EastFruit лойиҳаси таҳлилчиларининг хабар беришича, Украинада оқ бошли карам нархи жадал суръатлар билан ўсишда давом этмоқда ва ушбу маҳсулот нархининг ўсиш суръати бу ҳафта сезиларли даражада жадаллади. Мазкур сегментдаги нархлар янада ўсишига асосий иштирокчиларнинг таъкидлашича, ички бозорда ҳам, экспортга йўналтирилган компаниялар томонидан ҳам оқ карамга бўлган талаб доимий равишда юқори эканлигидир. Шу билан бирга, жорий мавсум Украинада ушбу маҳсулотни етказиб бериш ҳажми ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада паст, бу оқ бошли карам экиладиган майдонлар қисқаргани билан боғлиқ.

Шундай қилиб, бугунги кунда украиналик фермерлар оқ бошли карамни 15-17 грн/кг (0,52-0,59 доллар/кг)дан арзон бўлмаган миқдорда жўнатишга тайёр, бу ўтган иш ҳафтаси охирига нисбатан ўртача 1,5 баробар қимматдир. Бозор мутахассисларининг фикрича, ҳозирги вазиятнинг асосий сабаби, Украина карами Беларусь орқали Россияга реэкспорт қилинишидир. Россия карам бозоридаги ажиотаж туфайли ўтган ҳафта Беларусдаги экспортёр компанияларнинг Украинадаги талаби бир неча бор ошди.

Шунингдек ўқинг: Россия: оқ бошли карам захиралари тез камаймоқда

«Украина оқ бошли карам бозоридаги мавжуд вазиятни инобатга оладиган бўлсак, биз жорий мавсум охирига қадар ушбу маҳсулотнинг сотув нархларини пасайтириш учун ҳеч қандай асос кўрмаяпмиз», деб изоҳ берди «АПК-Информ: Сабзавотлар ва мевалар» лойиҳаси раҳбари Александр Хорев. Импорт қилинадиган маҳсулотларни етказиб бериш туфайли ички бозордаги босимни бартараф этиш қийин бўлади, чунки, бугунги кунда бизнинг асосий етказиб берувчиларимиз, хусусан, Польша, оқ карам бўйича таклифларнинг кескин танқислиги кузатилаётган Украина ва Россия Федерациясида бир вақтнинг ўзида карам таъминоти тақчиллигини ёпмоқда.

Натижада, айни пайтда Украинада оқ бошли карам нархи ўтган йилги кўрсаткичлардан ўртача 7 баробар юқори. Шу билан бирга, кўпчилик украиналик фермерлар эрта баҳорда карамни янада қимматроқ нархда сотишга умид қилиб,  унинг савдосини тўхтатиб турибди.

Сообщение Украинада карам нархи бир ҳафта ичида 1,5 баробарга ошди! появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари Беларусь ва Россия бозорларининг ўзини-ўзи изоляциялаши маҳаллий мева-сабзавот  истеъмолчилари учун тобора қимматга тушиб бораётганига эътибор қаратишмоқда. Бу эса, ўз навбатида, иммунитетни мустаҳкамлаш ва одамлар саломатлигини асрашда энг муҳим омил бўлмиш сархил мева-сабзавотлар истеъмолига салбий таъсир кўрсатади.

Россия ва Беларусь истеъмолчиларининг сархил сабзавот ва мева сотиб олиши билан боғлиқ вазият, айниқса, 2022 йилнинг 1 январидан бошлаб, ушбу маҳсулотларни Европа Иттифоқидан Беларусь бозорига етказиб беришга эмбарго киритилгач мураккаб тус олди. Сир эмаски, Беларусь Россияда узоқ вақт давомида ушбу бозорга кириши таъқиқланган Европа мева-сабзавотларининг энг йирик реэкспортёри ҳисобланади.  Шунга кўра, эмбаргодан нафақат беларуслик, балки россиялик истеъмолчилар ҳам зарар кўрди.

Россия ва Беларусь истеъмолчилари учун бу тариқа ўз-ўзини изоляциялаш қанчага тушади? Беларусь эмбаргоси эълон қилингач, илгари Европа Иттифоқидан ҳеч бўлмаса қисман импорт қилинган сабзавот ва меваларнинг асосий тўплами, жумладан, борш тўплами сабзавотлари ўртача 25-35%га қимматлади. EastFruit маълумотларига кўра, айни пайтда сабзавотлар ўрта ҳисобда бир йил аввалгидан икки баробар, мевалар 20-40% қимматроқдир.

Шунингдек ўқинг: 2022 йил учун агро-прогноз: нархларнинг рекорд даражада ўсиши, ўғитлар танқислиги, ҳосилдорлик пасайиши ва ишчи кучи етишмовчилиги

Бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, биргина картошка учун россиялик истеъмолчилар 2022 йилда эмбарго бўлмаган ҳолатда харажатлар қанчага тушса, шундан тахминан 1 миллиард доллар ортиқча тўлайди. Беларуслик картошка истеъмолчилари, ўз навбатида, тахминан 150 миллион доллар йўқотади. Агар биз борш тўпламининг барча сабзавотларини ҳамда меваларни ҳисобга олсак, Россия ва Беларуснинг унчалик бадавлат бўлмаган истеъмолчилари ушбу эмбарголар учун икки миллиарддан зиёд ортиқча пул тўлайди.

Бозордаги бундай бузилишлар Россия ва Беларусга етказиб бериш учун Эрон, Туркия, Ўзбекистон, Қозоғистон каби мамлакатларда картошка, карам, сабзи, лавлаги, шунингдек, олма етиштириш ҳажмининг ўсишини рағбатлантирмоқда. Бироқ, Қозоғистон мева-сабзавот гуруҳининг бир қисмини, хусусан, картошка экспортини тўлиқ таъқиқлади. Шу билан бирга, қайд этилган бошқа мамлакатлардан логистика Европа Иттифоқи мамлакатларига қараганда анча қиммат, чунки, Россия Федерациясининг асосий истеъмоли мамлакатнинг Европа қисмида, Беларусь эса буткул Европада жойлашган. Шунга кўра, истеъмолчилар  маҳсулотлар учун ортиқча пул тўлашга мажбур, аммо бу қўшимча маржа транспорт компанияларига кетади, ортиқча ташув километрлари эса атроф-муҳит ифлосланишини кучайтиради, тез бузиладиган мева-сабзавотларнинг сезиларли бой берилишига олиб келади. Буларнинг бари, афсуски, истеъмолчиларнинг ортиқча харажатлари ҳисобига амалга оширилади.

