Молдова Вазирлар Маҳкамаси Қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ ҳудудларини ривожлантириш миллий жамғармаси тақсимотига ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги ҳукумат қарори лойиҳасини эълон қилди.  Шунингдек, бошқа ўзгаришларга кўра, «биринчи марта кўп йиллик плантацияларни барпо этиш фақат Европа Иттифоқининг расмий каталогларига киритилган навлар асосида субсидияланади». Айни чоғда Молдова боғдорчилигининг айрим тармоқларида, масалан, хўраки узум етиштиришда маҳаллий селекция навлари устунлик қилади.

Жануби-Шарқий Европанинг қатор мамлакатлари, жумладан, Европа Иттифоқи таркибига кирувчи мамлакатларда “Молдова” номли хўраки узум нави етиштирилади. Бироқ, Молдова узумчилик ассоциациялари мутахассисларининг бу нав Европа Иттифоқида «расмий рўйхатдан ўтган»ига ишончлари комил эмас. Хўш, бу Молдовада европалаштирилмаган навларга асосланган янги плантациялар субсидияланмаслигини англатадими?

Лойиҳа матнида бу ҳақида тўғридан-тўғри айтилмаган, фақат бошқа қонун ҳужжатларига ҳаволалар берилган. Бироқ, ҳукумат раҳбарияти бераётган тузатиш талқинининг ўзи муайян хулосаларга олиб келади. Боғбонлар, узум етиштирувчилар ва кўчат етиштирувчилар «бир чуқурдан иккинчисига тушиш»га сабаб бўладиган шароитлар яратилишидан хавотирланишмоқда. Мисол учун, бир неча йил давомида боғдорчилик хўжаликлари анжир (текис) навли шафтоли боғларини яратишди, аммо, улар Молдова Республикаси навларининг расмий реестрига киритилмагани сабабли субсидиялар берилмади. Ҳукумат лойиҳаси қабул қилинса ва янги кўп йиллик плантацияларни субсидиялашнинг бошқача тартиби белгиланса, маҳаллий навдаги меваларни етиштирувчи фермерлар кўмаксиз қолиши мумкин.

Сообщение Молдовада маҳаллий навларга асосланган янги боғ ва узумзорларга субсидиялар ажратилмайдими? появились сначала на EastFruit.

2022 йилда Андижон вилоятида 2,3 минг гектар янги узумзорлар ва 845 гектар интенсив боғлар ташкил этилади, дея хабар бермоқда EastFruit  мутахассислари вилоят ҳокимлигининг матбуот хизмати ҳаволасига таяниб.

Шунингдек, Андижон вилоятининг уч тумани (Асака, Булоқбоши ва Жалолқудуқ)да узумчилик кластерлари ташкил этилади. Эслатиб ўтамиз, кластерлар ролини кучайтириш 2021 йилнинг ноябрь ойи охирида эълон қилинган мамлакат мева-сабзавотчилик тармоғини ривожлантириш бўйича янги тизимнинг таркибий қисми ҳисобланади.

Шунингдек ўқинг: Покистон 2022 йилнинг январь ойида Ўзбекистонга картошка етказиб берувчи энг йирик экспортёр-мамлакатга айланди

Айни пайтда Андижон вилоятида узумзорлар ва боғ плантацияларининг умумий майдони 18,7 минг гектарни, боғдорчилик ва узумчиликка ихтисослашган фермер хўжаликларининг умумий сони 2 минг 617 тани ташкил этмоқда, деб хабар берди вилоят ҳокимлиги матбуот хизмати.

Янги узумзорлар ва боғ плантацияларини барпо этиш режалари ҳисобга олинадиган бўлса, 2022 йил охирига қадар уларнинг умумий майдони 21,8 минг гектарга, яъни, бир йилда деярли 17% га ортади.

Дастлабки маълумотларга кўра, Андижон вилоятида 2021 йили 683 минг тонна мева, 93 минг тонна узум етиштирилган. Ўзбекистон Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, бошқа вилоятлар билан таққосланганда, Андижон вилояти мева етиштиришда энг катта улушга эга – республикада етиштирилган мева ва резаворлар умумий ҳажмининг 23 фоизи ушбу ҳудуд ҳиссасига тўғри келади.

Эслатиб ўтамиз, 2022 йилда Тошкент вилоятида иқтисодий жиҳатдан самарасиз деб топилган 3,1 минг гектар боғ плантациялари ва 4,2 минг гектар токзорлар тўлиқ янгиланади, яъни, ўрнига янги замонавий плантациялар барпо этилади. Бундан ташқари, EastFruit яқинда ёзганидек, 2022 йили Тошкент вилоятида янги ўзлаштирилган ва лалми ерларда 1,9 минг гектар интенсив боғлар ва 2,5 минг гектар токзорлар барпо этилади.

Сообщение 2022 йили Андижон вилоятида 3 минг гектардан ортиқ янги узумзор ва интенсив боғлар барпо этилади появились сначала на EastFruit.

2022 йилда Тошкент вилоятида иқтисодий жиҳатдан самарасиз деб топилган 3,1 минг гектар боғлар ва 4,2 минг гектар токзорлар тўлиқ янгиланади, яъни, уларнинг ўрнига янги замонавий плантациялар барпо этилади, дея хабар бермоқда EastFruit экспертлари вилоят ҳокимлигининг расмий сайти ҳаволасига таяниб.

Ўзбекистонда паст рентабелли ёки яроқсиз деб топилган боғ ва узумзорларни тугатиш, уларнинг ўрнига янги замонавий плантациялар барпо этиш ҳукумат томонидан 2019 йилда қабул қилинган дастурга мувофиқ амалга оширилмоқда. Мазкур дастурга мувофиқ, иқтисодий самарасиз деб топилган боғ ва токзорлар тугатилиб, улар ўрнида янги замонавий интенсив боғ ва узумзорлар барпо этилади, бу мақсадга мувофиқ бўлмаган ҳолатда эса ушбу ерлардан бошқа экинлар етиштиришда фойдаланилади.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон ва Туркия ўртасида агросаноат соҳасида стратегик шерикликни кенгайтириш бўйича «Йўл харитаси» имзоланди

Шунингдек, 2022 йилда Тошкент вилоятида янги ўзлаштириладиган ва лалми ерларда 1,9 минг гектар интенсив боғлар ҳамда 2,5 минг гектар токзорлар барпо этилади, деб хабар бермоқда вилоят ҳокимлиги матбуот хизмати.

