Совутиш ускуналари ва замонавий технологик мева-сабзавот омборларидан фойдаланиш маҳсулот сақлаш муддатини узайтиришга имкон беради. Бироқ, сабзавотлар, картошка, мева, резавор ва бошқа маҳсулотларни нафақат узоқ вақт, балки сифатли сақлаш учун ҳам бир қанча омилларни ҳисобга олиш керак, деб ёзмоқда SEEDS нашри.

Совутгич ва климатик ускуналар соҳасида 10 йилдан зиёд вақтдан буён фаолият юритаётган ва жаҳондаги 60 дан ортиқ техника ишлаб чиқарувчилар ва уларнинг етказиб берувчилари билан ҳамкорлик қилиб келаётган Alternative Technologies PF компанияси мутахассислари самарадорликка эришиш учун тўрт асосий қадамни қайд этишди:

• сақлаш объектини малакали лойиҳалаш, унинг сиғими ва қувватини ҳосил ҳажми бўйича ҳисоблаш;
• сифатли маҳсулотларни саралаш ва танлаш, зеро, бузилган ёки «касалланган» мева-сабзавот маҳсулотлари юқори сифатлилари билан бир жойда турса, саралари ҳам қисман бузилади ва бу хўжалик учун қўшимча зарардир;
• зарур ускуналарни ўрнатиш. У барча муайян қувват параметрларига, ҳарорат шароитларига мос келиши, тегишли намлик даражасини таъминлаши ва хонани етарли даражада вентиляция қилиши керак;
• омбор ва маҳсулотларга қаровчи ходимларни жалб қилиш.

Ускуна танлаш масаласига келсак, «Alternative Technologies PF» компаниясининг лойиҳалаш бўлими бошлиғи Сергей Виставнойнинг сўзларига кўра, бугунги кунда мева-сабзавотларнинг ўрта ва паст ҳароратли сақлаш камералари, шок усулида совутиш, хусусан, гидрокулинг, ҳавони олдиндан совутиш тизими;  шок усулида музлатиш, жумладан, музлатиш камералари ва шкафлар, флюидизацион  ва спиралли тез музлатувчи ускуналар, шунингдек, маҳсулот қадоқланадиган ишлаб чиқариш объектлари долзарб аҳамиятга эгадир.

Агар фермер нафақат сабзавот етиштириш, балки уни қайта ишлаш билан ҳам шуғулланса, махсус сақлаш жойларисиз ишлай олмайди. Мисол учун, сабзини олайлик, ушбу сабзавотни музлатгичсиз сақлаш имконсиз. Шунинг учун ускунани ижарага олишингиз ёки ўз ускунангизни ўрнатишингиз керак бўлади.

Картошкани қутиларда ҳам, уюм ҳолатида ҳам сақлаш мумкин. Агар картошка уйилиб ётган ҳолда сақланса, бундай усулдаги сақлов ташқи ҳаво ёрдамида мажбурий шамоллатишни талаб қилади. Шу билан бирга, шамоллатиш вентиляция каналлари орқали амалга оширилади.  Бу фаол шамоллатиш усули. Ҳаво оқими ҳарорат ва мавсумга қараб тартибга солинади. Сабзи учун бунинг зарурати йўқ. Бунда намликнинг юқори даражаси (тахминан 95%) ва омбордаги +2 даража ҳароратни ушлаб туриш муҳимдир.

Агар резаворларни сақлаш ҳақида гапирадиган бўлсак, бу борада замонавий технологияларни танлаш маҳсулотнинг яроқлилик муддатини узайтириши мумкин. Мисол учун, оддий шароитда голубикани совутгичда 3-4 ҳафта  сақласак бўлади. НАМ (Назорат қилинадиган атмосфера муҳити) технологиясидан фойдаланган ҳолда ушбу маҳсулотни 10 ҳафтадан ортиқ сақлашга эришиш мумкин.

НАМда резаворларни сақлашнинг икки хил варианти бор: махсус тузилган герметик камера ёки герметик сумкали паллет тури. Иккинчи тур нисбатан универсалдир.  Сақлашнинг бу усули самаралироқ ҳисобланади ва қолган резаворларни бузмасдан, аста-секин сотиш имконини беради.