Сообщение Бу йил Россия ва Беларусь истеъмолчилари ҳар икки мамлакатнинг ЕИ мева-сабзавот бозоридан ўз-ўзини изоляциялаши туфайли миллиардлаб доллар тўлайди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари минтақа мева-сабзавот бизнеси учун сўнгги ҳафталарнинг энг муҳим омили – турк валютаси – лира курсининг кескин тебранишларига эътибор қаратишмоқда.

2021 йил бошидан бери турк лираси курси икки баробардан кўпроқ пасайди. Валюта курсининг энг кескин қулаши эса сўнгги уч ҳафта ичида содир бўлди. Шу билан бирга, валюта курси қулаши ортидан унинг кескин ўсиши бошланди, чунки, Туркия ҳукумати кескин девальвацияни тўхтатишга ҳар қандай йўл билан ҳаракат қилди.

Табиийки, ҳар қандай давлатнинг валюта курси пасайиши экспортни рағбатлантиради, курс баландлаши эса мамлакат товарларининг ташқи бозордаги позициясини ёмонлаштиради. Шундай қилиб, Туркия сабзавот ва мевалари ҳозир ташқи бозорларда рақобатбардош бўлиб бормоқда. Шу муносабат билан EastFruit таҳлилчилари Туркиядаги вазият қай тариқа ва кимга кўпроқ таъсир этишини кўрсатиб бериш учун Туркия мева-сабзавот экспортининг тузилиши ҳамда географиясини кўриб чиқишга қарор қилишди.

Аввало, шуни қайд этиш жоизки, сабзавот, мева ва ёнғоқлар, умуман, озиқ-овқат, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Туркиянинг энг муҳим экспорт маҳсулоти эмас. 25 та энг йирик экспорт позицияси орасида фақатгина ёнғоқ бор. Шу билан бирга, сархил мева-сабзавотлар, ёнғоқлар, шунингдек, қуруқ мевалар ва музлатилган мева-сабзавотлар Туркияга 2020 йилда 5,7 миллиард долларлик экспорт тушумини келтирди.

Таққослаш учун айтадиган бўлсак, Ўзбекистон мева-сабзавотларни 8 баробар, Украина ва Молдова эса Туркиядан қарийб 20 баробар кам экспорт қилган. Мева-сабзавот маҳсулотлари экспортёрларининг глобал рейтингида Туркия Италия ва Чилидан кўп ортда қолмаган ҳолда 8-ўринни эгаллади. Шу билан бирга, 2021 йил охирига келиб, Туркия жаҳондаги энг йирик экспортёрлар орасида 6-ўринга кўтарилиши ҳам мумкин.

Дарвоқе, Туркия мева-сабзавотларнинг етарлича йирик импортёри ҳам бўлиб, ҳар йили хориждан ушбу товарларни тахминан 1 миллиард долларга сотиб олади. Табиийки, лиранинг қадрсизланиши импортни қимматлаштиради, демак,  Туркиянинг чет элдан мева, сабзавот ва ёнғоқ сотиб олиши камайишини кутиш керак.

Туркия учун асосий бозорлар қайси? Туркия товарларининг босими қаерда кўпроқ сезилади ва ушбу мамлакат қайси товарларни нисбатан кичикроқ ҳажмда сотиб ола бошлайди?

Туркия мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий харидори Россия ҳисобланади. Туркия барча маҳсулотининг 18 фоизини Россия Федерациясига етказиб беради. Шунга кўра, Россия бозоридаги босим энг сезиларлиси бўлади.  Кейинги ўринларда Германия, Италия, Ироқ, Буюк Британия ва Франциядир, Украина эса энг муҳим савдо бозорлари орасида 7-ўринни эгаллайди.

Шу сабабли, турк маҳсулотлари Украинага янада фаол сотилишидан ташқари, Европа Иттифоқи мамлакатлари бозорларида Украина маҳсулотлари билан рақобатлашади ҳам. Тўғри, бу ерда фақат бир нечта позициялар ҳақида сўз бормоқда ва турк лирасининг девальвацияси қайси маҳсулотлар бозорига таъсир қилиши ҳақида қуйида батафсил маълумот берамиз.

Шундай қилиб, Туркия мева-сабзавот гуруҳининг асосий экспорт позицияси фундук ҳисобланади.  Ҳа, бу Грузия учун ёмон янгилик, чунки, Туркия фундуклари анча юқори сифатда янада арзонроқ бўлади. Ва бу мавсумда Грузия фундукни шундоқ ҳам жуда арзон нархларда экспорт қилишга мажбур. Бу яна Европа Иттифоқи мамлакатларида Грузия фундуклари нархига босимни янада ошириши мумкин.

Майиз – Туркиянинг иккинчи энг муҳим экспорт маҳсулотидир. Бироқ, бу ўринда Туркия минтақамиз мамлакатлари учун муҳим саналган бозорларга деярли таъсир қилмайди, чунки, маҳсулотларини, асосан, Европа Иттифоқи мамлакатларига етказиб беради.

