Украинада содир бўлаётган воқеалар қўшни Молдовадаги иқтисодий жараёнларга бевосита таъсир кўрсатмоқда. Бу хусусда Гагаузия агросаноат мажмуи бош бошқармаси маълум қилди.

Бошқармада Украинадаги воқеалар муносабати билан юзага келган ҳолат ва ёқилғи-мойлаш материаллари, ўғитлар, уруғлик ҳамда ускуналар учун эҳтиёт қисмларнинг нархлари кескин ошиши билан боғлиқ “мураккаб вазият” туфайли хавотир юзага келгани билдирилди.

«Сархил мева-сабзавот ва  узум экспорти билан боғлиқ масала алоҳида ташвиш уйғотмоқда. Маҳсулотларнинг асосий ҳажми шарқий бозорга, Украина, Беларусь, Россия ва Болтиқбўйи мамлакатларига экспорт қилинар эди. Бугунги кунда логистика анча мураккаблашди, ушбу мамлакатларга товар етказиб бериш бўйича транспорт хизматлари нархи 3-3,5 баробар ошди.  Шу боис, мевалар ва узумларимиз рақобатбардошликни бой беради. Балки маҳсулотимизни сотиш учун бошқа бозорлар очилар, чунки, бу борада иш олиб борилмоқда”, дея сўз юритилди Гагаузия агросаноат мажмуаси бош бошқармасида.

Бошқармада минтақадаги қишлоқ хўжалиги корхоналари раҳбарлари “ўз маҳсулотларини Ғарб давлатларига сотиш масаласи устида ишлашга” чақирилди. Хусусан, фермерлар Европа Иттифоқи мамлакатларида тан олинган ISO, HACCP, GLOBAL G.А.P стандартлари бўйича халқаро сертификатларни олиш чораларини кўриши зарур, дея хабар бермоқда Gagauzinfo.md   ахборот портали.

Шунингдек, бошқармада фермерлар узумзор ва боғларда ҳимоя чораларини кўриши зарурлиги айтилиб, “маҳсулот қайтишининг олдини олиш учун рухсат этилган дори воситаларидан фойдаланиш, женерикларни қўлламаслик ва ҳоказолар” тилга олинди.

Сообщение Молдовада мева экспорти бўйича муаммоли вазият юзага келди появились сначала на EastFruit.

Ўзбекистонда март ойидаги об-ҳаво аномалиялари – узоқ давом этган ёғингарчилик ва ундан кейинги совуқ ҳаво оқимлари ортда қолиб, апрель бошидан буён иссиқ ва қуруқ об-ҳаво ҳукм сурмоқда. EastFruit мутахассисларининг хабар беришича, апрель ойининг дастлабки икки ҳафтасида мамлакат супермаркетлари пештахталарида навбатдаги мавсум янгиликлари сотувга чиқди – кўксултон, равоч ва тут.

2022 йилнинг 3-4 апрель кунлари “Маkro” ва “Кorzinkа” супермаркетлар тармоқлари Ўзбекистон пойтахтидаги дўконларида кўксултон сотувга чиққанини эълон қилди.  Ушбу маҳсулот нархи 100 грамм учун 9 990 дан 13 699 сўмгача оралиқда, яъни, 1 кг учун 99 990 дан 136 990 сўмгача.

Ўтган йили ҳам ушбу мева Маkro супермаркетларида апрель ойи бошида сотувга чиққан, бироқ, деярли 2 баробар арзон нархда – 100 грамми 6 199 сўмдан, яъни, 1 кг учун 61 990 сўмдан сотилган эди.

Орадан бир неча кун ўтиб, 2022 йилнинг 6 апрель куни  Маkrо савдо тармоғи навбатдаги мавсум янгилиги – равоч сотувга чиққанини эълон қилди. Ушбу маҳсулот нархи 100 грамми учун 2 699 сўмни, яъни, 1 кг учун 26 990 сўмни ташкил қилди. Таққослаш учун айтадиган бўлсак, ўтган йили ушбу маҳсулот худди шу савдо тармоғи дўконларининг пештахталарида апрель ойи бошида 22 490 сўм/кг нархда сотувга чиққан эди. Бошқача  айтганда, 2022 йилги мавсумда равочнинг чакана нархлари ўтган йилга нисбатан 20% қимматроқ.

Ва ниҳоят, сўнгги кунлардаги мавсум янгилиги – бу қора тут. Ҳозирча ушбу маҳсулот Коrzinka тармоғининг фақат битта пойтахт дўконида, 100 грамми учун 2 790 сўм, яъни, 1 кг учун 27 900 сўм  нархда сотилмоқда. Ўтган йилларда ушбу маҳсулот Ўзбекистон супермаркетларида апрель ойининг иккинчи ярмидан бошлаб сотувга чиқарилган эди.

Сообщение Ўзбекистон супермаркетларида мавсум янгиликлари: кўксултон, равоч ва тут появились сначала на EastFruit.

Грузияда, мана, икки ойдирки, нархлар ўсиши бўйича сабзавотлар биринчи ўринни эгаллаб турибди. Мева-сабзавот маҳсулотлари нархининг ошишига асосий сабаблар –  мавсумий омиллар ва маҳаллий маҳсулот етиштиришнинг етарли эмаслигидир. Шу боис, кузнинг иккинчи ярмидан бошлаб, мамлакат деярли бутунлай хориждан сабзавот импорт қилишга ўтади. Бу ҳақида Business Грузия сайти ёзмоқда.

Қишлоқ хўжалиги бўйича мутахассис Паата Арошидзенинг сўзларига кўра, баҳорда сабзавотлар қимматлашади, чунки, маҳаллий захиралар тугаб, деярли 100% маҳсулот импорт қилинади. Ва бу баҳор охирига қадар маҳаллий маҳсулотларни мавсумий етказиб бериш бошлангунича давом этади.

