2021 йилнинг январь ойи бошидан то ноябрь ойи охирига қадар Ўзбекистон 455,8 минг тонна картошка импорт қилди, дея хабар бермоқда EastFruit таҳлилчилари Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий ривожланиш ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги маълумотларига таяниб. Таҳлилчиларнинг фикрича, 2021 йилнинг 11 ойи давомида ушбу маҳсулот импорти ҳажми 2020 йилги умумий кўрсаткичга нисбатан 8 фоизга кўп.

Аввалги рекорд ўтган йили қайд этилган: EastFruit таҳлилчилари ҳисоб-китобларига кўра, 2020 йилда Ўзбекистонга истеъмол (товар) картошкасининг импорти 421 минг тоннани ташкил этган, бу, ўз навбатида, 2019 йилга нисбатан қарийб бир ярим баравар кўп кўрсаткичдир. Эслатиб ўтамиз, сўнгги бир неча йил ичида картошка Ўзбекистонда мева-сабзавотчилик тармоғининг асосий импорт позициясига айланди, унинг импорти ҳажми 2017 йилдан бошлаб кескин ошди, бунга қадар картошка импортининг йиллик ҳажми 50 минг тоннадан ошмаган эди.

2021 йилда Ўзбекистонга истеъмол (товар) картошкасининг асосий етказиб берувчилари – Эрон, Қозоғистон, Покистон, Қирғизистон ва Нидерландия бўлиб, уларнинг умумий улуши импортнинг 95-99 фоизини ташкил қилади. Бироқ, 2021 йилнинг ноябрь ва декабрь ойи бошларида Ўзбекистонга картошка импорти ҳажми бўйича рейтингнинг дастлабки уч поғонасини эгаллаб давлатлардан ушбу маҳсулотни етказиб бериш билан боғлиқ нохуш хабарлар пайдо бўлди.

2021 йилнинг 12 ноябрида Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлигининг маълум қилишича, 2021 йилнинг 25 сентябридан бошлаб, Эрон ва Покистондан олиб келинган товар картошкаси партияларида ўта хавфли зараркунандалар – олтинранг ва нимранг картошка нематодалари тизимли равишда аниқланган. 2021 йилнинг январь-октябрь ойларида Ўзбекистонга картошка импорти умумий ҳажмида ушбу икки давлатнинг умумий улуши 58 фоизни ташкил этди. Нохуш хабар шундаки, 2021 йилнинг август ойи бошидан 11 ноябрига қадар республика ҳудудига олиб кирилган 110 минг тонна картошканинг 4250 тоннасида хавфли нематодалар аниқланган. Ўзбекистон Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги республикада картошкага бўлган эҳтиёжни инобатга олиб, видеоалоқа орқали Эрон ва Покистон карантин хизматлари билан музокаралар олиб борди. Натижада, ушбу давлатлар (Эрон ва Покистон) томонидан карантин назоратини кучайтириш ва уларга маҳсулотлари Ўзбекистоннинг фитосанитария талабларига жавоб берадиган картошка етиштирувчилар рўйхатини тақдим этиш бўйича келишувларга эришилди.

Картошка импорти контекстидаги яна бир салбий хабар декабрь ойи бошида пайдо бўлди. Қозоғистон 3 ой муддатга мамлакатдан картошка ва сабзи экспортини вақтинчалик таъқиқламоқда. Ушбу қарор ички бозорда дефицит юзага келишини бартараф этиш ва нархларни барқарорлаштириш мақсадида қабул қилинган. Мазкур чекловлар декабрь ойи охирида кучга киради. 2021 йилнинг январь-октябрь ойларида Ўзбекистонга картошка импорти умумий ҳажмида Қозоғистоннинг улуши 33 фоизни ташкил этди.

2021 йилнинг январь ойи бошидан сентябрь ойи охиригача жорий йилги картошка ҳосилининг ўртача улгуржи нархлари динамикаси, умуман олганда, ўтган йилгига ўхшаш ва нархлар тахминан 2020 йилги даражада бўлди. Бироқ, Россия картошка бозоридаги ажиотаж туфайли 2021 йилнинг сентябрь ойи охиридан Ўзбекистонда ушбу сабзавот домино эффекти бўйича қимматлаша бошлади. Орадан уч ҳафта ўтиб, бир ҳафтада – 2021 йилнинг 14 октябридан 21 октябригача ушбу маҳсулотнинг ўртача улгуржи нархлари бир кг учун 3500 сўмдан 5000 сўмга, яъни, 43% га ошди.