Мандарин – учинчи энг муҳим экспорт товари.  Ва яна Грузия учун муаммолар бор, ушбу мамлакат худди фундук мисолида бўлгани каби бу йил мандаринлар сифати билан боғлиқ муаммоларни бошдан кечирмоқда. Шунга кўра, нисбатан арзон ва сифатли Туркия мандаринлари грузиялик мандарин етказиб берувчилар учун муаммо туғдиради. Ва ҳатто Туркиянинг алоҳида экспортёрларидан мандаринни Россия Федерациясига олиб киришни таъқиқлаш ҳам вазиятга сезиларли таъсир кўрсатмайди. Бошқа томондан, арзон Туркия мандаринлари Украина ва Россия истеъмолчилари учун ижобий ҳолат, аммо, бу мамлакатларда олмага талабни бироз камайтириши мумкин ва худди шу жиҳат минтақа боғбонлари учун ёмон хабардир.

Иссиқхона помидорлари –  Туркиянинг мева-сабзавот бўйича кейинги энг муҳим экспорт позицияси.  Ва бу борада, албатта, асосий импортёр-давлатлар Россия ва Украинадир. Шу муносабат билан, маҳаллий иссиқхоналарга қийин бўлади, чунки, Туркия маҳсулотлари арзонроқ сотилади. Айтганча, турк лирасининг қадрсизланиши ушбу шимолий мамлакатларда иссиқхона сабзавотлари нархи бўйича хунук ҳолат содир бўлмаганининг асосий сабабларидан биридир.  Зеро, газ ва бошқа энергия манбаларининг қимматлигини ҳисобга олсак, иссиқхона помидорлари нархи мисли кўрилмаган даражага кўтарилиши борасида хавотирлар бор эди.

Олма – минтақа ва жаҳон олма бозорига бевосита таъсир кўрсатадиган турк экспорти тоифасидир. Туркиянинг таъсири ҳақида кўпроқ #freshapplecrisis мақоласида ёзган эдик.  Лиранинг қадрсизланиши эса боғбонларимиз учун ёмон хабар, чунки, турк олмаси арзонлашиб бормоқда. Энг катта зарарни Молдова, озроқ даражада Украина кўради.

Туркиянинг бошқа экспорт позициялари таъсири сезиларли даражада кичик, минимал ёки мавсумий бўлади. Мисол учун, Туркия данакли мевалар бозорида  (гилос, ўрик, шафтоли ва бошқалар) энг муҳим иштирокчи ҳисобланади.  Бироқ, ушбу экинлар учун янги экспорт мавсуми тез орада бошланмагани боис, девальвациянинг ушбу сегментларга таъсири ҳақида хулоса чиқаришга бироз эрта.

Лиранинг қадрсизланиши нафақат экспортга, балки Туркиянинг мева-сабзавот импортига ҳам таъсир қилади, бу эса дарвоқе, жуда муҳим.

Минтақамиз бозорларига таъсир кўрсатадиган асосий импорт маҳсулоти грек ёнғоғи ҳисобланади.  Шундай қилиб, Украина ва Ўзбекистон турк лирасининг девальвациясидан бевосита зарар кўради, чунки, улар Туркияга пўстлоқли ёнғоқнинг асосий етказиб берувчиларидандир. Уларнинг позициялари охирги пайтлар импорт имтиёзлари олинмагани ва ёнғоқ учун импорт божларини тўлашга мажбур бўлинганидан кейин шундоқ ҳам ёмонлашган эди.

Туркия қуруқ мевалар реэкспорти учун ҳам асосий марказ ҳисобланади.  Ушбу турдаги маҳсулотларнинг бир қисмини Туркия  Ўзбекистон ва Марказий Осиёнинг бошқа давлатларидан импорт қилади. Бироқ, бизнес реэкспорт бўлгани боис, лиранинг қадрсизланиши унга сезиларли таъсир кўрсатмайди.

Туркиядаги девальвация инфляция ўсиши билан биргаликда кечмоқда. Бу мамлакат аҳолисининг даромадлари қисқаришини англатади. Шунга кўра, биз қимматбаҳо маҳсулотлар тоифасида умуман ички истеъмол пасайишини кутишимиз мумкин.

Шунга кўра, Туркиядаги беқарорлик минтақа мева-сабзавот бозорига сезиларли таъсир кўрсатади. Бу Шарқий Европа импортёрлари учун бутун қиш ва баҳор давомида етакчи омил бўлиши мумкин.

Сообщение Турк лирасининг қулаши Шарқий Европа ва Марказий Осиёдаги мева-сабзавот ҳамда ёнғоқ бозорларига қандай таъсир кўрсатмоқда? появились сначала на EastFruit.

Афсуски, бу EastFruitнинг 6 декабрдаги мақоласида қайд этилган прогноз –  Беларусга мева- сабзавотлар олиб кирилиши таъқиқланиши мумкинлиги ҳақидаги хавотирларни тасдиқламоқда. Республика раҳбарияти 2022 йилнинг 1 январидан бошлаб, ўз фуқароларига қўшимча солиқ солиб, уларнинг сифатли сабзавот, мева, резавор ва ёнғоқлар харид қилишини чеклашга қарор қилди: биз назарда тутаётган қарор 2021 йилнинг 7 декабрида Беларусь Республикаси Миллий юридик интернет порталида эълон қилинди.

Ажабланарлиси шундаки, Украина мева-сабзавот маҳсулотларини олиб кириши таъқиқланган мамлакатлар рўйхатда йўқ. Шунингдек, бу рўйхатга Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган давлатларнинг киритилиши ҳам кутилмаган ҳолат бўлди. Бундан ташқари, нафақат АҚШ, Буюк Британия, Норвегия, Швейцария, Исландия ва Шимолий Ирландия, балки Россия санкциялари остида бўлмаган Албания, Шимолий Македония, Черногория каби давлатларни ҳам назарда тутмоқдамиз. Шу билан бирга, Россияга анъанавий дўст мамлакат – Сербия сабзавот ва меваларни олиб кириш таъқиқланган мамлакатлар рўйхатига киритилмаган.