«Лари курси пасаймоқда, табиийки, нархлар ўсиб бормоқда ва бу инфляцияда ўз ифодасини топяпти.  Маҳаллий сабзавотлар шу қадар камки, улар талабни қисман қоплайди, ҳатто майдан октябрга қадар, холос. Ҳозир импорт қилинадиган сабзавотлар ҳам қимматлашмоқда, чунки, логистика қиммат”, дейди эксперт.

Унинг сўзларига кўра, маҳаллий маҳсулот етиштиришни ривожлантириш қишлоқ хўжалиги самарадорлигини ошириш муаммоларини тубдан ҳал этишни тақозо қилади.

Сообщение Грузияда сабзавот маҳсулотлари нарх ўсиши бўйича етакчилигича қолмоқда появились сначала на EastFruit.

Европа ёғоч паллет ишлаб чиқарувчилар ва қадоқловчилар федерацияси (FEFPEB) яқинда қилган мурожаатида келгуси ҳафталар Европа бозорида ёғоч паллетлар ҳамда қадоқлаш маҳсулотлари тақчиллиги юзага келиши мумкинлигини айтди. Бу хусусда EastFruit EuroFruit ҳаволасига асосланиб хабар бермоқда.

Ўтган йили Украина 2,7 миллион куб метрдан ортиқ пиломатериаллар экспорт қилган эди. Унинг муҳим қисми кейинчалик Франция, Германия, Италия, Голландия ва Польшада ёғоч паллетлар, қадоқлаш материалларини ишлаб чиқариш учун ишлатилган. Украина, шунингдек, мустақил равишда 15 миллионга яқин ўз паллетларини ишлаб чиқарди ва Европа мамлакатларига экспорт қилди.

FEFPEBда қайд этилишича, Украинадаги уруш ва пиломатериаллар ишлаб чиқаришнинг тўхтатилиши Венгрия, Италия ва Германиядаги паллет ишлаб чиқарувчилар учун салбий оқибатларни келтириб чиқаради (булар Украинадан пиломатериаллар импорт қилувчи Топ-3 мамлакат). Бундан ташқари, бу ҳолат бутун Европага билвосита салбий таъсир кўрсатиши аниқ, чунки, бозорда мувозанат бузилиб, қадоқлаш материаллари нархи кўтарилади.

Украинадан етказиб бериш тўхтатилиши билан бирга, Европа Иттифоқининг ёғоч паллетлар ва қадоқлаш материаллари бозори ҳар йили тахминан 7,6 миллион кубометр маҳсулот етказиб берувчи РФ ва Беларусдан импорт билан боғлиқ қийинчиликларга ҳам дуч келади (асосан, Эстония, Германия ва Финляндияга).

Бироқ, FEFPEB Россия ва Беларусга нисбатан савдо санкцияларини қўллаб-қувватлашини айтди. Ваҳоланки, баъзи Европа Иттифоқи мамлакатлари Россия, Беларусь ва Украинанинг паллетлар ишлаб чиқариш учун материаллар етказиб беришига деярли чорак ҳисса қарамдир. Скандинавия, Германия ва Болтиқбўйи давлатларининг муқобил етказиб берувчилари ҳозирча юзага келиши мумкин бўлган тақчилликни тўлиқ қоплашга қодир эмас.

Энергия инқирози ҳам оловга мой сепгандек муаммони авж олдирмоқда. Бу Европада ёқилғи нархи деярли учдан бир ҳиссага кўтарилишига олиб келди ва бир баррель нефт нархи 110 долларга етди.  Буларнинг бари глобал транспорт инқирози, ишчи кучи ва товарлар тақчиллиги, белгиланган логистика йўналишлари бузилиши каби саноат ва иқтисодиётдаги узоқ вақтдан бери мавжуд муаммолар қаторига қўшилмоқда.

Сообщение Россия ва Украина уруши Европада паллетлар тақчиллигига олиб келмоқда появились сначала на EastFruit.

Туркия ҳукумати асосий озиқ-овқат маҳсулотлари учун ҚҚСни кескин пасайтирди. 14 февралдан эътиборан, солиқ ставкаси 8 фоиз ўрнига атиги 1 фоизни ташкил этади. Мамлакат расмийлари асосий солиқлардан бирини минималлаштиришни инфляцияга қарши кураш ва аҳолини қўллаб-қувватлаш чора-тадбири сифатида изоҳламоқда. Бу хусусда  “KazakhZerno.kz” хабар берди.

Гуруч, булгур (янчилган буғдой), нўхат каби дуккакли экинлар; сув, чой, шакар, туз, ёғ-мой, қизил гўшт, оқ гўшт, балиқ гўшти, сут, йогурт, пишлоқ, зайтун ва улардан тайёрланган маҳсулотлар учун ҚҚС пасайтирилди. Шунингдек, ушбу рўйхатга тухум, картошка, пиёз, қалампир, помидор, бодринг, мевалар, консервалар, тузламалар, томат пастаси, мураббо, асал, шинни, ҳолва, фундук пастаси, шоколад, раҳат-лукум, печенье, крекерлар, вафли, қандолат маҳсулотлари, торт, пахлава, вермишель, ёрмалар,  ёнғоқлар – грек ёнғоғи, бодом, хандон писта, қуритилган ёнғоқлардан тайёрланган маҳсулотлар, зираворлар ва болалар озуқалари киритилган.

Шунингдек ўқинг: Автаркия – минтақа мамлакатларидаги сабзавотларнинг юқори нархларига қарши курашишда асосий усулми?

Ҳукумат янги тартиб ижросини қаттиқ назоратга олишни мақсад қилган.  Душанбадан бошлаб, барча вилоятлардаги чакана савдо дўконлари, бозорлар ва бошқа савдо нуқталарида нархларни пасайтириш бўйича текширувлар ўтказилади.

Озиқ-овқат чакана савдо ассоциацияси Президент Эрдўғаннинг ҚҚСни камайтириш қарори Туркия учун инфляция билан курашиш йўлидаги бир имконият эканини билдирди. Қолаверса, бу Туркия озиқ-овқат маҳсулотларининг ташқи бозорлардаги рақобатбардошлигини оширади.