Шу билан бирга, картошка нархи янада ошишини чекловчи омил сифатида 2021 йилнинг 21 октябрида Ўзбекистон парламенти юқори палатаси Солиқ кодексига қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС)ни нолга тенглаштиришни назарда тутувчи ўзгартишлар киритиш тўғрисидаги қонунни маъқуллаганини айтиш мумкин. Унга кўра, бир қатор маҳсулотлар, жумладан, картошка импорти ва уни сотиш бўйича ҚҚС бекор қилинди. Мазкур ҳужжатга мувофиқ, 2021 йилнинг 10 октябридан 31 декабрига қадар юқорида кўрсатилган товарларни олиб кириш ва сотиш ҚҚСдан озод қилинади.

2021 йилнинг 4 ноябридан жорий санага қадар Ўзбекистонда картошканинг ўртача улгуржи нархи 1 кг учун 4500 сўмдан 5500 сўмгача ўзгариб турибди. 3 декабрь ҳолатига кўра, картошканинг ўртача улгуржи нархлари 5000 сўм/кг ни ташкил этмоқда ва бу 2020 йилнинг шу санасига нисбатан 43 фоиз, 2019 йилнинг шу санасига нисбатан эса 2,2 баробар юқори кўрсаткичдир.

Сообщение 2021 йилнинг ўтган 11 ойида Ўзбекистонга картошка импорти 2020 йилги умумий кўрсаткичдан ошиб кетди появились сначала на EastFruit.

EastFruit бир неча бор хабар қилганидек, 2021/22 йилларда Ўзбекистон учун маҳаллий аҳолини мақбул нархларда картошка билан таъминлаш осон бўлмайди. Ҳукуматнинг картошка импортини камайтиришга қаратилган жиддий саъй-ҳаракатларига қарамай, импорт ҳажми ҳар йили рекордларни янгилашда давом этмоқда. Биз жорий йил бошида бу ҳолатни батафсил таҳлил қилиб, Ўзбекистон картошканинг нисбатан юқори ички нархларини сезиларли даражада пасайтира олмаслигига аниқлик киритдик.

Бироқ, Россия ва Беларусь картошка экиладиган майдонларни қисқартиришдан ташқари уни етиштириш учун ноқулай об-ҳаво муаммосига ҳам дуч келганидан кейин вазият ёмонлаша бошлади. Бу йиғим-терим даврида картошка нархи кескин ошишига ва Россияда ҳам, Беларусда ҳам импорт ўсишига олиб келди.

Одатда, Россия Ўзбекистонга картошка етказиб берувчи асосий давлатлардан бири бўлгани учун ўзбек импортёрлари дарҳол Эрон ва Покистондан картошка олиб киришга эътибор қаратишди. Улар Россиянинг жиддий рақибини топишди. Натижада, ҳозир Ўзбекистонда картошканинг улгуржи нархлари шу давр учун рекорд даражада — ўтган йилнинг айни санасига нисбатан 36 фоиз, 2019 йилдаги картошка нархи даражасидан эса икки баравар қиммат.

Маълум бўлишича, Покистон ва Эрондан олиб келинган картошканинг бир қисми хавфли карантин организмлари билан касалланган бўлиб, улар нафақат картошка етиштирувчилар, балки помидор, қалампир ва ҳатто қовун етиштирувчиларга ҳам потенциал хавф туғдиради.

2021 йилнинг 12 ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги мамлакат картошкачилиги ва сабзавотчилигини ўта хавфли карантин зараркунандалари кириб келишидан ҳимоялаш бўйича кўрилаётган чора-тадбирлар тўғрисида ахборот берди. Ахборотда айтилишича, бу хавфли карантин объектлари Ўзбекистонга 2021 йилда Эрон ва Покистондан импорт қилинган картошкада тез-тез аниқланган олтинранг  ва нимранг картошка нематодалари (Globodera rostochiensis ва Globodera pallida)дир.