EastFruit таҳлилчилари ушбу эмбаргодан ким фойда кўриши ва бу Беларусь ҳамда Россиянинг мева-сабзавот бизнесига қандай таъсир этишини таҳлил қилишга уриниб кўришди. Зеро, ҳеч кимга сир эмаски, Беларусь Россия Федерациясида таъқиқланган озиқ-овқат маҳсулотларини ушбу мамлакат пештахталарига олиб боришда асосий транзит нуқтаси бўлган. Шунга кўра, ушбу мамлакатлардан мева-сабзавотларни олиб киришни таъқиқлаш орқали Беларусь нафақат нархларни ошириб, ўз истеъмолчилари учун танловни чеклайди, балки мева-сабзавот савдоси билан шуғулланувчи тадбиркорларни катта  қўшимча даромаддан ҳам маҳрум қилади. Айтганча, сабзавот, мева, резавор ва ёнғоқлардан ташқари, Белорусь парранда гўшти, сут ва гўшт маҳсулотлари, қандолат, шунингдек, бошқа баъзи озиқ-овқат маҳсулотлари импортини ҳам таъқиқлайди.

Шуни англаш лозимки, Европа Иттифоқидан Беларусга маҳсулот етказиб беришни таъқиқлаш эмбаргога тушмаган мамлакатлар учун нафақат Беларусь бозорига кириш имкониятини яхшилашда, балки Европа Иттифоқи давлатларидан Россия Федерациясига мева-сабзавот маҳсулотларининг реэкспортини таъқиқлашда ҳам фойдалидир. Ва бу Россиянинг ўзида мева-сабзавот маҳсулотлари нархини оширади. Аслини олганда, улар аллақачон рекорд даражага яқинлашиб улгурган ҳам.

Беларусь эмбаргосида кимлар ютқазади?

Асосий йўқотишлар Беларусь ва Россиянинг мева-сабзавот истеъмолчилари гарданига тушади. Улар паст сифатли маҳсулотлар учун кўпроқ пул тўлашлари керак бўлади.

Польша, Испания, Нидерландия, Бельгия ва Греция эса энг кўп йўқотишларга дуч келади. ЕИ мева-сабзавот экспортёрларининг умумий зарари йилига 300 миллион долларни ташкил қилиши мумкин. Умуман олганда, ушбу маҳсулотлар учун муқобил бозорларни топиш Польшадан ташқари ҳеч бир мамлакат учун қийин бўлмайди. Бироқ, бу Европа Иттифоқи фермерлари учун катта йўқотиш бўлади.

Таъқиққа тушган бошқа мамлакатлар ушбу эмбаргонинг мева-сабзавот бизнесига таъсирини сезишмайди ҳам. Лекин кичик Шимолий Македония учун экспортдаги 10 миллион долларлик йўқотиш сезиларли бўлиши мумкин.

Эмбарго кимга фойда келтиради?

Бироз ғалати туюлиши мумкин, аммо бундай қарор Украина учун жуда фойдали. Зеро, энди у олма ва бошқа меваларни кўпроқ экспорт қила олади, бу йил эса Беларусь ҳудудига сабзавот ҳам, картошка ҳам етказиб беради. Украина – Беларусга қўшни, у ҳар йили мазкур мамлакатга 20-30 миллион долларлик сархил мева-сабзавотлар етказиб беради.

Сархил олма бозоридаги инқироз шароитида #freshapplecrisis, бу эмбарго Украина учун чинакам ҳадя бўлади, чунки, ушбу мамлакатда олма нархи жуда пастлигича қолмоқда, айниқса, Россия ва Беларусдагина талабгир бўлган эски навлар сегментида бу ҳолат яққол кўзга ташланади. Польша билан рақобат йўқлиги фонида олма савдоси 1 январдан ўсиши мумкин. Тўғри, йил охирига келиб, импортёрлар Европа Иттифоқидан имкон қадар кўпроқ маҳсулот импорт қилишга ҳаракат қилишади. Шунингдек, бу йил Беларусь Украинадан сабзи, картошка, музлатилган сабзавотлар ва иссиқхона помидорларини фаол равишда сотиб олади. Шунингдек, мавсум давомида Украина Беларусга ва у орқали Россия Федерациясига эртаги сабзавотлар, резавор ва меваларни фаол экспорт қилади.

Бироқ шуни ҳисобга олиш керакки, Украина ҳам исталган вақтда ушбу қарорга киритилиши мумкин.

Эмбарго Молдова учун ҳам фойда келтиради. Бу ерда олма билан боғлиқ вазият Украинаникига ўхшаш – ҳозир Беларусга сотиш осонроқ кечадиган кўплаб эскирган навлар мавжуд. Молдова, шунингдек, узум савдосини яхшилашга эришади, аммо шуниси ҳам борки, узум захиралари бу йил у қадар юқори эмас. Ёз мавсумида Молдовадан кўплаб мева ва резаворлар Россия Федерацияси ҳамда Беларусь бозорларига осон йўл топади. Қўшимча потенциал фойда – Молдова орқали Европа Иттифоқидан Россия Федерациясига маҳсулотлар реэкспорти оқимининг кўпайишидир.

Эмбарго Сербия учун ҳам фойдали бўлади. Зеро, бу мамлакат рўйхатда йўқ, демак, Беларусга олма сотиш билан боғлиқ вазият бироз яхшиланади. Ҳозир Сербия учун ушбу экспорт йўналишининг устуворлиги пасаймоқда. Мавсумда Сербия Россия ва қисман Беларусь бозорига жуда кўп данакли мевалар ҳамда голубика етказиб беради. Айтганча, Сербия Беларусь ўрнига Россия Федерациясининг реэкспорт хабига айланиши мумкин. Аммо шуниси ҳам борки, бундан бир неча йил аввал бу борада тортишув бўлган ва шундан бери реэкспорт ҳажми кескин камайган.

Таъқиқ Марказий Осиё давлатлари – Қозоғистон, Ўзбекистон, Тожикистон, Туркманистон ва Қирғизистон учун ҳам фойдалидир. Бироқ, бу ерда рентабеллик у қадар аниқ-равшан эмас, чунки, Беларусь мазкур мамлакатлардан жуда кўп маҳсулот сотиб олмайди ва логистика мураккаб ҳамда қимматлигича қолмоқда. Бироқ, муқобил вариантлар йўқлиги фонида Беларусь ушбу мамлакатлардан данакли мевалар ва эртаги сабзавотлар хариди ҳажмини ошириши мумкин. Бундан камроқ даражада Грузия улуш олади.