Барпо этиладиган боғ ва токзорларни кўчатлар билан таъминлаш мақсадида Боғдорчилик илмий-тадқиқот институти ва Аграр университетнинг «in vitro» лабораторияларидан самарали фойдаланган ҳолда, Тошкент, Паркент ва Қибрай туманларида йилига 900 минг дона мева ва ток кўчатларини етиштириш (питомниклар) ташкил этилади.

Мазкур режалар ҳақида Тошкент вилоятида 2022 йилда Қишлоқ ва сув хўжалиги масалалари юзасидан “Йўл харитаси” бўйича амалга оширилиши лозим бўлган лойиҳалар тақдимотида хабар берилди.

Сообщение Тошкент вилоятида 7 минг гектардан зиёд самарасиз боғлар ўрнида замонавий плантациялар барпо этилади появились сначала на EastFruit.

Япониянинг қишлоқ хўжалиги ускуналарини ишлаб чиқаришга ихтисослашган Кubota компанияси Теsla ҳаммуассиси ва муҳандиси Ян Райтни сунъий интеллект ёрдамида бошқариладиган дала роботларини яратиш учун ҳамкорликка чорлади. Дастлаб винобоп узум навларини етиштириш жараёнида ишлайдиган машиналарга эътибор қаратилади.

Nikkei Asia маълумотларига кўра, Ян Райт билан ҳамкорлик орқали Кubota АҚШнинг янги тадқиқот бўлимига сунъий интеллект ва автоматлаштириш технологиясини яхши биладиган ходимларни олиб келишга умид қилмоқда. 50-60 га яқин муҳандислар (хусусан, Кubotaдан), бўлинманинг Силикон водийси ва бошқа жойлардаги иншоотларида ишлайди. Kubota келгуси бир неча йил ичида лойиҳага ўнлаб миллион доллар ажратади, деб ёзмоқда Future Farming.

Узумзорда ишловчи роботлар

Узум етиштириш жараёнида ишловчи роботлар узумзорлар бўйлаб мустақил равишда ҳаракатланиши керак. Сунъий интеллект (СИ) камера тасвирларини таҳлил қилиш, новдаларни кесиш учун танлаш ва токлар ҳолатини текшириш учун ишлатилади. Кubota АҚШнинг Ғарбий соҳилидаги анъанавий қишлоқ хўжалиги ускуналаридан фойдаланувчи фермерлар талабини кутмоқда. Зеро, компания йиғим-терим ишларини ҳам роботлар  бажаришини режалаштирган.

Сообщение Япониянинг Кubota компанияси ва Теsla асосчиси ҳамкорлигида узум етиштирувчи робот ишлаб чиқарилади появились сначала на EastFruit.

2022 йил давомида Ўзбекистоннинг Самарқанд вилоятида иқтисодий самарасиз, камрентабелли ёки яроқсиз деб топилган 467 гектар боғ плантациялари ва узумзорларини тугатиш режалаштирилган. Бунинг ўрнига замонавий технологиялардан фойдаланган ҳолда янги интенсив боғлар ва узумзорлар барпо этилади, мақсадга мувофиқ бўлмаган тақдирда бу ерларда бошқа экинлар етиштирилади, дея хабар бермоқда EastFruit экспертлари “Халқ сўзи” нашри материали ҳаволасига таяниб.

“Ўзагроинспекция”нинг Самарқанд вилояти бўйича бошқармаси бош инспектори маълум қилишича, иқтисодий самарасиз деб топилган боғ ва токзорларни бузиш ишлари баҳор ва куз фаслларида амалга оширилади. 2022 йили вилоятда 67 гектар токзор ва 400 гектар боғ плантацияларини тугатиш режалаштирилган. Шундан 221 гектар майдонда баҳорги мавсум учун ишлар режалаштирилган.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон 2021 йилда сўнгги беш йил ҳисобидан рекорд миқдорда апельсин импорт қилди

Ўзбекистонда паст рентабелли боғ ва узумзорларни тугатиш, улар ўрнига янги замонавий плантациялар барпо этиш Республика Вазирлар Маҳкамасининг “Иқтисодий жиҳатдан самарасиз, кам ҳосил берадиган боғ ва токзорларни яроқсиз деб топиш тартиби тўғрисидаги низомга мувофиқ, Президентнинг 2019 йил 18 июндаги “Қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори ижросини таъминлаш мақсадида амалга оширилади.

Мазкур ҳужжатларга мувофиқ, 2020 йилдан бошлаб, ҳар йили 1 октябрга қадар ваколатли давлат органлари ва фермер хўжаликлари кенгаши вакилларидан иборат махсус комиссия яроқсиз ёки ҳосилдорлиги паст боғ ва токзорларнинг мақсадли рўйхатини шакллантиради.  Агар улар иқтисодий жиҳатдан самарасиз деб топилса, ўрнига янги замонавий интенсив боғ ва узумзорлар барпо этилади, агар бу мақсадга мувофиқ бўлмаган тақдирда, бу ерларда экспортбоп ва юқори даромадли бошқа экинлар етиштирилади.

Сообщение Самарқанд вилоятида 467 гектарлик самарасиз боғлар ўрнига замонавий плантациялар барпо этилади появились сначала на EastFruit.

Биргина Самарқанд вилояти (Ўзбекистон)нинг Самарқанд туманида икки юздан ортиқ фермер хўжалиги узум етиштириш билан шуғулланади.  “Народное слово” газетасининг хабар беришича, ушбу экин учун 3776 гектар майдон ажратилган. Бу йилги ҳар гектардан 35-40 тоннани ташкил қилди. Ўтган йили совуқлар туфайли бу кўрсаткич нача кам бўлган.

