2022 йилнинг январь-март ойларида Туркиядан қуритилган мевалар экспорти ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 16 фоизга ошиб, 403,25 миллион долларни ташкил қилди.Бу ҳақида «Анадолу» агентлиги Жануби-Шарқий Анадолу экспортёрлар ассоциацияси (GAIB) ҳаволасига таяниб маълум қилди.

Йилнинг биринчи чорагида маҳсулотлар 129 мамлакатдаги савдо пештахталари ва эркин савдо зоналарида сотувга чиқди.

Ушбу сектор экспорт саватининг катта қисмини уруғсиз майиз ташкил этди, унинг қиймати қарийб 98,94 миллион долларга тенг.

Ундан кейинги ўринларда қуритилган ўрик (91,63 миллион доллар), хандон писта (60,79 миллион доллар) ва қуритилган анжир (59,75 миллион доллар) туради.

Эътиборлиси, хандон писта экспорти ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 66 фоизга ошган.

Эгей экспортёрлар ассоциацияси қуритилган мевалар экспортида биринчи ўринни эгаллади.  Ушбу маҳсулотлар экспорти ҳажми 199,29 миллион долларни ташкил этди.

Жануби-Шарқий Анадолу экспортёрлар ассоциацияси 90,46 миллион доллар билан иккинчи ўриндан жой олди.

Шунингдек ўқинг: Банан Ўзбекистон супермаркетлари харидорларининг севимли маҳсулотлари рейтингида биринчи ўринни эгаллади

Январь-март ойларида Европа Иттифоқи мамлакатлари Туркиядан қуритилган меваларнинг асосий импортёрларига айланди. Европа бозорига 163,78 миллион долларлик қуритилган мевалар жўнатилди.

Бу давлатлар орасида энг етакчи Германия ҳисобланади. Йилнинг биринчи чорагида Туркиядан Германияга қуритилган мева экспорти ҳажми 56,9 миллион долларни ташкил этди.

Германиядан сўнг Буюк Британия (37,65 миллион доллар) ва Италия (28,49 миллион доллар)дир.

GAIB қошидаги Қуритилган мевалар ва улардан тайёрланган маҳсулотлар экспортёрлари уюшмаси раҳбари Меҳмет Чикмаз Туркия қуритилган меваларнинг кенг ассортиментига эга экани ва унинг аксарият қисмини экспорт қилишини тасдиқлади.

Чикмазнинг сўзларига кўра, ўтган йили Туркиядан қуритилган мева экспорти қарийб 1,5 миллиард долларни ташкил этган.

Сообщение 2022 йилнинг биринчи чорагида Туркиядан 129 мамлакатга қуритилган мевалар етказиб берилди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари 2021 йилда Ўзбекистондан Японияга майиз экспорти сезиларли даражада ошганини қайд этишмоқда.  Йил якунига кўра, ушбу мамлакатга Ўзбекистонда етиштирилган майиз экспорти 2,4 баробар ошди, бироқ, экспорт ҳажми нисбатан анча кам – 27 тоннани ташкил этди.

Шунга қарамай, Япония маҳсулот сифати ва хавфсизлиги бўйича жаҳондаги энг талабчан мамлакатлардан бири бўлганлиги ва алоҳида мамлакатдан харидлар ҳажмини камдан-кам ҳолларда кескин оширганлиги сабабли, етказиб бериш ҳажмини ўсиши тенденциясининг ўзи жуда муҳим кўрсаткичдир.  Ўзбекистон Японияга майиздан ташқари 6 тонна қуритилган ўрик ҳам  экспорт қилган, ўтган йили бу кўрсаткич 5 тонна, ундан аввалги йили 2 тонна, ундан ҳам аввалги йили эса 22 тонна эди.

Ўзбекистон сархил меваларидан Японияга қовуннинг икки тонналик битта кичик партияси етказиб берилди. Бунгача ўзбек қовуни Япония бозорига кирмаган, яъни ушбу воқеликни маълум бир ютуқ деб ҳисоблаш мумкин,  импортёрнинг биринчи синов партияси борасида шикояти бўлмаса, албатта.

Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон қуритилган меваларнинг жаҳондаги энг йирик экспортёрларидан бири ҳисобланади. Майиз экспорти бўйича ушбу мамлакат мунтазам равишда энг йирик экспортёр давлатлар бешлигига киради, бироқ, Ўзбекистондан ушбу маҳсулот экспорти ҳажми йилдан-йилга ўзгариб турибди. Ўзбекистон майизи экспортининг энг катта ҳажми 2017 йилда қайд этилган ва 78 минг тоннани ташкил қилган. Жаҳон майиз бозорининг етакчиси Туркия бўлиб, у ушбу маҳсулотни 280 минг тоннагача экспорт қилади.  Майиз экспорти бўйича иккинчи ўринни Эрон, учинчи ўринни эса АҚШ эгаллаган. Майизнинг бошқа йирик экспортёрлари қаторига Жанубий Африка, Чили, Афғонистон ва Аргентина киради.

Сообщение Ўзбекистон 2021 йилда Японияга майиз экспортини икки баробар оширди ва қовуннинг илк синов партиясини етказиб берди появились сначала на EastFruit.

Туркиядан 11 ой давомида қуритилган мевалар экспорти ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 10,3 фоизга – 1,4 миллиард долларгача ўсди.

“Анадолу” агентлигининг Жануби-Шарқий Анадолу экспортёрлари уюшмаси (GAIB) маълумотларига таяниб хабар беришича, Туркияда қуритилган мевалар экспорти кундан-кунга ўсишда давом этмоқда.

Январь-ноябрь ойларида Туркия жаҳоннинг 155 мамлакатига қуритилган мевалар етказиб берди.

Энг оммабоп экспорт товарлари майиз ва қуритилган ўрикдир.

Шунингдек ўқинг: Турк лирасининг қулаши Шарқий Европа ва Марказий Осиёдаги мева-сабзавот ҳамда ёнғоқ бозорларига қандай таъсир кўрсатмоқда?

Экспортнинг катта қисми майизга тўғри келади – 389,24 миллион доллар, сўнг қуритилган ўрик – 305,69 миллион доллар, кейин қуритилган анжир – 234,81 миллион доллар, ундан кейин эса антеп пистаси – 183,89 миллион доллар.

Хусусан, ҳисобот даврида антеп пистаси экспорти йиллик ҳисобда 70 фоизга ошди.

Туркия қуритилган меваларининг энг катта бозори Германиядир.

Туркиядан қуритилган меваларнинг асосий импортёрлари Европа Иттифоқи мамлакатлари бўлди (652,20 миллион доллар).

Биринчи ўринни Германия (211,88 миллион доллар), иккинчи ўринни Буюк Британия (147,14 миллион доллар), учинчи ўринни Италия (133,58 миллион доллар) эгаллади.

Сообщение 2021 йилнинг январь-ноябрь ойларида Туркия қуритилган мевалар экспортини 10,3 фоизга оширди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, 2021 йилда Ўзбекистон Хитойга мева экспортини яна камайтирди. Маълумки, Хитой жаҳондаги энг жозибали мева бозорларидан бири. 2021 йилнинг биринчи саккиз ойида мева экспорти жисмоний жиҳатдан 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 16% ва 2019 йилга нисбатан роппа-роса уч баробар камайди. Шундай қилиб, Хитой бозорига мева етказиб беришдаги салбий тенденция давом этмоқда.

Айниқса, ўзбек гилосининг экспорт ҳажми жуда паст нарх даражасига қарамай пасайгани яққол сезилди. 2021 йилда Ўзбекистон Хитой бозори учун фақат 14 тонна гилос етиштириб, уни етказиб бера олди. Зеро, бу гилос хитойлик импортёрлар талабларига жавоб бериши керак эди. 2020 йилда Ўзбекистон 105 тонна, 2019 йилда – 600 тоннадан бироз кўпроқ, 2018 йилда эса 148 тонна гилос экспорт қилди. Яъни, Хитой гилос бозорига кирганидан бери Ўзбекистон ҳеч қачон у ерга бунчалик кам маҳсулот экспорт қилмаган эди.

Аммо айнан Хитой – жаҳон гилос савдоси учун энг тез ўсаётган бозордир. Гилос эса ўз навбатида, экспорти тез суръатлар билан ўсиб бораётган ва нархи баланд мевалигича қолмоқда.Шу билан бирга Хитой гилос учун жаҳондаги энг юқори нархлардан бирини тўлайди. Бироқ, Ўзбекистон 2021 йилги гилос сифати яхши эмаслиги сабабли, уни, асосан, Россияга етказиб беришга мажбур бўлди. Ва у ҳам 2020 йилга нисбатан анча арзон нархда эди. Қолаверса, Россия бозорида Ўзбекистондан яхшироқ маҳсулот таклиф қиладиган рақобатчилар кўпайиб борди. Биз ушбу мақолада Ўзбекистон гилосининг арзонлиги сабабларини батафсил таҳлил қилдик.