Туркия эмбаргодан кўп фойда кўради – у Беларусь Европа Иттифоқидан сотиб ололмайдиган барча товарларнинг деярли тўлиқ ўрнини қоплай оладиган ягона мамлакатдир. Россия бозоридаги вазият ҳам янада қулай бўлиши мумкин. Бундан ташқари айни ҳолат Эрон учун  фойдалидир.

Марокаш ва Мисрдан цитрус экспортёрлари Испания, Греция ва Италия билан рақобат бўлмаганда Беларусь бозорида савдо ҳажмини оширишлари мумкин.

Сообщение Беларусь АҚШ ва Европанинг бир қатор мамлакатларидан сабзавот, мева ва ёнғоқ импортига эмбарго жорий қилмоқда! появились сначала на EastFruit.

Украинада шу ҳафта оқ бошли карам қимматлашди, дея хабар бермоқда EastFruit лойиҳаси таҳлилчилари. Бозорнинг асосий иштирокчилари фикрига кўра, асосан, экспорчи компаниялар ушбу сегментдаги нархларни ошира бошлади. Улар шу ҳафта Украина карамини кейинчалик Беларусга сотиш мақсадида харид қилди. Шу билан бирга, ушбу маҳсулотнинг аксарият қисми кейинчалик Россия бозорида сотилади.

Лойиҳанинг кундалик мониторингига кўра, кўплаб йирик фермер хўжаликлари ўз маҳсулотларини янада қулай шартларда сотиш умидида юқори сифатли карамнинг фаол савдосини бошламаяпти. Шу билан бирга, ушбу сегментда талаб аста-секин ўсиб боряпти. Бу бошқа фермерлар учун сотиш нархларини ошириш имконини беради. Бугунги кунда кўпчилик украиналик фермерлар оқ бошли карамни 7-10 грн/кг (0,26-0,37 доллар/кг) дан сотишмоқда, бу нарх охирги иш ҳафтаси якунига нисбатан 26 фоиз қимматроқдир.

Айни пайтда Украинада оқ бошли карам нархи 2020 йилнинг декабрь ойига нисбатан ўртача 5 баробар баланд. Асосий бозор иштирокчиларининг аксарияти йирик фермер хўжаликлари оқ бошли карамни фаол савдосини бошламаса, ушбу сегментда нархлар ўсиши кейинги ҳафта ҳам давом этиши мумкинлигини истисно қилмаяпти.

Сообщение Украинада карам бир йил ичида 5 баробар қимматлашди! появились сначала на EastFruit.

Ўтган ҳафта Украина биринчи марта Шарқий Европада картошка нархининг арзонлиги бўйича (Европа Иттифоқи мамлакатларини ҳисобга олмаганда) етакчи бўлди. Айнан Украинада картошкани энг арзон нархда сотиб олиш мумкин. Бу хусусда EastFruit таҳлилчилари минтақанинг тўққизта давлатида ўтказиладиган сабзавот ва меваларнинг улгуржи нархлари бўйича ҳафталик мониторинг натижаларига асосланиб хабар беришмоқда.

Мутахассисларнинг фикрига кўра, бир ҳафта ичида картошканинг ўртача улгуржи нархи 17 фоизга тушди, бу вақтда қўшни Молдовада нарх ўсишда давом этди. Шундай қилиб, мавсумларда биринчи бор Украинада картошка нархи Молдовадаги картошка нархи даражасидан паст бўлди. Дарвоқе, Украинада картошка ўтган йилга нисбатан атиги 15-20% арзон, аммо минтақанинг бошқа мамлакатларида мазкур турдаги сабзавот нархи ошиши фонида бу нарх етакчиси мавқеини эгаллаш учун етарлидир.

Картошка нархи пасайиши Беларусь ва Украина бозорлари ўртасидаги картошка нархи бўйича фарқни янада оширди. Ва бу Украина картошкасининг Беларусга экспорти ўсиши учун янада муҳим рағбат бўлди. Чунки, Россияда картошка нархи Беларусдагидан ҳам юқори эди, бу мавсумда Украина картошкасининг бир қисми Беларусь савдогарлари воситачилигида Россия бозорига ҳам келиши мумкин. Беларусь воситачиларининг норасмий баёнотларига кўра, Россияда асосий озиқ-овқат маҳсулотлари нархларининг жуда тез ўсишидан хавотирга тушилмоқда, шунинг учун «санкцияланган» мева-сабзавот маҳсулотларининг реэкспорти гўё яна анча осонлашди.

Айни пайтда Украинада картошкани Россия Федерациясидагидан 2,5 баравар арзонроқ сотиб олиш мумкин. Чунки, бир партияни сотиб олиш нархидаги фарқ 5 минг доллардан ошар экан, демак, бундай реэкспорт бизнеси жуда жозибадор бўлади. Айни пайтда Украина Беларусь ҳамда Россия Федерациясидан ташқари Сербия ва Грузияга ҳам картошка экспорт қилмоқда, дейди савдогарлар.

Шу билан бирга, Польшада картошка нархи Украинадагидан ҳам паст эканлигини унутмаслик керак. Қолаверса, нархлар бир йил олдингига нисбатан юқори, маҳсулот ҳосилдорлигининг пасайиши фонида деярли икки ҳисса баланд. Картошка етиштирувчилар HoReCa сегментидан талаб тикланиши келажакда нархларни янада оширишига умид қилишмоқда. Шунга қарамай, ҳозирги вақтда Беларусь учун Польшадан ҳам Россия Федерациясига реэкспорт учун ва ўз эҳтиёжлари учун картошка сотиб олиш фойдалидир.