“Пеши Куҳ парранда” кўп тармоқли фермер хўжалигининг 40 гектар майдонида ўндан ортиқ узум навлари етиштирилиб, ҳосилнинг асосий қисми қўшни давлатларга экспорт қилинмоқда. Катта плантацияда томчилатиб суғориш усули тўлиқ амалга ошириляпти.

«Сув тежовчи технологияларнинг афзалликларини анчадан бери биламиз. Бу усул нафақат маблағ тежаш, балки юқори ҳосил олиш имконини ҳам беради.  Етиштирилаётган маҳсулотларни Россия ва Қозоғистон давлатлари харид қилмоқда. Узумларимиз ўзига хос таъми ва жозибали ташқи кўриниши билан ажралиб туради. Қолган 30 гектар майдонда интенсив боғлар барпо этилган, бу ерда мевали дарахтлардан ташқари кўчатлар ҳам етиштирамиз”, дейди корхона раҳбари Умарқул Ҳамроқулов.

Томчилатиб суғориш самарадорлигини» Азизов Қурбон» кўп тармоқли фермер хўжалиги тажрибаси ҳам тасдиқлайди. Бу ернинг умумий майдони – 129 гектар. Шунинг 50 гектардан ортиғи узумчилик учун ажратилган.

«Илгари ерни суғориш учун кўп вақт керак бўлган. Сув манбаи узоқ, уни плантацияларга етказиб бериш учун навбатга туриш зарур эди. Ҳозир ўзимизнинг артезиан қудуғимиз, сув таъминоти учун улкан сув омборимиз бор. Суғориш вақти максимум 24 соатни ташкил қилади”, дейди Жамшед Азизов.

Фермер узум етиштиришнинг республикадаги энг илғор усулларидан бири сифатида эътироф этилган Фарғона усулини жорий қилди. Инновациялар фермер хўжалигининг ҳосилдорлигини ошириш, экспорт салоҳиятини кучайтириш имконини бермоқда. Жорий йилда маҳсулотнинг 80 фоизини экспорт қилиш режалаштирилган.

Самарқанд вилоятининг Пайариқ туманида ҳам узумчилик ривожланмоқда.  Бу ерда суғориш тизими йўқлиги сабаб, ўнлаб йиллар давомида ташландиқ, бегона ўтлар кўпайиб кетган ҳудудларни қишлоқ хўжалигига жалб этиш лойиҳаси амалга оширилди. Дўстлик массиви яқинидаги Ингичка қишлоғида тоғолди ҳудудлардаги минглаб гектар лалми ерлар ўзлаштирилмай ётган эди.  Булар баҳор фаслининг охирига келиб қуёшдан бутунлай куйиб кетадиган ва бегона ўтлар билан қопланидан чўл зоналаридир. Ушбу ҳудудларда токзорлар барпо этиш лойиҳаси ишлаб чиқилди. Лойиҳани бошлаш учун суғориш билан боғлиқ асосий масала ҳал қилинди.

«Ҳар бирининг чуқурлиги 230 метрдан ортиқ бўлган 37 та артезиан қудуғи қазилиб, ҳаёт бахш этувчи намликни тўплаш учун 12 та сув омбори барпо этилди. Ана шундай меҳнат эвазига олинган сувдан самарали фойдаланиш мақсадида 1 минг 600 гектар майдонга томчилатиб суғориш тизимлари ўрнатилди. Ва бу ерга ички ҳамда ташқи бозорда харидоргир, сархил ва қуритилган юқори маҳсулдор узум навларини экиш имконияти пайдо бўлди», дейди Пайариқ тумани ҳокимининг биринчи ўринбосари Саидхон Маликов.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон бу йил рекорд даражада узум экспорт қилди

Узум плантацияларини шакллантиришда шарт-шароит яратилиши аҳоли бандлигини таъминлаш ва даромадларини ошириш каби долзарб муаммони ҳал қилишга киришиш имконини берди. Ўзлаштирилган ерлар 50 сотихлик участкаларга бўлиниб, 3200 нафар маҳаллий аҳолига узоқ муддат фойдаланиш учун берилди. Ўзбекистонликлар  далада оилавий меҳнат қилишини инобатга олсак, бу ерда ўн мингга яқин киши иш билан таъминланган.

Деҳқонлар асосий узум ҳосилини 3-4 йил ичида олади. Жорий йилнинг ўзидаёқ, қаторлар оралаб саримсоқ, помидор, бодринг, қовоқ, нўхат, картошка пишиб етилди.

Янги қишлоқ кооперативлари агрономлари бу ҳудудда томчилатиб суғоришнинг афзалликларини яққол намоён этмоқда. Ерга сув бериш кечаси фақат икки соат давомида амалга оширилади. Ресурслардан оқилона фойдаланиш туфайли етарли ҳажмдаги намлик нафақат ўсимликлар илдизига кириб боради, балки кўчатлар атрофидаги бир метргача бўлган радиусда тупроқнинг ўртача даражадаги намлигини таъминлайди.  Бундай технологияларнинг узлуксиз ишлаши учун Ингичка қишлоғига узунлиги 28 километрдан ортиқ алоҳида юқори вольтли линия тортилди.

Сообщение Самарқандлик узум етиштирувчилар томчилатиб суғориш усулидан тобора кўпроқ фойдаланмоқда появились сначала на EastFruit.

EastFruit маълумотларига қараганда, сўнгги йилларда иқлим ўзгаришларининг жадаллашуви энг кўп мева-сабзавотчилик тармоғига таъсир кўрсатмоқда ва бу боғбонлар ва миришкорларга миллиардлаб зарар етказяпти. Табиийки, фермерлар ҳолатни шундай қолдиришни исташмайди ва иқлимий хатарларни камайтириш йўлларини излашга фаол киришганлар. Кўпинча уларни топишяпти ҳам.