Сообщение Туркияда озиқ-овқат маҳсулотлари учун ҚҚС ставкаси кескин пасайтирилди появились сначала на EastFruit.

2022 йилнинг 1 февралидан 31 июлига қадар бўлган даврда ҚҚС ставкалари пасайтирилиши туфайли Польша ва Европа Иттифоқининг бошқа мамлакатларида мева-сабзавот ҳамда бошқа озиқ-овқат маҳсулотлари нархи пасайиши кутилмоқда.

Бу хусусда “Укрсадпром” уюшмаси хабарига таяниб, «АgroTimes» хабар бермоқда.

Хабарда айтилишича, 2022 йилнинг 27 январь, пайшанба куни Польша президенти Анжей Дуда “Товарлар ва хизматларга солиқ солиш тўғрисида”ги қонунга ўзгартириш киритиш ҳақидаги ҳужжатни имзолади.  Янгилик ҚҚС ставкасини вақтинча пасайтиради,  жумладан озиқ-овқат маҳсулотларида (5 дан 0 фоизгача), ёқилғида (23 дан 8 фоизгача), ўғитлар, ўсимликларни ҳимоялаш воситаларида (8 дан 0 фоизгача), шунингдек, табиий газ (0 фоизгача) ҳамда электр ва иссиқлик энергияларида (5% гача).

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари савдоси билан шуғулланувчи ва умумий асосда ҚҚС тўловчи фермер хўжаликлари 2022 йилнинг 1 февралидан 31 июлига қадар сотилган маҳсулот турлари учун 0% ҚҚС тўлайди, булар: сабзавот ва мевалар, истеъмол қилиш мумкин бўлган ёнғоқлар; дон ва уруғлик материаллари, мойли ўсимликлар; қайта ишлаш учун ўсимлик маҳсулотлари ва доривор ўсимликлар;  сутли маҳсулотлар; қуш тухумлари; табиий асал;  ҳайвонлардан олинадиган озиқ-овқат маҳсулотларидир.

Ноль қийматдаги ҚҚС истеъмолчилар учун маҳсулотлар нархини пасайтириши керак, чунки, у бутун озиқ-овқат таъминоти занжири бўйлаб – ўзи етиштирган маҳсулотни қайта ишлаш учун сотувчи фермерлар, озиқ-овқат савдогарлари ва ушбу маҳсулотларни сотиб олувчи якуний истеъмолчилар учун амал қилади.

2022 йилнинг 1 февралидан бошлаб, озиқ-овқат сотувчилари ўз дўконларидаги фискал назорат-касса машиналари созламаларини сут, тухум, мева-сабзавотлардан 0% ҚҚС амал қилиниши учун ўзгартириши, шунингдек, харидорга қонун ҳужжатларига киритилган ўзгартиришлар асосида ҚҚС пасайтирилгани ҳақида хабар бериши керак бўлади.

Ассоциация барча озиқ-овқат маҳсулотлари, жумладан, мева- сабзавотлар учун ноль қийматдаги ҚҚС 2022 йилнинг ўрталарига қадар бутун Европа Иттифоқида жорий этилиши режалаштирилганини эслатиб ўтди.  Инновациядан мақсад COVID-19 пандемиясининг иқтисодий оқибатларидан бирига айланган глобал инфляциянинг олдини олишдир.

Бундан аввал, 2021 йилнинг декабрь ойида Европа Иттифоқига аъзо барча давлатлар молия вазирлари ўртасидаги тўрт йиллик музокаралардан сўнг Европа Иттифоқининг ҚҚС бўйича Директива матни борасида келишувга эришилган эди. Директиванинг келишилган матни алоҳида аъзо мамлакатларга озиқ-овқат маҳсулотлари учун зудлик билан ноль қийматдаги ҚҚСни жорий этиш (бу ўзгаришларнинг бутун Европа Иттифоқида автоматик равишда кучга киришини кутмасдан) имконини берди. ҚҚС тизимидаги илк ўзгаришни Европа Иттифоқида озиқ-овқат маҳсулотлари учун нолга тенглаштирилган ҚҚСни жорий этиш билан инновацияларнинг энг фаол ташаббускорларидан бири бўлмиш Польша амалга оширди.

Сообщение Польшада озиқ-овқат маҳсулотлари учун ҚҚС ставкаси нолга туширилди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари Ўзбекистонда меваларнинг 2022 йил январь ойи охиридаги улгуржи нархларини бир йил аввалги нархлар даражаси билан таққослаб, маҳаллий меваларнинг аксарият тоифалари нархи сезиларли даражада ошганини таъкидлашмоқда. Айни пайтда хориждан келтириладиган  цитрус мевалар ва банан нархи арзонлашган.

Маълумки, банан, апельсин ва мандарин нархи пасайиши Ўзбекистон ҳукумати томонидан 2021 йилнинг  октябрь ойида қабул қилинган бир қатор мевалар импорти учун божхона божини вақтинча бекор қилиш тўғрисидаги қарори билан боғлиқ. Ушбу қарор натижасида, 2022 йилнинг 28 январь ҳолатига кўра, Ўзбекистонда бананнинг улгуржи нархлари ўтган йилга нисбатан 17 фоиз, апельсин нархи ўтган йилга нисбатан 22 фоиз, мандарин эса 23 фоиз арзонлашган. Яна шуни қўшимча қилиш жоизки, йил давомида ўзбек сўми атиги 3 фоизга қадрсизланди. Бироқ, биз импорт ҳақида сўз юритаётганимиз сабабли, реал нархлар янада сезиларли пасайганини айтишимиз мумкин.