Айтганча, Украинада картошка нархи пасайишининг асосий сабаби фермерлар омборда сақламаган маҳсулотлар қолдиқларини сотишдир. Шу сабабли, Украинада ҳам мазкур сабзавот нархлари совуқ бошланиши ва сотиш мавсуми якунига етиши билан аста-секин тикланиши мумкин.

Сообщение Украина Шарқий Европадаги энг арзон картошкани таклиф қилмоқда! появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, Арманистон яқинда сархил олма бўйича йирик минтақавий экспортёрлар клубига қўшилди.

Олманинг нетто-импортёридан  экспортёрига айланган Грузия ортидан Арманистон ҳам 2020 йилда етказиб беришни кескин ошириб, 2,7 минг тоннадан зиёд маҳсулот экспорт қилди. 2021 йилда Арманистон олма экспорти рекордини яна янгилаши мумкин. Чунки, йилнинг биринчи 7 ойида у 2020 йил давомида қанча маҳсулот етказиб берган бўлса, шунча миқдорда экспорт қилди. Арманистондан 2021 йилнинг январь-июль ойларидаги олма экспортини 2020 йилнинг шу даври билан солиштирсак, етказиб бериш ҳажми 4,7 баробар ошганини кўрамиз.

Бироқ, ҳали ҳаммаси аниқ эмас. Зеро, Арманистондан олиб чиқилган олманинг ҳаммаси ҳам ушбу мамлакатда етиштирилмаган бўлиши мумкин. Агар биз олма импорти ҳажмига эътибор қаратадиган бўлсак, Эрондан мамлакатга олма импортининг кескин ўсиши кўзга ташланади.

Импорт ўсиши суръати эса экспорт ўсиши суръати билан ўхшаш.

Шунга қарамай, мева -сабзавот бозорининг маҳаллий иштирокчиларидан олинган маълумотларга кўра, сўнгги йилларда Арманистонда олма етиштириш даражаси ўсиб бормоқда. Бундан ташқари, бир вақтнинг ўзида бир нечта минтақаларда каттагина замонавий олма боғлари пайдо бўлди, улар аста-секин тўлиқ мева бера бошлади. Шунга кўра, ички бозорда олма етказиб бериш бўйича таклифлар ўсиб бормоқда. Ва экспорт учун зарур бўлган ҳажмлар аста -секин пайдо бўляпти. Тўғри, маҳаллий олма етиштирувчиларда маҳсулотни сақлаш, саралаш ва қадоқлаш бўйича замонавий имкониятлар ҳозирча мавжуд эмас, аммо бу инвестициялар ҳам аллақачон фаол муҳокама қилинмоқда.

Бу яна бир бор глобал сархил олма бозорининг чуқур инқирози ҳақидаги маълумотни тасдиқлайди. Биз буни #freshapplecrisis мақоласида ифодалаган эдик. Айни шароитда боғбонлар украиналикларнинг Украина мева-сабзавот ассоциацияси кўмагида амалга оширган ишларига, яъни маркетинг кучларини бирлаштириш ва маҳсулот сифатини яхшилашга эътибор қаратишлари ўта муҳимдир.

Сообщение Арманистон ҳам олма етиштириш ҳажмини ва унинг экспортини кўпайтирмоқда! появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, картошкани Украинадан Беларусь бозорига экспорт қилишнинг жозибадорлиги ўсишда давом этмоқда ва уни экспортга жўнатиш ҳам давом этяпти. Эслатиб ўтамиз, Беларусь биринчи марта ўз ҳосили йиғим-терими пайтида ички бозор эҳтиёжлари учун жуда кўп миқдорда картошка импорт қилмоқда.

Охирги тўрт ҳафта ичида Беларусь ва Украина ички бозорида картошканинг улгуржи нархларидаги фарқ икки баробар ошиб, экспортни янада даромадли қилди. Украина бозорида картошка нархи июлдан бери ўзгармади, 1 кг учун 0,22 доллар атрофида бўлиб турибди, Беларусдаги нарх эса бу пайтда 1 кг учун 0,36 долларга етди. Шундай қилиб, айни пайтда беларуслик харидорлар 1 кг картошка учун 2020 йилнинг шу даврига нисбатан икки баравар кўп пул тўлашмоқда.

Бироқ, Украинадан Беларусга картошка етказиб беришни рағбатлантирувчи яна бир омил бор – бу Россия бозорида картошкага бўлган талаб ва нархларнинг ўсишидир. Сўнгги тўрт ҳафта ичида Россияда картошка нархи 42%га ўсди. Украина ва Россия бозорлари ўртасидаги нархлар фарқи эса 100%дан ошмоқда. Яъни, Украинада картошка ҳозир Россияга қараганда икки баравар арзон. Беларусда ҳам картошка Россияга нисбатан арзон сотилмоқда. Шу боис, импорт давом этаётганига қарамай, Беларусь бир вақтнинг ўзида картошкани Россия бозорига экспорт қиляпти.

Бундан ҳам қизиқроғи, Молдовадаги картошка нархининг ниҳоятда пастлигидир. Молдова картошкани, одатда, Беларусь, Украина ва Россиядан импорт қилган. Бу йил етказиб бериш қарама-қарши йўналиш томон кетмоқда, тўғри, экспорт у қадар катта эмас. Зеро, Молдовада картошка сифати билан боғлиқ баъзи муаммолар мавжуд. Бироқ, шуниси аниқки, Молдова 2021 йилнинг кузида Беларусь ва ҳатто Россияга картошка экспорт қилмоқда.

Сообщение Украина ҳануз Беларусга картошка экспорт қилмоқда ва нархлар фарқи ўсишда давом этяпти! появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, хурмо мавсуми Европада энди бошланяпти, бироқ шуни ишонч билан айтиш мумкинки, хурмо нархлари нисбатан юқори бўлади. Бундан бизнинг минтақамиз мамлакатлари, аниқроғи, Ўзбекистон, Тожикистон ва Грузия қай даражада фойдалана олиши мумкин? Шу ҳақда фикр юритамиз.