“Мевачилик – агробизнеснинг иқлим ўзгаришларига энг таъсирчан сегментидир. Йил давомида ҳароратнинг нормадан бироз четга чиқиши ҳам меваларнинг ҳосилдорлиги ва сифати пасайишига, баъзан эса дарахт ва буталарнинг нобуд бўлишига олиб келади. Европа ва, умуман, дунёнинг исталган еридаги боғбон ва миришкор учун энг катта хавф баҳорги совуқ уришдан келади – аёз бир неча соат ичида фермернинг бутун ишини чиппакка чиқариб, уни бир йиллик даромаддан маҳрум қилиши мумкин. Аммо қишда ҳаво ҳароратининг аномал даражада совиши ва ёзда ҳаддан ташқари исиб кетиши ҳам мева, резаворлар, узум ва ёнғоқ етиштирувчи фермерларга жиддий зарар келтириши мумкин. Шунингдек, куздаги эрта тушган совуқ анчагина хавф туғдиради. Об-ҳаво шароитларининг боғдорчилик ва узумчиликка салбий таъсиридан ҳимояланиши бўйича жаҳон тажрибасини ўрганишдан сўнг бизга аён бўлдики, бу борада АҚШ ва Янги Зеландия етакчи ҳисобланади, ЕИ мамлакатларида эса боғларнинг иқлим инжиқликларидан ҳимояланганлик даражаси энг паст даражада”, – дея изоҳ берди БМТ Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилотининг (ФАО) инвестициялар департаменти иқтисодчиси Андрий Ярмак.

EastFruit маълумотларига кўра, боғлар, токзорлар ва резавор мевазорларни совуқ уришдан сақлашнинг асосий воситалари қуйидагилар:

• Боғ устидан спринклер суғориш (уни яна “музли зирҳ” деб ҳам аташади) – эҳтимол совуқ уришидан сақлашнинг энг самарали усули. Тўғри, ушбу усул бошқалари каби бир қатор жиддий чекловларга эга бўлиб, улар ҳақида қуйида тўхталамиз.
• Боғ остидан спринклер суғориш – биринчи усулга ўхшайди, бироқ самараси пастроқ.
• Ёмғирлатиб суғориш – боғларни совуқ уришидан сақлашнинг янада самараси камроқ усули.
• Тутун билан димлаш – совуқдан муҳофаза қилишнинг энг қадимги усулларидан бири бўлиб, шунга қарамай жуда катта меҳнат, харажат талаб қилади ва унинг самарадорлиги чекланган.
• Боғни иситиш – совуқдан ҳимоялашнинг самарасиз ва эскирган хавфли усули.
• Шамол машиналари ёки “виндмашиналар” – совуқдан ҳимоялашнинг универсал усули бўлиб, ёзги даврда ҳаддан зиёд юқори ҳарорат пайтида боғни совитишда ҳам қўлланилиши мумкин.
• Ёпиқ ер – совуқ уришидан сақланишнинг энг яхши воситаси эканлиги аниқ. Бироқ у талаб этадиган инвестициялар боғ ёки резавор мевазорнинг ўзидан ҳам қиммат тушади. Шу боисдан мазкур материалда уни кўриб чиқмаймиз.

Совуқ уришнинг турлари ва уларнинг ҳимоя услубини танлашга таъсири

Совуқ уриши (ёки аёз)нинг турли шакллари борлигини кўпчилик билмаса керак. Нохуш хабар шуки, совуқ уришининг асосий иккита тури, яъни адвектив аёз олдида энг кўп қўлланиладиган ҳимоя усулларининг аксарияти ожиздир.

Адвектив аёз (уни яна кўчма аёз деб ҳам аташади, чунки совуқ ҳаво массаларини шамол бошқа минтақалар, кўпинча, шимолдан олиб келади) одатда, анчагина кучли шамол билан кечади ва ҳаво булутли бўлади. У узоқ туриб қолиши ва совуқ уришидан ҳимоялаш учун қилинган сайъ-ҳаракатларни чиппакка чиқариши мумкин. Булут ҳам кундузи ҳаво ва тупроқнинг исишига йўл қўймайди ҳамда ҳарорат инверсияси, яъни ҳавонинг юқори қатламида илиқ қатлам шаклланишини тўсади. Бундай совуқ пастликда жойлашган боғларга энг кўп зарар етказади. Чунки совуқ ҳаво айнан шу ерда тўпланади ва узоқ туриб қолади.

Ўз-ўзидан келиб чиқадики, аёзнинг ушбу турига қарши ҳимоя йўлини топиш мушкул. Боғ устидан суғориш ёки “музли зирҳ” усули нисбатан самарали йўл бўлиши мумкин. Аммо бу масалада ҳам кўплаб чекловлар ва ўзига хосликлар мавжуд. Боз устига, кўплаб ишлаб чиқарувчилар бундай усулни қўллашга жисмонан қодир эмас. Бироқ бу ҳақда кейинроқ тўхталамиз.

Радиацион аёзлар эса нурланиш таъсирида тупроқнинг совиши оқибатида келиб чиқади ва кўп ҳолларда тунда, очиқ ва шамолсиз об-ҳаво шароитида кузатилади. Бу пайтда ер сиртининг нурланишга таъсири юқори бўлиб, гирдобли ҳаракат кам бўлади. Натижада, совиган ер усти ҳаво қатламининг юқоридаги илиқроқ қатламлар билан аралашиши қийин кечади. Бундай совуқгарчилик Шарқий Европа ва Марказий Осиё иқлим зонасида кўп учрайди. Уларга қарши курашиш фермерлар учун анча осон, унинг воситалари ҳам, маълум бўлишича, самаралироқ экан. Ушбу ҳолатда турли мураккабликдаги ҳар хил усулларни қўллаш мумкин.