Банан билан боғлиқ мисолнинг ўзи Ўзбекистон бозорида ушбу турдаги меванинг нархи одатдагидан анча паст даражада эканлигини кўрсатади. Импорт божларини бекор қилиш билан бирга бозорда нархлар пасайишини Ўзбекистон чакана савдо бозоридаги супермаркетлар тармоқлари, хусусан, хориж супермаркетлари ўртасида рақобат кучайиши рағбатлантирмоқда. Зеро, айнан супермаркетлар тармоғи импорт мевалар билан ишлашни афзал кўради, чунки, бундай меваларни тўғридан-тўғри импорт қилиш ва рақобатбардош нархда сотиш мумкин.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон 2021 йилда сўнгги беш йил ҳисобидан рекорд миқдорда апельсин импорт қилди

Шу билан бирга, мавсум давомида жуда арзон сотилган хўраки узум нархлари бир йил аввалгидан 7 фоизга баланддир. Гарчи, 2021 йили Ўзбекистонда узум етиштириш ҳажми ошган бўлса-да, узум сифатини баҳоргача сақлаб туришни таъминловчи омиллар саналмиш – ушбу маҳсулотни етиштириш технологиялари ва уни сақлаш инфратузилмаси мамлакатда рисоладагидек эмас.

Ўзбекистонда нокнинг улгуржи нархи 2021 йилнинг айни даврига нисбатан 9 фоиз, олма нархи эса ўртача 80 фоиз қимматроқ. Ўтган йили мамлакатда олма етиштириш ҳажми об-ҳаво аномалиялари туфайли пасайди, бу эса нархларга таъсир кўрсатди.

Сообщение Ўзбекистонда 2021 йил бўйи фақат банан ва цитруслар арзонлашди, бошқа мевалар нархи эса ошган появились сначала на EastFruit.

2016 ва 2020 йиллар оралиғида қуритилган мева-сабзавотларнинг жаҳон бўйича савдоси 7,94 миллион тоннадан 8,73 миллион тоннагача ўсди. Бу хусусда BusinesStatнинг 2021 йилдаги «Қуритилган мева-сабзавотларнинг жаҳон бозори таҳлили” деб номланган тадқиқотида айтилган.

2020 йилда Covid-19 туфайли қуритилган сабзавот ва мевалар савдоси пасайиб, етказиб бериш занжирининг узилиши, ишлов бериш саноатидаги муаммолар ва истеъмолчиларнинг молиявий аҳволи ёмонлашуви қайд этилди.  2020 йилда қуритилган сабзавот ва мевалар савдоси ҳажми 2019 йилга нисбатан 1,1 фоизга камайди. Савдо-сотиқ энг кўп АҚШ (-109,6 минг тонна), БАА (-33 минг тонна), Саудия Арабистони (-30,3 минг тонна) ва Жанубий Африка (-26,4 минг тонна)да пасайди. Бу хусусда FruitNews хабар бермоқда.

2020 йилда қуритилган сабзавот ва меваларнинг асосий истеъмолчилари Хитой (1 479,3 минг тонна, жаҳон савдосининг 16,9 фоизи), Ҳиндистон (899,6 минг тонна, жами савдонинг 10,3 фоизи), АҚШ (445 минг тонна, 5,1%), сўнгра  Япония (355,8 минг тонна, 4,1%), Покистон (335,8 минг тонна, 3,8%), Буюк Британия (222,7 минг тонна, 2,6%) ва Германия (207,0 минг тонна, 2,4%) бўлди.

“Жаҳон қуритилган мевалар бозори ўсишининг асосий омили ортиқча вазн муаммоси фонида соғлом овқатланиш трендидир.  Қуритилган мевалар ўсимлик оқсили, витамин, минерал ва озуқавий толаларга бой бўлиб, юқори калорияли газакларнинг яхши муқобили саналади. Шу билан бирга, ишлаб чиқарувчилар ўзларининг бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш учун доимий равишда ассортиментни кенгайтириш устида ишлашмоқда: снекларни қадоқлашнинг янги форматлари, янгича таъмлар ва уларнинг комбинациялари пайдо бўляпти», дейилади BusinesStat тадқиқотида.

Сообщение Жаҳон бўйича қуритилган мева-сабзавотлар савдоси беш йил ичида 10 фоизга ошди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, 2021 йилда Эрон мева-сабзавотлар экспортини Ироқ, Россия, Хитой ва Афғонистон каби давлатларга сотилиши камайгани сабаб, 6 фоизга қисқартирди. Шу билан бирга, қатор давлатлар Эрон мева-сабзавотлари импортини кескин оширган.

Ушбу мамлакатдан мева-сабзавот импортини бошқаларга нисбатан тез оширган бозорлар орасида Ўзбекистон алоҳида ажралиб туради. 2021 йил якуни бўйича Ўзбекистон Эрондан сабзавот ва мева импорти учун 2020 йилга нисбатан роппа-роса 5 баробар кўп маблағ сарфлади. Эроннинг 2021 йилда Ўзбекистонга мева-сабзавот етказиб беришдан олган даромади 46,2 миллион долларга етди ва бу Ўзбекистонни Эрон учун 15-ўриндаги энг йирик бозорлардан бирига айлантирди.

Шунингдек ўқинг: Бу йил Россияга тарвуз импорти Эрондан етказиб бериш ҳисобига барча рекордларни янгилади

Маълумки, Эрондан Ўзбекистонга экспорт қилинган мева-сабзавот тоифасининг асосий позицияси истеъмол картошкаси эди. Эрон картошкасининг Ўзбекистонга экспорти ҳажми 2021 йилда 146 минг тоннани ташкил этиб, 36 баробар ошган. Иккинчи ўринда Эрон хурмоси эди, шундан Ўзбекистон 7,4 минг тоннани импорт қилган, бу 2020 йилга нисбатан роппа-роса уч баробар кўпдир.

Экспорт бўйича учинчи ўринни олма эгаллади.  Ўзбекистон 2021 йилда Эрон олмаси импортини 9 баробар ошириб, 6,4 минг тоннага етказди!  Ҳажм бўйича кейинги энг кўп импорт қилинган Эрон меваси киви бўлди.  Ўзбекистон 2021 йилда унинг 3,9 минг тоннасини Эрондан харид қилди, яъни бир йил ичида импортни икки баробар оширди! Ваҳоланки, аслида, бу маҳсулотни нафақат Ўзбекистонда ички истеъмол учун етиштириш, балки бошқа мамлакатларга экспорт қилиш ҳам жуда муваффақиятли бўлиши мумкин!