Сообщение Мева-сабзавотларни узоқ муддат ва сифатли сақлаймиз – ушбу натижага эришиш учун тўрт қадам появились сначала на EastFruit.

Украиналик деҳқонлар учун мева ва резавор маҳсулотларини шок усулида музлатиш катта экспорт имкониятларининг олтин калитига айланди. Қайси технологик ечимлар  мақсадга мувофиқ ва максимал фойдали бўла олади? Бу ҳақда «Аlternative Technologies PF» компаниясининг дизайн бўлими бошлиғи Сергей Виставной EastFruitга сўзлаб берди.

– Шок усулида музлатишми ёки совутиш – фермерлар бугун қай бирини танлашмоқда?

– Жавоб бериш қийин. Ҳосилни қандай сақлаш кераклигини фермерни ўзи танлайди, бари корхона эҳтиёжлари ва унинг фаолият йўналишига боғлиқ. Шок усулида музлатишни узоқроқ муддат сақлаш ва ташиш учун танлашади. Одатда, бу экспортга йўналтириладиган катта ҳажмдаги маҳсулотлардир.

Шок усулида совутишни эса, асосан, ички бозор учун маҳсулот етиштирувчи фермерлар танлайди. Маҳсулот дала майдонидан олингач, дарҳол кескин совутилади ва шундан сўнггина у дўкон пештахталари ёки бозорларга йўлланади.

– Мева-сабзавот маҳсулотларини музлатиш технологиялари ҳақида қандай нюансларни билиш лозим?

– Агар оддий музлатиш билан шок усулида музлатишни солиштирсак, муҳим омил – бу ускунанинг қуввати ва маҳсулот ҳароратини пасайтириш тезлигидир. Ускунанинг ўзи эса унчалик фарқли эмас. Асосийси, бунинг учун камера, совутиш агрегати, совутгич ва автоматика керак бўлади.

Аммо, агар тўлақонли ишлаб чиқариш цикли ҳақида гапирадиган бўлсак, битта камера етарли эмас – товарни қабул қилиш ва жўнатиш учун рампа вазифасини ўтовчи мажмуа қуриш мақсадга мувофиқдир. У саралаш, қадоқлаш, совутиш, музлатиш, сақлаш камералари билан бўлади. Ва маҳсулотни ташиш вақти бой берилмаслиги учун барини  иложи борича дала ёки боққа яқинроқ қилиб жойлаштириш лозим.

– Резавор ёки сабзавотлар орасида шок усулида музлатишнинг «фаворит»лари борми? Бу ускунага қай бири учун кўпроқ буюртма қилинади?

– Ҳозир ҳам шок усулида музлатгич, ҳам туннелли ускуналар голубика учун кўплаб қурилмоқда. Айни пайтда ушбу ускунани ўрнатишга бўлган интилиш ҳаддан зиёд.

Қизиғи шундаки, голубикага, кўпинча, асосий маҳсулот сифатида қаралади. Бироқ, бутун мажмуа мавсумлар оралиғида бўш қолмаслиги учун у ерда бошқа экинлар ҳам сақланади. Масалан, қулупнай. Биз бу борада тажрибага эгамиз ва замонавий камералар бирга қўлланиши бўйича тушунчага эгамиз. Қулупнай голубикадан анча аввал пишади. Унинг мавсуми эрта бошланади.

Агар музлатилган маҳсулотларни сақлаш учун бўш камералар бўлса, қишда улар ҳар хил маҳсулотлар учун ижарага берилади. Бизнинг буюртмачиларимиздан бири ёзда голубика билан ишлайди ва қишда камераларни ижарага олади. Бу жуда истиқболли йўналиш. Шу йил камералари бўш қолмади – уларни оддий музқаймоқни сақлаш учун ижарага олишди.

Бизда яна бир қизиқарли лойиҳа бор. Харидоримизнинг музлатилган озиқ-овқат маҳсулотларини сақлаш камералари, асосан, голубика мавсумига мўлжалланган. Бироқ, у тугагач(тахминан сентябрда), совутилган маҳсулотларни сақлаш камераларига 3-5 ой сақлаш учун олма олиб келинади.