Демак, бугунга келиб маълум бўлмоқдаки, дунё хурмо бозорида етакчи бўлган Испания ҳосилнинг 20-25%ни ололмайди. Бинобарин, бунинг сабаби совуқ уриши эмас, балки Испаниядаги хурмо плантацияларининг катта қисмига зарар етказган Planococcus (крахмалли зараркунанда) тез тарқалиб кетгани бўлди. Бу ишлов беришлар сонининг, демакки, харажатларнинг кўпайишига, шунингдек, хурмо ҳосилининг бир қисми нобуд бўлишига ва унинг сифати ёмонлашишига олиб келди.

Ҳар йили Испания 210 минг тоннага яқин хурмо экспорт қилади. Бу мазкур мева тури бўйича глобал савдоларнинг тахминан учдан бирини ташкил қилади. 2021/22 йилги мавсумда Испаниядан хурмо экспорти 160-170 минг тоннага тушиши мумкин ва бу сўнгги ўн йилликдаги энг паст кўрсаткич деганидир.

Қизиғи шундаки, испан хурмоси билан Марказий Осиё ва Кавказда етиштирилган хурмо дунё бозорида деярли тўқнаш келмайди. Айтиш мумкинки, улар бутунлай бошқа-бошқа маҳсулотлардир. Авваллари бу маҳсулотлар Россия бозорларида “учрашарди”, бироқ энди Испания Россияга хурмо етказиб бера олмаяпти, Беларусь сингари мамлакатлар орқали реэкспорт қилиш эса охирги йилларда жуда қийинлашиб кетган. Шу боисдан, ушбу икки маҳсулотни Россияга қўшни бўлган Украинада учратиш мумкин. Марказий Осиё ва Кавказорти мамлакатлари эса деярли бутун хурмо ҳосилини Россия ва МДҲ мамлакатларига экспорт қилади.

Бироқ, Испания ўз хурмосини ЕИнинг бошқа мамлакатлари, шунингдек, Украина ва Яқин Шарқ мамлакатларига экспорт қилганлиги сабабли, мантиқий савол туғилади. Хўш, Ўзбекистон, Тожикистон, Грузия, Озарбайжон ва минтақанинг бошқа мамлакатларида етиштирилган хурмо ушбу мамлакатлардаги испан хурмоси ўрнини тўлдира оладими?

Энг аввало, айтиш керакки, хурмо етиштириш Грузияда жадал суръатларда ва Марказий Осиё мамлакатларида барқарор равишда ўсиб бормоқда. Грузия етиштириш ва экспортни ҳар йили ошириб боряпти. 2020 йилда эса у ўзида етиштирилган хурмони 10 минг тоннадан зиёд ҳажмда экспорт қилган дунёнинг 6 мамлакатидан бирига айланди. Тўғри, Грузия учун экспорт ҳажми борасида Озарбайжон ва Ўзбекистонга етиб олишга ҳали анча бор. Озарбайжондан ҳар йили экспортга (асосан РФга) 200 минг тоннадан зиёд хурмо жўнатилади. Ўзбекистон эса 2020 йилда 100 тоннага яқин хурмо экспорт қилган. Ўзбек хурмосини экспорт қилиш ҳажмлари ҳам тез ўсмоқда. Худди Озарбайжон сингари Ўзбекистон ҳам ўз хурмосининг деярли барчасини Россия ва собиқ СССР мамлакатларига етказиб беради. Ҳа, қайд этиш жоизки, Озарбайжондан келадиган хурмонинг катта қисми, асосан, Эрондан жўнатиладиган хурмо реэкспорти бўлиши мумкин.

2021 йилда Кавказ ва Марказий Осиё минтақасида хурмо ҳосилини йиғиштириб олиш бироз кечикмоқда, аммо у яхшигина бўлиши кутиляпти. Яна бир нарса. Экспортни диверсификация қилиш имкониятларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган асосий муаммо шундаки, ушбу хурмо ўз ташқи кўриниши ва таъм кўрсаткичлари билан фарқланиб туради.

Данаксиз ва тахир таъмга эга бўлмаган испан хурмосини сотувчилар кўпинча “Шарон” деб атайдилар. Аслида бу унчалик тўғри эмас, чунки “Шарон” – Исроилда етиштириладиган “Триумф” хурмо навининг савдо маркаси. Бу ерда гап фақат нав ҳақида эмас, уни зарур ҳолатга етказувчи, балки узоқ вақт сир тутиб келинган усулда ҳам бормоқда.

Бироқ ҳозир бу усулдан турли мамлакатларда етиштириладиган бошқа данаксиз хурмо навлари билан ҳам фойдаланилмоқда. Хурмо керакли хусусиятларга эга бўлиши учун уни ҳали пишмай туриб йиғиб олишади ва карбонат ангидрид билан тўлдирилган герметик камераларда жадал суръатда етилтиришади. Бу усул тахир таъмни  йўқотади, яъни хурмо таркибидаги танинни камайтиради. Авваллари бунинг учун худди бананлардаги каби этилендан фойдаланилган. Аммо бу усул хурмонинг юмшаб, ташиш қийин ҳолатга келиб қолишига сабаб бўлади. Таркибдаги танин эса унчалик даражада камаймайди.

Хурмога карбонат ангидрид билан ишлов беришнинг мазкур усули пайдо бўлгач, ушбу меванинг жаҳон бўйича савдо ҳажмлари кескин кўпайди. Ахир хурмо ҳамма ерда ҳам ўсавермайди-да. Карбонат ангидрид ёрдамида ишлов берилганда йирик, чиройли ва тоза, данаксиз, қарсиллатиб ейдиган, ширин таъмга эга хурмо ҳосил бўлади. Мева етарли даражада қаттиқ бўлиб қолиши ҳисобига унинг сифат кўрсаткичларини йўқотмасдан, узоқ сақлаш мумкин.