Шунингдек, мандарин ва апельсин каби Эрон меваларининг Ўзбекистонга импорти кескин ўсаётгани, бир неча ва ҳатто ўн баробар ошиб бораётганини қайд этиш жоиз. 2021 йилда Ўзбекистонга Эрон пистасининг импорти ҳам 2,5 баробар ўсди, саримсоқ импорти эса қарийб 5 баробар ошди.

Сообщение Ўзбекистон 2021 йилда Эрон мева-сабзавотларининг энг тез ўсаётган экспорт бозорига айланди появились сначала на EastFruit.

EastFruit жамоаси 2021 йил қиш ойларида ва эрта баҳорда кузатилган об-ҳаво аномалияларини Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесидаги 2021 йилги асосий воқелик сифатида қайд этди. Топ-10 асосий воқеликларнинг батафсил тавсифини бу ерда ўқинг: 1-қисм, 2-қисм.

Мазкур материалда 2021 йили Ўзбекистондаги совуқ ҳаво мева, ёнғоқ ва сабзавотлар нархига, шунингдек, мамлакатнинг мева ва ёнғоқ экспортига қандай таъсир қилгани батафсил таҳлил қилинади. Ушбу шарҳдан қуйидаги мевалар бўйича вазият таҳлилини топиш мумкин: ўрик, олма, нок, гилос, шафтоли, нектарин, олхўри, хурмо, бодом, грек ёнғоғи, писта ва, албатта, хўраки узум.

Шундай қилиб, об-ҳаво аномалиялари туфайли Ўзбекистоннинг кўплаб асосий мевалари, айниқса, эртаги навлар сегментида маҳсулот етиштириш  ҳажми кескин камайди.  2021 йилда уларнинг нархи юқори бўлиб, бу экспорт ҳажмига ҳам, ички истеъмол ҳажмига ҳам салбий таъсир кўрсатди.

EastFruit таҳлилчилари прогноз қилганидек, ўрик ҳосили совуқдан энг кўп зарар кўрган. 2021 йилги йиғим-терим мавсумида ўрикнинг ўртача улгуржи нархлари 6-7 баробар юқори бўлди ва 13 000 сўмдан 40 000 сўм/кг гача ўзгариб турди, 2019-2020 йилларда эса ўртача улгуржи нархлар 2000 дан 6000 сўм/кг гача бўлган.

Бундай нархлар ва ҳажмлар билан ўрикни ташқи бозорга жўнатиш ҳажми кескин камайди. 2021 йилда экспорт жисмоний жиҳатдан атиги 9,5 минг тоннани ташкил этиб, 2020 йилга нисбатан қарийб олти баробар қисқарди ва охирги 5 йилдаги энг паст кўрсаткичга тушди. Бунгача Ўзбекистон ўрик экспортини фаол ошириб борган, 2020 йилда мамлакат ушбу сархил мева экспорти бўйича жаҳонда Испаниядан кейин иккинчи ўринни эгаллаган эди.

Об-ҳаво аномалияларидан зарар кўрган мева ва ёнғоқлар рўйхатини олма, нок, шафтоли/нектарин, олхўри, хурмо, гилос, грек ёнғоғи, хандон писта ва бодом давом эттирди.

Олма: июнь ойининг учинчи ўн кунлигида (2021 йил) – эртаги олма навлари учун йиғим-терим мавсумида ушбу маҳсулотнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йиллардаги нархлардан камида 2,5 баравар юқори бўлди. Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистон шимолий мамлакатларга, биринчи навбатда, Россияга эртаги олма бўйича экспорт нишасини топди. Бироқ, 2021 йилда бундай нархлар билан экспорт ҳақида гапиришга ҳожат ҳам бўлмади. Яна бир омил ёзда Россияда олма нархининг кутилмаганда тушиб кетиши бўлди, чунки, минтақанинг аксарият мамлакатларида захиралар рекорд даражада юқори эди, ҳатто Туркия ва Эрон ҳам олма етказиб беришни кескин оширди.  Шу билан бирга, кўпчилик Россияда ёзда олмага талаб доим кескин камайиб кетишини унутган кўринади, зеро, бозорда мавсумий резаворлар, мева-сабзавотлар пайдо бўлади.

2021 йилнинг июнь ойи охирида EastFruit мутахассислари ушбу йилда Ўзбекистондан “ёзги” олма экспорти ўтган йилларга нисбатан кескин камайишини прогноз қилишган эди. Кейинчалик ташқи савдо статистикаси маълумотлари буни тасдиқлади: 2021 йилнинг май-июль ойларида Ўзбекистондан олма экспорти ҳажми 6,0 минг тоннани ташкил этиб, 2020 йилга нисбатан 2,8 баробар камайди ва бу сўнгги 5 йилдаги энг паст кўрсаткичдир.

Ўртапишар ва кечки олма навларига келсак, уларнинг оммавий йиғим-терим мавсуми якунида, 2021 йилнинг сентябрь ойи охирида EastFruit мамлакатнинг турли ҳудуларида совуқнинг олма ҳосилига таъсири ҳақида батафсил сўз юритилган мақолани эълон қилди. Умуман олганда, об-ҳаво аномалиялари Ўзбекистонда олма ҳосилига жиддий зарар етказди. 2021 йилда олманинг ўртача улгуржи нархи 2020 ва 2019 йилги мавсумларга нисбатан камида 30 фоизга юқори бўлди.

Нок ҳосили олма ҳосилидан кўра эрта совуқдан кўпроқ зара кўрди.  Ҳатто 2021 йилнинг октябрь ойи охирида кечпишар навлар йиғим-терими мавсуми якунида ҳам нокнинг ўртача улгуржи нархи 22 000 сўм/кг бўлди, бу 2020 йилнинг шу санасига нисбатан 38 фоиз ва 2019 йилнинг шу санасига нисбатан уч баробар юқори кўрсаткичдир.