Маълум қилинишича, 2021 йилнинг август ойидан буён Ўзбекистонга 110 минг тонна истеъмол картошкаси импорт қилинган бўлиб, шундан 104 минг тоннасига фитосанитария талабларига мувофиқлиги тўғрисидаги фитосанитария сертификатлари берилган. Шу билан бирга, 3,5 минг тонна (3,2 фоиз) картошкада хавфли нематодалар аниқланганлиги сабаб, ушбу маҳсулотни экспорт қилган давлатларга қайтарилган, 775 тонна (0,7 фоиз) маҳсулот эса тадбиркорлик субъектлари томонидан қайтариш имконияти йўқлиги туфайли махсус объектларда йўқ қилинди.

Шунингдек, Ўсимликлар карантини ва ҳимояси бўйича халқаро конвенсияга биноан Aгентлик томонидан 2021-йил Эрон ва Покистон давлатларига Ўзбекистон фитосанитария талабларининг бузилиши ҳолатлари юзасидан эътирозномалар юборилди.

Ушбу эътирозномалар юзасидан Покистон давлати барча касаллик аниқланган юкларнинг фитосанитар сертификатларини ўрганиб чиқиб, уларнинг қалбакилаштирилганлиги тўғрисида маълум қилди.

Шундай қилиб, Ўзбекистон ўта нохуш вазиятга тушиб қолди. Жаҳонда картошка етказиб берувчи муқобиллар у қадар кўп эмас, маҳсулотни керакли ҳажмда етказиб бера оладиган давлатлар эса анча узоқда. Демак, Ўзбекистонда аллақачон қимматлаган картошка Эрон ва Покистондан етказиб бериш таъқиқланса, ундан ҳам қимматга тушади.

Шу боис, мамлакатнинг картошкага бўлган эҳтиёжини инобатга олган ҳолда Агентлик таъқиққа бормасликка, Покистон ва Эрон карантин хизматлари билан музокаралар ўтказишга қарор қилди. Натижада, ушбу давлатлар карантин назоратини кучайтириб, Ўзбекистоннинг фитосанитария талабларига мувофиқ, картошка етиштирувчилар рўйхатини тақдим этиши ҳақида қарор қабул қилинди. Ва бу рўйхат агентлик сайтида эълон қилинган.

Қайд этиш жоизки, олиб борилган музокаралар натижасида 2021 йилнинг 3-10 ноябрь кунлари Покистондан олиб келинган картошка маҳсулотларида нематодалар билан зарарланиш ҳолатлари аниқланмади. Демак, олдинга силжиш бор ва таъминотни меъёрлаштиришга, энг муҳими, Ўзбекистонда мева-сабзавот бизнеси учун хавфни камайтиришга умид қилиш мумкин.

Нематодаларнинг ҳар икки тури ҳам Ўзбекистон ва Евроосиё иқтисодий иттифоқида карантин объекти ҳисобланади.

Ҳозирча ушбу нематодаларга қарши самарали кимёвий ҳимоя воситалари мавжуд эмас. Зараркунандалар бўлган жойларда 30 йилгача картошка, қалампир, помидор, бақлажон ва полиз экинлари етиштирилмаслиги керак.

Бундан ташқари, Ўзбекистонда нематодалар топилса, бу ердан сабзавот маҳсулотлари, жумладан, иссиқхона сабзавотлари (айни пайтда мамлакат ишлаб чиқарувчиларига кўп миллион долларлик даромад келтираётган)ни Россия ва минтақанинг бошқа мамлакатларига экспорт қилиш таъқиқланиши мумкин. Шунга кўра, Ўзбекистон учун бу жиддий таҳдиднинг олдини олиш жуда муҳим.

Эслатиб ўтамиз, сўнгги бир ҳафта ичида Ўзбекистонда картошка нархи бироз пасайди. Бу етказиб бериш меъёрига келганини англатади.

2021 йилнинг 9 ойида Ўзбекистон Эрон картошкаси сотиладиган иккинчи йирик бозорга айланди. Шу вақт ичида Эрон Ўзбекистонга 121,7 минг тонна картошка экспорт қилди ва бу кўрсаткич мазкур йўналишда етказиб бериш бўйича рекорд ҳажм. Эрон сабзавотларининг энг катта ҳажми Афғонистонга юборилган – 125 минг тоннадан зиёд. Айтганча, дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, Россияга Эрон картошкаси Ўзбекистонга юборилган картошка билан тенг миқдорда экспорт қилинган.