Дарвоқе, маҳсулотлар ҳар хил бўлиши шартмас, ҳатто худди ўша олмалар ҳам бир корхонада етиштирилган. Охир-оқибат, олмани сотиб олиш, сақлаш ва вақт ўтиши билан мавсумлар оралиғида анча қимматга сотиш мумкин.

Шунингдек ўқинг: Музлаткичли ускуналарга пулни тежаган фермерлар охир-оқибат кўпроқ ютқазадилар

– Голубика мавзусини давом эттирадиган бўлсак, Украинада ушбу резаворнинг плантациялари сони ва майдонлари тез ошиб бормоқда. Бироқ, фермерлар ҳатто хорижга экспорт қилиш учун ҳам голубикани совутишни афзал кўришади. Бу технология мақсадга мувофиқми?

– Албатта, голубикани совутилган ҳолда ташиш мумкин, лекин бу анча қимматга тушади. Қолаверса, бундай жараён жуда заҳматли – кўплаб муҳим меъёрларга риоя қилиш керак. Хусусан, резавор ташиш пайтида исиб қолмаслиги керак.

Ҳозир совутиладиган маҳсулотлар ҳажми ошди. Лекин бу жараёнда резавор ёки мевани йиғиб олгач, ҳар бир соат муҳим аҳамиятга эга. Маҳсулот қанчалик тез совутилса, шунча яхши ва у  узоқ вақт сақланади. Бундан ташқари, товар янада сифатли кўринишга эга бўлади.

Яқинда биз бир лойиҳани амалга оширдик. Унга кўра,  газ муҳити билан бошқариладиган (ГМБ) кичик камера барпо этиш ҳақида маслаҳатлашилди. Ушбу камерада голубикани сақлаш мумкин. Маълумки, голубика ҳосили тахминан августда йиғиб олинади ва у камерада 3 ой сақлангач, яъни октябрь ойида юқорироқ нархга сотиш мумкин бўлади. Бундай ечим арзон эмас, лекин унинг харажатлари қопланиши даражаси анча юқори.

Аммо ишлаб чиқарувчилар шок усулида музлатиш ҳақида унутишгани йўқ. Боз устига, уни рад этиш имконсиз. Бироқ, тенденциялар бироз ўзгарди – кейинги пайтда маҳсулотлар экспорт қилинаётганда улар учун камералардан кўра, шок усулида музлатиш туннелларидан фойдаланилмоқда. Бунинг ёрдамида резаворлар анча сифатли бўлади.

– Шок усулида музлатиш ва ҳозирги пайтда машҳур газ муҳитида бошқариладиган камералар – ушбу сақлаш усуллари бир-биридан сезиларли даражада фарқ қиладими?

– Улар мутлақо бошқа-бошқа камералар ва жараён буткул бошқача кечади. Газ муҳитида бошқариладиган камера – бу газ муҳити тартибга солинган камерадир. У ерда ҳавонинг керакли таркиби сақланади. Кислород камерадан чиқарилади, CО2 ва азот кўпроқ берилади. Шундай қилиб, маҳсулот учун барча ҳаётий фаолият даражаси камаяди ва у узоқ вақт сақланади.

ГМБ – маҳсулотни герметик камераларда узоқ муддат сақлаш камераси, лекин у музлатилмаган. Кўпинча, олма, резаворлар учун қўлланади.

Аммо шок усулида музлатиш камераси кўп функцияли. Уни сабзавот ва мевалар учун ҳам, гўшт, балиқ ва бошқа маҳсулотлар учун ҳам  ишлатиш мумкин. Шок усулида музлатиш камераси –  бу сақлаш эмас. Зеро, маҳсулот юкланади, музлатилади ва музлатилган ёки совутилган маҳсулотлар сақлаш камераларига олиб борилади.

Сақлаш камералари, албатта, катта – маҳсулот у ерда узоқ вақт туради. Шок усулида музлатиш – бу кичик камера, лекин кучли.

– Кичик хўжаликлар учун шок усулида музлатиш камерасини ўрнатишнинг фойдаси борми?

– Менимча, улар учун оддий шок усулида совутиш камераларини ўрнатиш фойдалироқ. Маҳсулот йиғилади, дарҳол совутилади ва сотиш учун йўлланади.