Совуқ уришига қарши курашиш самарадорлигини тўғри тушунишдаги муҳим жиҳатлар

Соғлом боғ, резаворзор ёки токзорлар заифроқларига қараганда аёзга бардошлироқ бўлади. Шу сабабли, совуқдан ҳимояланиш кўчат экишдан тортиб то унга қарашгача – барча асосий агротехник тадбирларга қатъий риоя қилишдан бошланади. Касалликлар ва зараркунандалар ўчоқларининг йўқлиги, мувозанатлашган озуқа, боғнинг тўғри жойлаштирилиши, шамолдан ҳимоя қилувчи йўлакларнинг мавжудлиги каби омиллар критик ҳарорат кунларида ҳосилнинг қанчалик сақлаб қолинишига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатади.

Мевалар, резаворлар, ёнғоқлар ва узум етиштиришда, албатта, навлар ва кўчатларни оқилона танлашни ҳам унутмаслик лозим. Кўпинча бизнинг минтақамизда боғбонлар иссиқ ўлкалардан кўчатлар сотиб олади. Улар эса ё қиш даврида паст ҳароратга бардош бера олмайди, ёки эрта гуллаб кетиб, баҳорги совуқгарчиликларда нобуд бўлади.

Боғ, резаворзор ёки токзорни йирик сув ҳавзаси яқинида жойлаштириш ҳам доим боғни кучсизроқ аёздан қисман ҳимоялаш ёки ҳарорат пасайиши оқибатида келадиган зарарни камайтириш имконини беради.

Совуқдан ҳимоялашнинг қайси турини танлаш керак? Боғларда совуқдан ҳимоялаш усулини танлашдаги асосий чекловлар.

Боғ устидан суғориш (боғ устидан ёмғирлатиб суғориш ёки “музли зирҳ” усули)нинг самараси анча юқори. Қолаверса, мазкур усул адвектив совуқлар юз берганда ҳам қўлланилиши мумкин. Айрим ҳолларда боғбонлар ушбу усулдан фойдаланиш орқали ҳатто Цельсий бўйича 9 даражалик совуқда ҳам боғдаги дарахтлар мева тугунларини сақлаб қолишади. Гуллар, тугунчалар ва барглар муз билан қопланиб қолиши туфайли унинг ичидаги ҳарорат нолга яқин даражада сақланиб туради. Бу шуни англатадики, ўсимлик ҳужайрасининг ичи музламайди, барглар ва дарахтга зарар етказиши мумкин бўлган муз кристаллари ҳосил бўлмайди.

Бироқ ҳамма хўжаликлар ҳам мазкур усулни қўллай олмайдилар. Нега? Сабаби:

1. Асосий муаммо шундаки, бунинг учун боғбон ёки миришкор музлаб қолмаган катта миқдордаги сув захирасига эга бўлиши, ҳаво ҳарорати ноль ва ундан паст бўлиб турган кунлар давомида ўша сув билан боғни суғориши керак бўлади.
2. Бундан ташқари, мазкур усулни қўллаш учун аввалбошданоқ сув беришнинг қимматроқ воситалари: янада қувватлироқ ва қимматроқ насослар, қувурлар ва бошқаларни режалаштириш талаб этилади.
3. Боғбон анча қиммат турадиган ва фақат интенсив боғларда ишлатиладиган баланд шпалераларга эга бўлиши лозим.
4. Ушбу усулда қўлланиладиган сув пуркагич спринклер ҳам одатдагиларидан қиммат, чунки пластик спринклерлар паст ҳароратга дош бера олмайди.

Баланд шпалераларни айтмаса, айнан шу чекловларга боғ остидан спринклер суғориш усулида ҳам дуч келамиз.

Аммо, устига устак, бу методнинг самараси аввалгисига қараганда кам ҳам.

Ёмғирлатиб ёки жўяклар оралаб суғориш асосан, қисқа муддатли радиацион аёзлар пайтида боғни ҳимоя қилиши мумкин. Аммо шунда ҳам ҳарорат Цельсий бўйича 2-3 даражадан пастга тушиб кетмаса. Шунга қарамай, совуқгарчиликлар тушиши арафасида жўяклар бўйлаб оддий суғориш боғдаги намлик даражаси ва ҳаво ҳароратининг ошиши ҳисобига зарарни камайтиришга ёрдам беради.

Аммо бу усулда ҳам катта сув захираси талаб этилади. У эса, айниқса баҳор пайтида кўплаб боғбонлар учун муаммодир. Шу билан бирга, катта миқдордаги сувни тезлик билан қўйиш учун анча кучли суғориш тизимига эга бўлиш керак.

Боғни ёки токзорни тутун билан димлаш – муҳофазанинг қадимий, қиммат ва энг самарасиз усулидир. Гап шундаки, тутун боғ бўйлаб ёйилиб, дарахтларни қоплаб олади, унинг ҳарорати эса ҳаво ҳароратидан бир мунча юқорироқ бўлади. Бундан ташқари, тутун иссиқлик ердан кўтарилиб кетмай, боғда сақланиб туришини таъминлайди.  Мана, нима учун боғни сақлаб қолишнинг ушбу усули фақатгина айрим ҳолларда ва фақатгина кичик майдонли боғларда қўлланилиши мумкин:

1. У катта меҳнат ресурсларини, боз устига, тун пайтида ишлашни талаб қилади. Буни эса уддалаш осон эмас;
2. Катта ҳажмда ёнувчи материал (одатда қуриган сомон) ёки юзлаб тутантириқ шашкалар керак бўлади;
3. Метод анча қимматга тушади;
4. Аҳоли яшаш пунктлари яқинида ишлатиб бўлмайди, чунки тутун аҳоли саломатлиги учун зарарли;
5. Адвектив аёзлар пайтида самара бермайди, чунки шамол тутунни осонгина учириб кетади.

Тутатиш методининг афзаллиги шундаки, у ускуналар учун алоҳида инвестициялар киритишни ва ҳимоя қатламини ўрнатишни талаб этмайди, агар ҳамма нарсангиз бўлса, дарров ишга солишингиз мумкин.