Марказий Осиё ва Кавказортида хурмо етиштириш ва унга ишлов беришга ёндашувлар ЕИ мамлакатларидагидек даражада мукаммал эмас. Бу минтақаларнинг хурмоларида, одатда, яра-чақалар кўпроқ бўлади ва уларни ташиш қийин. Етиштирилаётган навларнинг бир қисми йирик данакларга эга, данаксизлари ҳам бор. Шунингдек, айрим навлар оғизни буриштиради, яъни таркибида танин мавжуд. Қолаверса, тезкор етиштириш бўйича ёндашувлар бу ерларда деярли қўлланилмайди. Ўз-ўзидан келиб чиқадики, бу хурмони сақлаш ва ташиш анча қийинчилик туғдиради. Супермаркетлар ҳам бундай маҳсулотни сотишга жуда ошиқмайдилар. Чунки уни реализация қилишдаги йўқотишлар катта.

Ташқи кўриниш ва таъм кўрсаткичларидаги фарқ, шунингдек, минтақамиздан хурмо олиб бориб сотишдаги катта таваккалчиликларни ҳисобга олиб айтиш мумкинки, Испанияда хурмо ҳосилининг камайиши Ўзбекистон, Озарбайжон, Грузия, Тожикистон ва минтақанинг бошқа мамлакатларидаги хурмо нархлари ва экспортига жиддий таъсир қилмайди. Чунки экспорт, илгаригидек, аввало дунёнинг энг йирик хурмо импортёри бўлмиш Россия бозорларига йўналтирилади.

Бундан ташқари, Украина ва Беларусь каби мамлакатлардаги испан хурмоси истеъмолчилари бошқа мамлакатлардан келган хурмони харид қилмаса керак. Боиси, бу ҳақиқатан ҳам мутлақо бошқа маҳсулот. Хурмо учун яна бир салбий омил – бу Россия бозорларидаги арзон олманинг кўпайиб кетганидир.

Шунга қарамай, минтақамиздаги энг уддабурон хурмо экспортёрлари ва етиштирувчилари ушбу имкониятдан фойдаланиб, ўз маҳсулоти учун янги бозорларни очса ёмон бўлмасди. Экспертларнинг ҳам фикрича, Ўзбекистон ва Тожикистонда яқин ҳафталар ичида хурмо нархлари пасайиши кутилмоқда.

Испанияда хурмо ҳосилининг камайиб кетганидан энг кўп Исроил ва Италия боғбонлари фойдаланиб қолиши шубҳасиз. Улар 2021/22 йил мавсумида ўз маҳсулотларини яхшигина нархда сотиши мумкин.

Дарвоқе, Ўзбекистон ва Тожикистонда хурмони қуёшда қуритиб сотиш тобора оммалашмоқда. Бу ҳам яхшигина даромад келтиради. Грузиядаги хурмонинг бир қисми ҳам худди шу шаклда сотилмоқда. Бу ҳақда биз суратлари билан тайёрлаган материалимизда ҳикоя қилгандик. Қолаверса, коронавирус пандемиясининг давом этиши баробарида хурмо истеъмол қилиш тобора урфга кирмоқда. Чунки унинг таркибидаги танин моддаси covid-19 вирусини ўлдиради, деган фикр мавжуд. Ўтган йилнинг охирида хурмонинг вирусга қарши курашишдаги фойдалари тўғрисида ОАВда тарқатилган хабарлардан сўнг Тожикистонда ҳатто нархлар кескин кўтарилиб кетганди.

Нима бўлган тақдирда ҳам, минтақавий хурмо бозорида айни пайтда ижобий омиллар салбий омилларга қараганда анча кўп. Демак, минтақамизда хурмо нархлари ҳам, боғбонларнинг даромади ҳам катта эҳтимол билан ўтган йилгидан кам бўлмайди.

Сообщение Испанияда хурмо ҳосили яхши бўлмади – бу Ўзбекистон, Тожикистон ва Грузия учун имкониятми? появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, қўшни бозорларда олма ҳаддан зиёд бўлгани боис, Беларусда олма нархи ғайриоддий юқори даражада сақланиб қолмоқда. Ҳозирги вақтда Беларусда олма Россия бозоридаги нарх билан бир хил ва бу одатий ҳол эмас. Чунки Россия олма импорти бўйича жаҳонда биринчи ўринни эгаллайди ва олма минтақадаги энг юқори нархга эга.

Мутахассислар Беларусда олма нархи юқори бўлишининг икки асосий сабабини айтишмоқда. Биринчи сабаб – дўконлар пештахтасида Беларусь маҳсулотлари мажбурий тарзда мавжуд бўлиши кераклиги тўғрисидаги қарор. Зеро, супермаркетлар маҳаллий етиштирилган олмаларнинг бир нечта позициясини етказиб бермасликка ҳақли эмас, чунки, ушбу фармонга риоя этилиши қатъий назорат қилинади. Бу эса маҳаллий олма нархини қўллаб-қувватлайди, гарчи, у сифат жиҳатидан хорижникидан паст бўлса ҳам.

Экспертларнинг фикрича, яна бир сабаб, санкция қўйилган мамлакатлар, биринчи навбатда, Украина ва Европа Иттифоқидан Беларусь Республикаси ҳудуди орқали Россияга олма реэкспорти устидан назоратнинг кучайтирилиши. Бу олма импорти камайишига олиб келди, маҳсулотнинг бир қисми Беларусь бозорида қолди. Ва импорт ички бозор нархларига бундай кўп босимни тўхтатди.

2021 йили Беларусдаги боғдорчилик хўжаликларида олма йиғим-теримининг кечроқ бошланиши ҳам нархга билвосита таъсир кўрсатмоқда. Шунга кўра, келгуси ҳафталар бозорда олма етказиб бериш одатдагидан кўра кескин ўсиши мумкин. Шунинг учун ҳар қандай ҳолатда ҳам бозор иштирокчилари яқин ҳафталардаёқ, Беларусда олма нархининг динамик пасайишини кутишмоқда.

Сообщение Беларусда олма баҳоси ҳукумат томонидан тартибга солингани боис, минтақадаги энг юқори нархлардан биридир появились сначала на EastFruit.