2021 йилнинг ноябрь ойи бошидан 25 декабрига қадар нокнинг улгуржи нархлари яна 14 фоизга ошди ва барча рекордларни янгилади.

Ўзбекистон нокнинг нетто-импортёри бўлса-да,  мамлакат 2020 йилнинг июнь ойидан сентябрь ойигача 1,1 миллион долларлик 1,0 минг тонна маҳсулот экспорт қилган.  2021 йилнинг худди шу даврида ҳосил пастлиги ва нокнинг юқори нархлари фонида унинг экспорт ҳажми жисмоний жиҳатдан қарийб 3 баробар, экспорт тушуми эса 4,5 баробар қисқарди.

Шафтоли/нектарин: 2021 йил мавсумида ушбу маҳсулотнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йилги мавсумга нисбатан 2,5-3 баравар юқори эди. 2021 йилда шафтоли ва нектарин экспорти 2020 йилга нисбатан 36 фоизга камайган ҳолда 55,2 минг тоннани ташкил этди.  Эслатиб ўтамиз, 2020 йилда Ўзбекистон 82,2 минг тонна шафтоли ва нектарин экспорт қилиб, ушбу маҳсулотни экспорт қилувчи мамлакатлар рейтингида жаҳонда 5-ўринни эгаллаган.

Олхўри: Ўзбекистонда 2021 йил мавсумининг аксарият қисмида олхўрининг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йилги мавсумга нисбатан қарийб 3 баробар юқори бўлди. Бундан ташқари, 2021 йилда мавсум ҳам қисқа бўлди – сентябрнинг иккинчи ўн кунлигида улгуржи бозорда олхўри бўйича таклифлар деярли бўлмади, 2020 йилда эса бу маҳсулот ноябрь ойи ўрталарига қадар бозорда мавжуд бўлган.

Юқори нархлар ва қисқа мавсумга қарамай, сархил олхўри экспорти жисмоний жиҳатдан 2020 йилга нисбатан атиги 14 фоизга камайди. Шу билан бирга, Ўзбекистондан сархил олхўри экспорти кетма-кет иккинчи йил қисқармоқда, бу эса ўз навбатида, 2021 йилги мавсумда ҳосилнинг нисбатан пастлиги –  якунланган йилда экспорт қисқаришига ягона сабаб эмаслигидан далолатдир. Қолаверса, 2020 ва 2021 йилларда ушбу маҳсулотнинг экспорт ҳажми жисмоний жиҳатдан ҳатто 2017 ва 2018 йиллардагидан ҳам паст бўлди. 2019 йил ҳисобга олинмаганда, сўнгги беш йил ичида Ўзбекистондан олхўри экспорти динамикасида барқарор пасайиш тенденцияси кузатилмоқда.

Хурмо: 2018 ва 2019 йилларда икки йил кетма-кет хурмо экспорти камайганидан сўнг 2020 йили Ўзбекистон ушбу маҳсулотни рекорд ҳажмда экспорт қилди ва ҳатто жаҳондаги энг йирик хурмо экспортёрлари Топ-4 лигига кирди. Аммо 2021 йилда яна ўша муаммо – об-ҳаво аномалиялари туфайли хурмонинг оммавий йиғим-терими одатдагидан 10 кун кеч бошланиб, 2021 йилги ҳосил 2020 йилгига нисбатан паст бўлди. Бундан ташқари, 2021 йилда экспортёрларнинг фермерлардан харид қилиш нархлари ўтган йилга нисбатан юқори бўлди: 2021 йилнинг октябрь ойи бошида харид нархлари ўтган йилги даражалардан қарийб 30 фоизга, октябрь ойи ўрталарига келиб эса 70 фоизга баланд эди.

Ўзбекистондан хурмо экспорти мавсуми август ойининг учинчи ўн кунлигида бошланиб, келаси йилги январь ойининг иккинчи ярмида тугайди. Лекин энг фаол фаза сентябрдан декабргача бўлган давр ҳисобланади, бу умумий экспорт ҳажмининг қарийб 98 фоизи демак.

Ўзбекистон Божхона қўмитаси маълумотларига кўра, 2021 йилнинг август ойи бошидан декабрь ойи охирига қадар хурмо экспорти жисмоний жиҳатдан 74,6 минг тоннага етди, бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 23 фоизга кам кўрсаткичдир.

Ўз-ўзидан аёнки, Испанияда хурмо ҳосилининг камайиши Ўзбекистонга ўз меваси учун қимматроқ нарх белгилаш имконини берган бўлса-да, Ўзбекистонда ҳам ҳосил кутилганидан паст  бўлди. Шунга кўра, маҳаллий истеъмолчилар ушбу анъанавий мева учун кўпроқ пул тўлашига тўғри келди, афтидан, Ўзбекистонда унинг истеъмоли камайган кўринади.

Гилос ҳосили бошқа турдаги данакли мевалар билан солиштирганда об-ҳаво аномалияларидан камроқ зарар кўрди. Аниқроғи, гилоснинг эртаги навлари, шунингдек, гилос бошқалардан кўра эртароқ пишиб етиладиган ҳудудларда ушбу меванинг ҳосили зарар кўрди.

Шу боис, 2021 йилги мавсумда гилоснинг бозорда йирик партияларини пайдо бўлиши ва бу меванинг оммавий  йиғим-терим даври ўтган йилга нисбатан 7-10 кун кечроқ ва анча юқори нархларда бошланди. Йиғим-терим мавсуми бошида гилоснинг ўртача улгуржи нархлари унинг калибрига қараб, ўтган йилги кўрсаткичдан 1,5-2 баробар юқори бўлди. Кейин, йиғим-терим мавсуми фаол фазага кирган сари нархлар кескин пасая бошлади, оммавий йиғим-терим мавсуми охирига келиб, ўртача улгуржи нархлар калибрга қараб, ўтган йилги нархларга нисбатан 10-25% паст эди. Йирик калибрли гилос нархининг пасайиш суръати кичик калибрли гилосга нисбатан юқори бўлди.