Боғни иситиш, яъни тутун ҳосил қилиш эмас, балки ҳароратни кўтариш мақсадида турли ёнилғи воситаларини ёқиш. Биз бу усулни чуқур кўриб чиқмаймиз. Чунки у барча тарафдан олиб қараганда мутлақо самарасиздир: қиммат, улкан меҳнат ресурсларини талаб этади, ёнғин чиқиш хавфи бор ва боққа ёки токзорга зарар келтириши, ҳатто бутунлай ер билан битта қилиб юбориши мумкин.

Албатта, сиз тунда аланга ичида қолган боғ ёки токзорнинг ажойиб суратларига эга бўлишингиз мумкин. Аммо буни афзаллик деб бўлмаса керак. Одатда, миришкорлар ушбу усулдан ўта қиммат навли узумни сақлаб қолиш мақсадида ва фақатгина бунинг учун етарли ток новдалари захираси бўлганда фойдаланишади.

Шамол машиналари ёки “виндмашиналар” – бу, эҳтимол, ҳамма жойда қўлланилиши мумкин бўлган, аёздан сақлашнинг энг осон ва универсал усулидир. Қолаверса, шамол машиналари боғбон ва миришкорларга ёз пайтида боғдаги ҳаво ҳароратини пасайтиришда ҳам қўлланилиши мумкин. Ушбу методнинг моҳияти шундаки, бунда илиқ ҳавонинг юқори инверсион қатлами боғдаги совуқроқ ҳаво оқими билан аралаштирилади.

Агар шамол машиналари усули иссиқ пушка усули билан биргаликда қўлланилса, совуқдан ҳимоялашнинг мазкур усули боғ устидан суғориш усулидан кам самара бермайди.

Бироқ, бошқа методларда кўрганимиз каби, у ҳам ўзига хос камчиликларга эга:

1. Агар аёзли ҳаво кучли шамол ва булут билан бирга юз берса, адвектив совуқда у самара бермайди – булут ҳавонинг инверсион қатлами юзага келишига тўсқинлик қилади, шамол тезлиги 7-8 км/соатга етганида эса автоматика шамол ҳайдаш ускунасини ўчириб қўяди;
2. Шамол машиналарини турар жойларга 120-150 метрдан яқин масофада ўрнатиб бўлмайди. Қанча узоқ бўлса, шунча яхши. Чунки машиналар тунда ишлайди ва етарлича шовқин кўтаради. Бу эса маҳаллий аҳолига ёқмаслиги турган гап.
3. Шамол машиналарининг яна бир камчилигини вақтинчалик дейиш мумкин – айни дамда уларга талаб таклифдан анча баланд. ЕИ мамлакатлари ва Янги Зеландиядаги кўплаб етакчи етказиб берувчилар 2023 йилга қадар ускуна етказиб бериш бўйича буюртма қабул қилмаяпти. Чунки уларнинг заводлари шусиз ҳам тўла қувват билан ишламоқда.

Аммо шамол машиналарининг афзалликлари уларнинг камчиликларини ёпиб юборади. Мана, ўша афзалликлар:

1. Исталган боғ, резаворзор ёки токзорга ўрнатилиши мумкин ва боғ устидан суғориш усулидаги каби алоҳида инфратузилма мавжуд бўлишини талаб этмайди;
2. Суғориш тизимларидан фарқли ўлароқ тезлик билан ўрнатилиши мумкин (ҳимоя тизими бир неча кун ичида барпо этилади);
3. Боғ устидан суғориш методи билан таққослаганда, ҳар гектарга ҳисобланган инвестициялар кам;
4. Шамол машиналаридан нафақат совуқдан ҳимоялаш пайтида, балки ёзда юқори ҳарорат пайтида боғни совитиш мақсадида ҳам фойдаланиш мумкин;
5. Шамол машиналарини кузги совуқчиликдан ҳимоя қилиш ва илк аёзлардаёқ мева тугиши тўхтаб қоладиган айрим экинларнинг очилиш даврини узайтириш учун ҳам қўллаш мумкин;
6. Тизимни ишлатишнинг осонлиги;
7. Узоққа чидаши – одатда, ишлаб чиқарувчилар фойдаланиш муддати учун 10 йилга кафолат беради, бироқ, амалиётнинг кўрсатишича, шамол машиналари бундан ҳам узоқ йиллар ишлайди.

Совуқдан ҳимоялаш тизимлари ўзига ишлатилган инвестицияларни оқлайдими? Агар оқласа, қанчалик тез?

Бу ерда биз аёздан муҳофаза қилишнинг фақатгина инвестиция талаб қиладиган ва самарали усуллари, яъни боғ устидан суғориш ва шамол машиналари методларини таҳлил қиламиз.

Ҳар иккиси ҳам қилинган харажатларни совуқ уриб кетган илк йилдаёқ қоплайди. Бошқача қилиб айтганда, агар боғбон ёки миришкор ушбу машиналардан фойдаланиш даврида бирор марта ҳам аномал об-ҳаво шароитига дуч келмасагина, улар ўзига қилинган харажатларни қопламаган ҳисобланади.

Хўш, аёзга қарши ҳимоя воситаларига қилинган инвестициялар нега совуқ урган илк йилдаёқ ўзини оқлайди? Биламизки, бундай инвестиция киритувчи фермерлар унчалик кўп эмас. Шу сабабдан, совуқгарчиликлар ишлаб чиқариш ҳажмини ҳам, маҳсулот сифатини ҳам пасайтириб юборади. Ўз-ўзидан келиб чиқадики, бундай шароитда сифатли мева-резавор маҳсулотлари бўйича таклифлар кескин камайди ва нарх шиддат билан ўсади.

Демак, аёздан ҳимоялаш тизимларига инвестиция қилган боғбонлар катта миқдорда сифатли ҳосилга эришадилар, шу тариқа, одатдаги йилларнинг даромадидан ҳам ошириб фойда олишлари мумкин. Кўпинча, олма, голубика, малина, ёнғоқ ва бошқа мева экинлари билан кўп бора кузатилганидек, нархлар бир ярим-икки бараварга ошиб кетади. Демак, совуқдан ҳимоя қилиш тизимларига эга бўлган фермерлар бундай йилларда икки баравар кўп фойда кўришлари мумкин!