Бу ерда Ўзбекистоннинг ҳақиқий экспорт сифатли гилоси қандай етиштирилиши, ишлов берилиши ва қадоқланишини кўришингиз ҳамда ўқишингиз мумкин. Бундай боғни қуриш учун қанча маблағ сарфланиши ва уни барпо этишдаги тўғри йўналишлар ҳақида мана бу ерда батафсил ўқишингиз ва тинглашингиз мумкин.

Энди, Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги мева савдоси мавзусига қайтсак. Ҳатто бу савдонинг энг «оммабоп» позицияси, яъни ўзбек майизи (қуритилган узум)ни Хитойга экспорт қилишда ҳам охирги етти йил мобайнида антирекорд ўрнатилди! Ўзбекистондан Хитойга майиз экспорти 2020 йилга нисбатан 17 фоиз, 2019 йилга нисбатан эса уч баробар камайди. Ўзбекистоннинг Хитойга экспорти ўсган ягона экспорт позицияси қуритилган ўрик (туршак ва бошқа маҳсулотлар) бўлди. Қуритилган ўрик экспорти 2020 йилга нисбатан 37% га ошди, лекин унинг умумий экспорт ҳажмидаги улуши кичик – атиги 5% атрофида эди. Шунинг учун у умумий салбий динамикага жиддий таъсир кўрсатмади.

“Ривожланаётган мамлакатларда сархил ва қуритилган мевалар етиштириш ҳажмининг ўсиши билан ушбу маҳсулотларнинг жаҳон бозори ҳам рақобатбардош бўлиб бормоқда. Бунга уларни етиштириш ва қайта ишлаш технологиялари ҳақидаги маълумотлар кенг тарқалаётгани сабабдир. Зеро, ушбу усуллар ишлаб чиқаришни тезроқ йўлга қўйиш имконини беряпти. ФАО ва ЕТТБ ҳам технологик ҳамда бозор билимларини максимал даражада оширишга ҳаракат қилмоқда. EastFruit платформаси бунинг ёрқин далилидир. Бироқ, жаҳонда мева танқислиги йўқлиги сабабли, бозорда муваффақият қозониш учун етиштириладиган меваларнинг юқори сифати, хавфсизлигини таъминлаш жуда муҳимдир. Ваҳоланки, буни мева етиштирувчиларнинг ўзи эмас, балки харидорлар тушунмоқда. Постсовет ҳудуди мамлакатларида мева сифати, унга ишлов бериш ва маркетинг масаласига жуда кам эътибор қаратилади. Бу эса маҳсулотни арзон нархда сотиш ёки жуда арзон нархларда қайта ишлаш корхоналарига хом ашё сифатида сотиш заруратини келтириб чиқаради», – дейди БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) инвестицион департаменти иқтисодчиси Андрий Ярмак.

Айтганча, Ўзбекистон Хитойга мева етказиб беришни камайтирар экан, Эрон буни фаол равишда кўпайтирди. 2021 йилнинг 8 ойида Эрон мева ва ёнғоқларининг Хитойга экспорти 75%га ошди!

Сообщение Ўзбекистон Хитойга мева экспортини кескин камайтирди появились сначала на EastFruit.

2021 йил августнинг иккинчи ўнкунлигидан Ўзбекистонда майиз тайёрлашга киришилди. Бу жараён сентябрь ойининг охирига қадар давом этади, деб хабар бермоқда EastFruit мутахассислари. Ҳозир узумни қуритиш ва майиз тайёрлаш ўзининг авж палласига кирган.

Сархил узум Ўзбекистон экспортида “янги узилган мевалар” гуруҳида экспорт тушуми жиҳатидан энг асосий товар бўлгани каби майиз ҳам “қуруқ мевалар” тоифасида худди шундай позиция ҳисобланади. 2017–2019 йилларда мамлакатдан қуритилган узумни экспорт қилиш ҳажмлари йилига 69 мингдан 78 минг тонна оралиғида бўлиб, экспортдан келган даромад $59 млн дан $105 млн оралиғида бўлган. Ўтган 2020 йилда майиз экспорти 42 минг тоннага, қиймати эса $55 млн га пасайди.