EastFruit таҳлилчилари “Ўзбекистон: сара гилос экспортга – нархи арзон, майда гилос ички бозорга – нархи қиммат” деб номланган мақолада нима сабабдан экспортбоп (йирик калибрли) гилос  нархи мавсум давомида кичик калибрли гилос нархига нисбатан анча тез пасайганини изоҳлашди.

Шундай бўлса-да, гилос данакли мевалар орасида Ўзбекистон 2021 йилда экспорт ҳажмини кескин оширган ягона мева бўлди, жисмоний жиҳатдан эса экспорт 2020 йилги 29,3 минг тонна (56,4 млн. долларлик)га нисбатан икки баробар ошиб, 60,1 минг тонна (83,1 млн. долларлик)ни ташкил этди.  Бу Ўзбекистондан гилос экспорти бўйича тарихий рекорд кўрсаткичдир. Бироқ, гилос экспорт нархи антирекордга яқин бўлди.

Грек ёнғоғи: Ўзбекистонда ёнғоқ йиғим-терими сентябрь ойи бошида бошланади. 2021 йилнинг сентябрь ойи ўрталарида эса EastFruit таҳлилчилари фермерлар ўртасида ўтказилган сўровлар асосида ёнғоқнинг ушбу турини йиғиб олиш учун об-ҳаво аномалияларидан зарар кўришнинг дастлабки ҳисоб-китобларини ўтказишди. Фермерларнинг фикрига кўра, ёнғоқ ҳосилининг совуқдан зарари мамлакат ҳудудига қараб, 5% дан 50% гача бўлган. Ўзбекистон бўйича ўрта ҳисобда ёнғоқ ҳосили 20-30 фоизга камайган.

Ёнғоқнинг оммавий йиғим-терим мавсуми якунига кўра, пўстлоқли грек ёнғоғининг ўртача улгуржи нархлари ўтган йилги даражадан 30-40 фоиз юқори бўлди.

Нисбатан юқори нархларга қарамай, 2021 йил ҳосилидан ёнғоқ экспорти ўсди. Дастлабки маълумотларга кўра, Ўзбекистон 2021 йилда 2,2 минг тонна (8,5 млн. долларлик) ёнғоқ экспорт қилди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан жисмоний жиҳатдан 63 фоиз, экспорт тушуми бўйича эса 25 фоиз кўпдир.

Хандон писта: писта ҳосилига совуқдан етган зарар ёнғоқ ҳосили кўрган зарардан сезиларли даражада кўпроқ эди. Бу эса ушбу маҳсулотнинг юқори нархларида акс этди. Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистонда хандон писта, асосан, мамлакатнинг тоғли ҳудудларида ёввойи ҳолда ўсади. Тўғри, кейинги йилларда Ўзбекистонда маданий хандон писта етиштиришга бўлган қизиқиш муттасил ортиб бормоқда, ҳатто улкан режалар ҳам тилга олинмоқда. Қолаверса, Ўзбекистонда хандон писта етиштириш учун шароитлар деярли идеал даражада.

Мамлакатда хандон писта ҳосилини йиғиб олиш август ойининг биринчи ўн кунлигида бошланиб, сентябрнинг учинчи ўн кунлигида тугайди. Йиғим-терим мавсуми якунига кўра, яъни, 2021 йилнинг сентябрь ойи охири ва октябрь ойи бошида хандон пистанинг ўртача улгуржи нархлари 160 минг сўм/кг ни ташкил этди. Бу 2020 ва 2019 йилларнинг шу даврига нисбатан 60 фоиз юқори кўрсаткичдир. Хандон пистанинг улгуржи нархлари 2021 йилнинг декабрь ойи охиригача шу даражада сақланиб қолди.

Эслатиб ўтамиз, АҚШнинг Калифорния штатида хандон писта қандай етиштирилишини ушбу видеода кўришингиз мумкин.

Бодом: EastFruit мутахассислари 2021 йил март ойида кузатилган иккинчи совуқ тўлқинидан сўнг Ўзбекистон фермерлари ва боғбонлари ўртасида ўтказган сўров натижаларига кўра, бодом ҳосилининг бой берилиши мамлакат ҳудудига қараб, 30% дан 90% гача баҳоланган эди. Паст ҳосил кутилаётгани боис, Ўзбекистонда бодом нархи “осмонга кўтарилди”.  2021 йилнинг март ойи охиридан июнь ойи ўрталарига қадар пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархи икки баробар – 50 000 сўм/кг дан 100 000 сўм/кг гача ошди, бу 2020 йилнинг худди шу санасидагидан қарийб 80 фоиз юқори кўрсаткичдир. Нархлар шу даражада 20 августгача – ўртапишар бодом навларининг янги ҳосили йиғиб олиниши бошлангунга қадар сақланиб турди.

Бироқ, кейинчалик бодомнинг улгуржи нархлари туша бошлади ва бозорда барқарор пасайиш тенденцияси шаклланди. 2021 йилнинг август ойи охиридан ноябрь ойи охиригача пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархлари 2,5 баробар пасайиб, 40 000 сўм/кг га етди. Натижада, 2021 йилнинг ноябрь ойи охиридан декабрь ойи охиригача бодомнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 35 фоиз паст бўлди.

Ҳосил бой берилиши кутилаётгани ва Ўзбекистонга ушбу маҳсулот импортининг деярли йўқлиги фонида бодом нархи бундай кескин тушиши нима билан изоҳланади?

Ўзбекистоннинг EastFruit жамоаси фикрига кўра, бунга икки сабаб бор.  Биринчидан, энг ёмон йўқотишни кутиш фақат июль ойининг охирида бошланадиган эртаги бодом навларида ўзини оқлади. Йиғим-терими август ва сентябрь ойларининг иккинчи ярмида бошланадиган ўртапишар ва кечки навларда ҳосил кутилганидан яхши бўлди.  Иккинчи сабаб – Ўзбекистонда бодом плантацияларининг кенгайтирилиши. Жорий йилда бозорга мева бера бошлаган янги бодомзорлардан маҳсулот келгани ҳам нарх-навога жиддий таъсир қилди.