Хўш, бизнинг минтақамизда совуқ уришлар қанчалик тез учрайди? Келинг, кўриб чиқамиз.

Украина ва Молдованинг кўплаб минтақаларида сўнгги 5 йил ичида боғбонларга зарар келтирган совуқгарчиликлар икки-уч марта юз берган. Ўзбекистон, Тожикистон ва Грузиядаги аксарият минтақаларда сўнгги 5 йилда аёзлар 1-2 марта содир бўлди.

Биз минтақамизда сўнгги йилларда рўй берган совуқ тушиш ҳолатларининг барчасини санаб тугата олмаймиз ҳам. 2021 йилда Ўзбекистон совуқ уришидан жуда катта зарар кўрди, шафтоли ва бошқа данакли экинлар ҳосилининг анчагина қисми нобуд бўлди. Дарвоқе, маҳаллий олма ҳосили борасида ҳам муаммолар келиб чиқди. Худди шундай вазият Тожикистонда ҳам юзага келиб, асосан эрта пишар, шафтоли ва гилоснинг энг қиммат навларига зарар етди. Бу қуритилган мевалар нархларига ҳам таъсир кўрсатди. 2020 йилда бир неча аёз тўлқинлари Украинадаги голубика ҳосилининг каттагина қисмини йўқ қилди, шунингдек, олма ҳосили ҳам кескин камайиб кетди. 2019 йилда ҳам айнан шундай ҳодиса рўй берди – яъни Украинада қаторасига икки йил совуқ уриши туфайли олма ҳосили жуда паст бўлди.  2020 йил Молдовада қисман совуқгарчиликлар туфайли энг кам олма ҳосили олинган йил бўлди. Украина ҳам, Молдова ҳам ҳар йили баҳорги совуқ уриши туфайли данакли ва резавор мевалар ҳосилининг улкан қисмидан айрилмоқда.

Бошқача қилиб айтганда, совуқдан ҳимоялаш тизимларини ўрнатган ишлаб чиқарувчилар Украина ва Молдовада 1,5-2,5 йилда, Ўзбекистон, Тожикистон ёки Грузияда эса 3-5 йилда сарф-харажатларини чиқариб оладилар.

Совуқдан ҳимоялаш тизимларининг боғдорчилик бизнеси учун қўшимча афзалликлари

“Замонавий бизнесда мева-сабзавот маҳсулотларининг сифати ва етказиб беришнинг ишончлилиги аҳамияти жиҳатидан биринчи ўринда туради. Мева, ёнғоқ, резавор ва узум етиштириш билан шуғулланувчи кўплаб йирик боғбонлар ёки кооперативлар ҳосил йиғиштиришдан бир йил олдиноқ кутилаётган маҳсулотнинг 70-80 фоизига шартнома тузиб бўлган бўлади. Табиийки, аёз уришидан ҳимоя қилиш тизимларининг мавжуд бўлиши харидорлар (супермаркетлар тармоғи ёки импортёрлар) наздида ишлаб чиқарувчининг даражасини бир поғона кўтаради. Чунки харидорнинг ишончи комилки, бундай фермер билан ҳамкорлик қилишда хавф-хатарлар камроқ. Худди шундай, аграр соҳага кредит берувчи банклар ҳам боғбоннинг ўз бизнесини хатарлардан сақлашга интилишига алоҳида аҳамият берадилар, бундай фермерларга арзонроқ кредит беришга мойил бўладилар. Бу эса турган-битгани иқтисоддир”, дея қўшимча қилди ФАО иқтисодчиси Андрий Ярмак.

Нуфуз ва обрў омилини ҳам назардан четда қолдирмаслик керак. Агар бошқа рақобатчилар уддасидан чиқа олмаётган, қийин об-ҳаво шароити юзага келган бир пайтда ишлаб чиқарувчи ўз ҳамкорларини сифатли маҳсулот билан таъминлай олган экан, унинг харидорлар олдидаги обрўси ортиши шубҳасиз.

Хулоса қилиб айтганда, Украина, Ўзбекистон, Молдова, Грузия, Тожикистон ва минтақамизнинг бошқа мамлакатларида ҳар йили ўн ва ҳатто юз минг тонналаб гилос, олма, голубика, ёнғоқ, узум, шафтоли ва бошқа экинлар ҳосилидан айрилаётган боғбонлар учун ҳозир ўз бизнесидаги хавф-хатарларни камайтириш ҳақида ўйлашнинг айни вақтидир. Ахир бу жуда фойдали бўлиб, бозорда рақобат кучайиб борар экан, узоқ муддатли истиқболда ажойиб устунлик тақдим қилади.

2021 йил 2-3 декабрь кунлари Киев шаҳрида (Украина) бўлиб ўтадиган “Украина сабзавотлари ва мевалари – 2021” 17-халқаро анжуманида совуқ уришидан ҳимоялашнинг самарали тизимлари намойиш этилади.  Ушбу воқеани ўтказиб юбормаслик учун, мана бу ҳавола орқали рўйхатдан ўтишингиз керак.

Сообщение Қандай қилиб боғ ва токзорни совуқ уришидан сақлаш мумкин? Ҳимоя усуллари, уларнинг самарадорлиги, нархи ва фойдаланиш имконияти появились сначала на EastFruit.

Гагаузияда хўраки узум навлари пишиб етилмоқда. Хўш, 2021 йилги мавсумда хўраки ва техник навларда қандай ҳосил кутилмоқда? Бу хусусда Gagauzinfo.md  ахборот порталига агросаноат комплексининг бўлим бошлиғи Aндрей Димитрогло сўзлаб берди.

Унинг айтишича, Гагауз автономияси ҳудудидаги баъзи жойларда ёққан дўл узум йиғим-теримига зарар етказган, бироқ «йиғим -теримнинг умумий манзарасини баҳоласак, бу ҳодиса жуда катта аҳамиятга эга эмас», дейди Димитрогло.