Шок усулида музлатиш эса катта ҳажмлар учун тавсия этилади – кунига камида 10 тоннагача бўлган маҳсулот назарда тутиляпти. Умуман олганда, сақлаш учун резаворлар жойлаштириладиган бутун мажмуанинг сиғими 100 тонна ҳисобланади.

Ўз далалари, қайта ишлаш ва сақлаш мажмуаларига эга бўлган йирик қишлоқ хўжалиги корхоналари учун бундай комплексларни ўрнатиш жуда фойдали. Одатда, улар экспортёр сифатида ҳам фаолият юритишади.

Агар бундай корхоналарда ускуналар етарли бўлса, улар ҳатто ён-атрофларидаги кичик фермер хўжаликларидан ҳам ҳосилни сотиб олиб, катта партия ҳосил қилишлари  мумкин.

Сообщение Сақлаш яхши бўлса – нарх ҳам юқори: мева ва резаворларни шок усулида музлатишнинг барча афзалликлари ҳақида появились сначала на EastFruit.

Ҳа, мевалар узиб олингач ҳам «нафас олади»! Ва уларни узоқроқ сақлаш учун бу жараённи секинлаштириш зарур. «Alternative Technologies PF» лойиҳалаш ва технология бўлими бошлиғи Сергей Выставной SEEDSга берган интервьюсида шу хусусда, шунингдек, турли маҳсулотларни сақлаш жойларини лойиҳалаш ҳақида сўзлаб берди.

– Омборхона дизайни маҳсулот турига қараб қай тарзда фарқланади? Совутиш ускунаси қаерда жуда ҳам зарур?

– Совутиш ускуналари бир-биридан жуда катта фарқ қилмайди. Фақат ҳисоб-китоб параметрлари фарқланади ва шунинг натижасида ускуна танлови амалга оширилади. Мезонлар хона ҳарорати, намлиги ва маълум бир минтақанинг иқлимий хусусиятларини ҳам ҳисобга олади.

Биринчидан, мева ва резавор етиштирувчиларга совутиш ускунаси ўта зарур. Aгар маҳсулотлар узоқ вақт сақланса, уларни совутиш шарт. Пиёз ёки картошка ҳақида гапирадиган бўлсак, бунда совутиш ва совутишсиз схемалар мавжуд – буларнинг бари қанча маҳсулотни сақлаш ва сифат қандай бўлишига боғлиқ.

Шунингдек ўқинг: Музлаткичли ускуналарга пулни тежаган фермерлар охир-оқибат кўпроқ ютқазадилар

– Меванинг «нафас олиши»ни секинлаштириш жараёни ҳақида сўзлаб берсангиз.

– Бу ерда РГС тизимлари (бошқариладиган газ муҳити) ҳақида сўз кетмоқда. Бундай камералар герметик тарзда ёпилади, яъни, у ерга тоза ҳаво кирмайди. Камерада газлар – кислород, азот ва CО2 нинг муайян концентрацияси сақланади. Ҳаммаси маҳсулот турига боғлиқ. Масалан, олма учун кислород миқдорини камайтириш, лекин карбонат ангидрид миқдорини кўпайтириш керак, шундагина мевани узоқроқ, яъни, 9-10 ойгача сақлаш мумкин.

Сақловнинг бу усули меваларнинг касалликларга чидамлилигини ошириш, сақлаш муддатини узайтириш, маҳсулот вазнини камайишини олдини олиш, ташқи кўриниш ва ёрқин рангни сақлаб қолишга имкон беради. Aгар корхонада сақлов ҳажми 10 тоннадан ортиқни ташкил қилса, ушбу технологиядан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.

Мевани тўғри сақлаш билан ишлаб чиқарувчи нафақат миқдор, балки сифат жиҳатидан ҳам фойда олади. Зеро, мева-сабзавотларнинг ташқи кўриниши муҳим аҳамиятга эга.

Сообщение Мевалар «нафас олади» – нима учун бу жараённи секинлаштириш керак? появились сначала на EastFruit.

EastFruitнинг Марказий Осиё жамоаси маълумотларига кўра, минтақа мева бозорида кутилмаган ва кескин ўзгаришлар юз бера бошлади. Минтақада қуруқ мева истеъмол қилишнинг минг йиллик анъаналари ўрнига янги тенденциялар урфга кирмоқда. Ёш авлод ҳатто мавсумлар оралиғида ҳам сархил мева истеъмол қилишни афзал кўради, бу эса муайян нарх аномалияларига олиб келади. Энг аввало, бу Ўзбекистон ва Тожикистонда сезилмоқда.