Узум: ҳосилдорлик паст, лекин маҳсулот етиштириш ҳажми кўп

Ўзбекистонда қиш ойлари ва баҳорнинг дастлабки икки ҳафтасида кузатилган об-ҳаво аномалиялари узум ҳосилига жиддий таъсир кўрсатмади.

Бироқ, баҳорги ёғингарчиликнинг нисбатан камлиги, марказий зона ва жанубий вилоятларнинг айрим ҳудудларида суғориш билан боғлиқ муаммолар, ёзнинг ўтган йилларга нисбатан иссиқ ва қуруқ келиши Ўзбекистонда 2021 йилги узум ҳосилдорлиги пасайишига олиб келди.

Шунга қарамай, узумзорлар майдонларини кенгайиши ҳисобига 2021 йилда хўраки узум етиштириш ҳажми 2020 йилга нисбатан юқори бўлди. Сўнгги тўрт йилда 52 минг гектар янги узумзорлар барпо этилди.  2021 йилнинг июль ойи ҳолатига кўра, Ўзбекистонда 90 минг гектар майдонда узум етиштирилмоқда.  Натижада, 2021 йилги мавсумда Ўзбекистонда узумнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 йилга нисбатан 25 фоиз арзонроқ бўлди.

Экспорт мавсуми қизғин паллада Ўзбекистон фермерлари ва экспортёрлари Россия бозорида хўраки узумнинг  катта ҳажмдаги таклифларга дуч келишгани ажабланарли эмас. Август ойи охири ва сентябрь ойи бошида Москванинг энг йирик мева-сабзавот улгуржи бозори – “Фуд Сити” том маънода Ўзбекистон узумига тўлиб кетди ва унинг нархи ниҳоятда паст бўлди. Бу табиий ҳол, чунки, кейинги йилларда Туркия, Ҳиндистон, Молдова, Арманистон, Эрон ва Озарбайжон каби рақобатдош давлатлардан узум етказиб бериш ҳажми ортиб бормоқда. Ушбу мамлакатларнинг аксарияти замонавий ва чакана савдо учун қулай қадоқдаги навларни таклиф қиляпти.

Ўзбекистонда етиштирилаётган узум навларининг ташқи бозордаги рақобатбардошлиги масаласига, жумладан, янги ташқи бозорларини очиш имкониятларига келсак, EastFruit таҳлилчиларининг фикрича, бу масалада истиқболлар у қадар қувонарли эмас. 2021 йилнинг май ойида эълон қилинган Ўзбекистонда энг оммабоп хўраки узум навлари рейтинги таҳлил қилинган материал фермерлар ва экспортерлар орасида жиддий муҳокамага сабаб бўлди.

Ўзбекистон Марказий Осиёда хўраки узумнинг энг йирик экспортёри бўлиб, ушбу маҳсулотни экспорт қилувчи жаҳоннинг энг йирик Топ-15  мамлакатлари қаторидан жой олган. Бундан ташқари, узум Ўзбекистон мева-сабзавот тармоғидаги асосий экспорт позицияси ҳисобланади, айниқса, майиз экспортини ҳам ҳисобга олсак. Афсуски, ўзбек узумининг экспорти фақат постсовет ҳудудидаги мамлакатлар билан чекланган – Ўзбекистондаги хўраки узумнинг деярли бутун экспорт ҳажмини уч давлат: Россия, Қозоғистон ва Қирғизистон сотиб олади.

Давлат раҳбари 2021 йилнинг июль ойида узумчилик ва узумни саноатда қайта ишлашни ривожлантириш масалаларига бағишланган йиғилишда ўтган йиллар тажрибасидан келиб чиқиб, Ўзбекистоннинг 44 та ҳудудида янги экспортбоп плантациялар ташкил этиш вазифасини қўйган эди. Бу муаммони ҳал қилиш учун бюджетдан қўшимча субсидия ва компенсациялар ажратиш, узумчиликда фойдаланиладиган техника ва технологиялар олиб кирилишини рағбатлантириш, солиқ имтиёзларини бериш, узумзорлар барпо этишни молиялаштириш учун банк ресурсларидан $100 млн.  миқдорида маблағ ажратиш, хориж тажрибасидан келиб чиққан ҳолда янги серҳосил, уруғсиз, совуқ ва касалликларга чидамли узум навларини яратиш кўзда тутилган.

2021 йилда экспорт ҳажмининг жисмоний кўрсаткичлар бўйича ўсиш суръатига кўра, хўраки узум сархил мева сегментида гилосдан кейин 2-ўринни эгаллади. 2021 йилнинг июнь-декабрь ойларида (Ўзбекистондан хўраки узум экспорти мавсуми июнь ойининг иккинчи ярмида бошланади) Ўзбекистон жами 213,6 минг тонна (145,7 млн долларлик) хўраки узум экспорт қилди. 2020 йилнинг шу даврига нисбатан узум экспорти ҳажми жисмоний жиҳатдан 63 фоизга, экспорт тушуми эса 16 фоизга ошди.

Жисмоний ҳажм ва тушум ўсишидаги бундай жиддий фарқ 2021 йилда Ўзбекистон хўраки узумини ташқи бозорларга жўнатиш нархи 2020 йилнинг шу даврига нисбатан қарийб 30 фоиз арзонлашгани билан изоҳланади. 2021 йилда логистика харажатлари кескин ошганини инобатга олсак, узум етиштирувчиларнинг бундай экспортдан тушган даромади янада камайди, деб тахмин қилиш мумкин.  Бу эса ўз навбатида, бутун узумчилик тармоғини модернизация қилиш зарурлигини англатади, хусусан, навларни алмаштиришдан тортиб, ишлов бериш, совутиш, қадоқлаш ва логистика таъминотини такомиллаштиришгача бўлган жараёнларни қамраб олган ҳолда.

Сообщение Ўзбекистон – 2021: мева, ёнғоқ, узум – нархлар, маҳсулот етиштириш ва экспорт бўйича якуний таҳлил появились сначала на EastFruit.