Сообщение Ўзбекистонга Покистон ва Эрондан импорт қилинган картошкаларда олтинранг ва нимранг нематодалар билан зарарланиш ҳолатлари тизимли равишда аниқланган появились сначала на EastFruit.

Ўзбекистон Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги Эрон ҳамда Покистондан импорт қилинган картошка партияларида хавфли зараркунандаларни аниқлади, деб хабар бермоқда EastFruit мутахассислари. Ушбу мамлакатлардан импорт қилинган картошкада карантин объектлари илгари ҳам қайд этилган, лекин бу ҳолат такрорланган тақдирда, Эрон ва Покистондан картошка олиб киришга таъқиқ жорий қилиниши мумкин, дейилади «Ўзбекистон 24» телеканалининг видеорепортажида.

Покистондан 160 тонна ва Эрондан 120 тонна импорт қилинган картошка партияларида олтинранг картошка нематодаси (лот. Globodera rostochiensis) аниқланди. Ушбу зараркунанда Ўзбекистонда карантин объектлари рўйхатига киритилган. Картошка партиялари 14 та юк машинасида келган эди.

Олтинранг картошка нематодаси Solanum оиласига мансуб кўплаб ўсимлик турларини зарарлайди. Асосий зарарланувчи қишлоқ хўжалиги экини – картошка, шунингдек помидор ва бақлажонга ҳам камроқ даражада бўлса-да зарар келтиради.

Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги бошқарма бошлиғи Шуҳрат Қўчқоровнинг сўзларига кўра, картошканинг ушбу партияларини фумигация ва бошқа чоралар қўллаш орқали  зарарсизлантиришнинг иложи йўқлиги сабабли, импорт қилувчи тадбиркор билан келишилган ҳолда ушбу маҳсулотларни экспорт қилган мамлакатларга қайтаришга қарор қилинган.

Шунингдек ўқинг: 2021 йилнинг август-сентябрь ойлари Ўзбекистонда пиёз ва саримсоқ экиладиган майдонлар 7 фоизга ошди

Картошка Ўзбекистон мева-сабзавотчилик соҳасининг асосий импорт позицияси ҳисобланади. Сўнгги бир неча йил ичида унинг импорти кескин ошди. Агар 2016 йилга қадар Ўзбекистонга картошка импортининг йиллик ҳажми 50 минг тоннадан ошмаган бўлса, 2016 йилдан 2020 йилга қадар бу кўрсаткич 56 мингдан 420 минг тоннагача ошди. Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига кўра, 2021 йилнинг дастлабки 7 ойида республикага 310 минг тонна картошка импорт қилинган.

Покистон Ўзбекистонга картошка етказиб берувчи асосий мамлакатлардан бири ҳисобланади ва Эрон ҳам 2021 йилда шулар қаторига кирди. 2017 йилдан 2020 йилгача бўлган даврда ушбу маҳсулотнинг Покистондан импортининг умумий ҳажми 127 минг тоннани ёки бу даврдаги картошка импорти умумий ҳажмининг 11 фоизини ташкил этди. 2021 йилнинг 7 ойида Ўзбекистонга картошка импортининг умумий ҳажмида Покистоннинг улуши 24,4%ни, Эрон улуши 38,5%ни ташкил этди.

Аммо, агар Покистон ва/ёки Эрондан картошка олиб киришга таъқиқ қўйилса,  уларнинг ўрнини бошқа йирик етказиб берувчи мамлакатлар – Россия ва Қозоғистон билан алмаштириш қийин бўлади. Чунки, Россия ва Қозоғистонда ушбу маҳсулот нархи тез ўсиб бормоқда. Ўтган бир неча ҳафта мобайнида бу Ўзбекистон ички бозоридаги картошка нархларида аксини топди. EastFruit 2021 йилнинг сентябрь ойи охирида Ўзбекистонда картошка нархи кўтарилишидаги домино эффекти ҳақида ёзган эди.

Сообщение Ўзбекистонга Эрон ва Покистондан импорт қилинган маҳсулотда олтинранг картошка нематодаси аниқланди появились сначала на EastFruit.