Масалан, бу йилги баҳор совуқлари ўрик ҳосилининг қуритиш учун муҳим қисми бой берилишига олиб келди. Аммо бу нархларга деярли таъсир кўрсатмади. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФAО) халқаро маслаҳатчиси Бахтиёр Aбдувоҳидовнинг фикрича, қуруқ меваларга талаб пасайиши, авваламбор, ички бозорга тааллуқли.

Бу бир вақтнинг ўзида бир неча сабабга боғлиқ. Биринчидан, мевалар ва уларнинг янги навларини

етиштириш технологиялари пайдо бўлиши маҳсулотни сархил ҳолатда сақлаган ҳолда мавсумни сезиларли даражада узайтиради. Бу шуни англатмоқдаки, сархил меваларни доим топиш мумкин.

Иккинчи муҳим омил – аҳоли даромадлари даражасининг ошиши. Бу эса мевани юқори нархда харид қилиш имконини беради. Ва бу яна мева етиштириш, янги навлар яратиш учун замонавий технологияларга йўналтирилган сармояларни оқлайди.

Шунингдек ўқинг: Қозоғистон Марказий Осиё мева-сабзавотлари агрокарвонини ташкил қилмоқда

Учинчи омил – янги узилган меваларни сақлашнинг замонавий технологияларини жадал ривожлантириш. Назорат қилинадиган атмосфера муҳитидаги мева омборлари ва ULО, CA, DCA сингари вариациялар энди Марказий Осиё учун бегона эмас. Бу технологиялар, ўз навбатида, хўраки узум, олма ва бошқа турли мевалар сифатини деярли бутун йил давомида сақлаб қолишга имкон беради. Узоқ муддатли сақлашга тобе бўлмаган мевалар бир неча ҳафта давомида сақланиши мумкин. Бунга ёрқин мисол: гидрокулинг ва модификацияланган газ муҳитида сақланган гилос икки ойгача сифатини йўқотмайди!

Яна бир муҳим жиҳат – янги узилган меванинг соғлиққа  фойдасини англаш. Бу, айниқса, коронавирус пандемияси бошланиши билан айрим мевалар, айниқса, С витаминига бой маҳсулотлар савдоси кескин ошганда яққол кўзга ташланди. Ҳозир пандемия билан боғлиқ қўрқувлар нисбатан камайган бўлса-да, ўз соғлиғи учун астойдил қайғурадиган истеъмолчи сархил меваларни афзал билишга одатланиб қолди.

Бешинчи омил – бу минтақадаги барча мамлакатлар бозорларида нарх ўзгаришини камайтириш ва уларга янги узилган мевалар етказиб беришни кўпайтиришга имкон берадиган халқаро савдонинг либерализацияси. Бунга Ўзбекистон ва Тожикистон яққол мисолдир. Ушбу мамлакатлар ўртасидаги савдо кўп йиллар давомида деярли тўсиб қўйилган эди. Бироқ, сўнгги йилларда у фаол ривожланмоқда. Масалан, бу йилги совуқ Ўзбекистонга қараганда анча кам зарар етказган Тожикистон қўшни мамлакатга янги узилган данакли мевалар ва резаворларни фаол етказиб бермоқда.

Биз намойиш этган бу видеодаги тасвирлар ўрик қуритишнинг анъанавий усули саналадими? «Тожикистон ўриги, қуритилган ўриги, қайсаси, туршаги, баргаги – бу мамлакатда ўрик қандай ўстирилади, йиғиб-териб олинади, офтобда қуритилади ва сотилади?» Буларнинг бари энди ўтмишга айланиб бормоқдами? Катта эҳтимол билан, ҳа! Бироқ, бу қуритилган мевалар кераксиз, дегани эмас.

Тўғри, қуруқ меваларнинг жаҳон бўйича савдоси пасайиш тенденциясига эга, аммо юқори сифатли маҳсулот ҳар доим юқори талабгир бўлади.

Сообщение Марказий Осиёда қуритилган мевалар сархил мева бозорига йўл бермоқда появились сначала на EastFruit.