«Дўл Комрат туманидаги Комрат узум плантацияларига ва асосан, саноат навларига зарар етказди. Умуман олганда, бизда яхши узум ҳосили кутилмоқда, чунки, бу йил об-ҳаво шароити қулай бўлди. Яъни, ҳосил потенциали яхши. Албатта, у рекорд даражада бўлиши даргумон. Чунки, узумзорлар 2020 йилдаги қурғоқчиликдан кейин заифлашган. Бу йилги ёмғирлар эса вазиятни яхшилади”, дейди Aндрей Димитрогло.

Шунингдек ўқинг: Ёғингарчилик ҳаддан зиёд, аммо бу Гагаузия (Молдова) узумзорларига таҳдид солаётгани йўқ

Гагаузияда биринчи хўраки узум навлари келаси ҳафта  пишиб етилади.

Умуман, автономия ҳудудида бу йил 5 380 гектар узумзор мавжуд. Шундан 780 гектарида хўраки, қолганларида эса техник навлар етиштирилди.

Aввалроқ EastFruit ушбу мавсумдаги қулай об-ҳаво шароити, мунтазам ёғингарчилик ва ёзги қуёш Гагаузияда олма ҳосилини яхшилагани ҳақида ёзган эди. Кучли қурғоқчилик туфайли олма ҳажми етарли бўлмаган ўтган йилги натижалар фонида бу йил ҳосил йиғиндиси юқори бўлади.

Сообщение Гагаузия (Молдова)да хўраки узум ҳосили ўтган йилгидан юқори бўлади появились сначала на EastFruit.

Швейцарияда сўнгги бир неча ҳафтада узлуксиз давом этган ёмғир Унсимон сохта шудринг касаллиги (пероноспороз)нинг тез тарқалишига олиб келди.  Замбуруғли касаллик узумзорлар бўйлаб эпидемик миқёсда тарқалмоқда, чунки, у нам ва салқин шароитда тез кўпаяди, деб ёзган lid.ch ҳаволасига асосланиб, AgrоХХI.

Шунинг учун, узум ва вино етиштирувчилар ҳосил жуда паст бўлишини айтишмоқда. Замбуруғли касалликлар келтирган зарар бу йил бошқа йилларга нисбатан юқори бўлишини Вале узумчилик бошқармаси бошлиғи Пьер-Aндре Родуи тасдиқлади.

Шунингдек ўқинг: Швейцариядаги бўронлар боғларнинг бутунлай йўқ бўлишига олиб келди

Валедан ташқари, Во ва Тичино кантонларида ҳам ушбу касаллик кенг тарқалган. Махсус экинлар бўйича Vaudois компетенция маркази раҳбари Оливье Виретнинг сўзларига кўра, жазирама июндан сўнг –  токзорлар жуда фаол ўсган пайтда, ой охири, яъни 20 июндан шу кунга қадар ёмғир ёғди. Ва бу касаллик  бошланишига сабаб бўлди.

Итальян тилида сўзлашувчи Тичино вилоятида узум етиштирувчиларнинг кайфияти бутунлай тушиб кетган, чунки, дўл туфайли маҳаллий ҳосилнинг 90%игача йўқ бўлгач, Унсимон сохта шудринг уларгача етиб келди.

Доимий нам ҳаво туфайли замбуруғли касалликларга қарши курашиш ниҳоятда қийинлашган: энди токларга пестицидлар билан ишлов бериш керак, аммо ёмғирда фунгицид сепиш мумкин эмас – бунинг учун ҳаво очиқ бўлиши керак.

Сообщение Замбуруғли касаллик эпидемияси Швейцария узумзорларига таҳдид солмоқда появились сначала на EastFruit.

Бу йил, узоқ давом этган баҳор, шу билан бирга, ёзнинг ёмғирли ва нисбатан салқин бошланиши билан, кўплаб турдаги резаворлар ва меваларнинг пишиб етишининг тахминан ўн кун – икки ҳафтага кечикиши билан ажралиб туради. Бироқ, виночилар уюшмаларининг баъзи мутахассислари фикрига кўра, ушбу ҳолатга қарамай, 2021 йилда узум йиғим-терими одатдаги вақтда пишиб етилиши мумкин. Яъни, сентябр ойининг ўрталаридан бошлаб бозорда ушбу маҳсулотлар пайдо бўлиши мумкин.

Ҳақиқатан ҳам узумзорларда гуллаш ўн-ўн икки кунга кечикди. Бироқ, июн ойи охиридан бошлаб, вақти-вақти билан ёғаётган ёмғирларга қарамай, мамлакатда жуда иссиқ об-ҳаво кузатилди. Шу сабаб, боғбонлар узум бошлари ва меваси тез ўсаётганини алоҳида таъкидламоқдалар. Улардан баъзилари, агар июл-август ойларида кундузги даврнинг аксарият қисми сельций бўйича +30 даража ва ундан юқори бўлса, мамлакатнинг жанубий зонасидаги баъзи очиқ узумзорлар кузнинг биринчи ойида ҳосил пишгунча талаб этиладиган ҳарорат йиғиндисини “олиш”ни тахмин қилишмоқда.

Шунингдек, ўтган икки йил ичида Молдовада “қишдан ёзга” кескин ўтиш бўлганини ҳисобга олиш керак. Одатдаги баҳор фасли деярли бўлмади. Шунинг учун узум ва бошқа кўплаб мевали экинларнинг ҳосили муддатидан эртароқ пишган. Бу йил, мутахассисларнинг фикрига кўра, об-ҳаво ҳозирча 2000 йилларнинг иккинчи ярмида кескин иқлим ўзгаришлари бошланишидан олдинги ҳолатига ўхшаяпти.

Сообщение Молдовада ноқулай об-ҳаво шароитларига қарамай хўраки узумнинг 2021 йил ҳосили одатдаги вақтида бозорга кириб келиши мумкин появились сначала на EastFruit.