2020 йилда ўзбек майизи экспорти нега камайди? Майиз сифатига қандай омиллар таъсир қилади, Ўзбекистонда уни айнан қандай тайёрлашади? Самарқанд вилоятидан бўлган, узумчилик ва майиз тайёрлаш бўйича ўттиз йиллик тажрибага ҳамда қишлоқ хўжалиги соҳасида олий маълумотга эга фермер Зокир Бобоқулов EastFruit мутахассислари билан суҳбатда узумни қуритиш ва Ўзбекистон майиз бозорининг шу ва бошқа муҳим жиҳатлари тўғрисида батафсил сўзлаб берди.

Суратда: Зокир Бобоқулов

– Майиз тайёрлаш учун узумнинг қайси навларидан фойдаланилади? 

– Умуман олганда, майизни данакли узум навларидан ҳам, данаксизларидан ҳам тайёрлаш мумкин. Ҳозир уни асосан данаксиз “Киш-миш” узуми навидан тайёрлашади. Бунда, “Қора киш-миш”дан тайёрланадиган “қора майиз” энг оммалашган нав ҳисобланиб, у нордон бўлмайди ва ширин таъмга эга. Жигарранг тусга эга сариқ майиз “Оқ киш-миш”дан тайёрланади ва у нордон-ширин таъмга эга. Бу майизнинг бозори қора майиз билан таққослаганда анча кичик. У тўй оши, мева-ёнғоқли аралашмалар (масалан, мюсли) тайёрлашда ва қандолатчиликда ишлатилади.

Данакли узум навларидан тайёрланадиган майизн сўнгги бир неча ўн йилликлар ичида аста-секин истеъмолчилар рационидан  чиқиб кетди. Айни пайтда унга талаб жуда паст, шу боис сотувда бундай майизни кам учратасиз.

– Майиз тайёрлаш мавсуми бошланганлиги қандай аниқланади ва унинг сифати нима билан боғлиқ? 

– Биринчидан, сифатли майиз олиш учун узумдаги глюкоза миқдори идеал ҳолатда 25-30%, энг ками эса 20% бўлиши керак. Бунинг учун узум мева етилиш даври мобайнида ўзининг оптимал ҳароратини йиғиши лозим. Ўзбекистонда “Киш-миш” навининг бундай етилиш босқичи августдан аввал келмайди, гарчанд у бозорда эртароқ сотилса ҳам.

Йилдан-йилга ўзгариб турадиган об-ҳаво шароитларига қараб ушбу ойнинг турли саналарида сифатли майиз тайёрлайдиган даражада етилади. Бу йил биз Ўзбекистонда йилнинг худди шу давридаги ўртача кўрсаткичларга қараганда иссиқроқ ва қуруқроқ ёзга гувоҳ бўлдик. Ўз-ўзидан, “Киш-миш” майиз тайёрлаш учун ўтган йилга нисбатан эртароқ етилди. Жорий йилда майиз тайёрлаш жараёни август ўрталаридан – 2020 йилдагига нисбатан тахминан 10-15 кун эртароқ бошланди.

Иккинчидан, нафақат узумнинг майиз тайёрлашга яроқлилиги, балки пировард маҳсулот сифати ҳам бутун йил давомида узум ҳосилини олиш учун зарур агротехник тадбирларни, хусусан, ягоналаш, суғориш, ўғит таъминоти, совуқдан ва зараркунандалардан ҳимоялаш ва бошқа ишларни қанчалик ўз вақтида ва лозим даражада бажарганингизга боғлиқдир. Масалан, 2021 йилдаги иссиқ ва қуруқ ёз туфайли Ўзбекистоннинг кўплаб минтақаларида юқорида тилга олинган тадбирларни лозим даражада ўтказмаган, ўсимликларга тегишли қаров ва озуқани таъминламаган боғбонларда кўпроқ узум пояларида “чарчоқ” кузатилди. Оқибатда эса уларнинг ҳосили энди майиз учун хомашё бўла олмайди ёки бундай узумдан сифатли майиз тайёрлаш имконсиздир.

Бошқача қилиб айтганда, майизнинг сифати нафақат узумнинг етилиш шароитларига (таркибидаги глюкоза миқдори, ҳароратнинг оптимал даражада йиғилиши), балки узум етиштиришнинг бутун жараёнига боғлиқдир.

– Ўзбекистонда майиз тайёрлашнинг асосий босқичлари ва ўзига хос жиҳатлари ҳақида гапириб берсангиз.

– Бу ерда мен майиз тайёрлаш учун узумнинг етилиши масаласига яна бир бор тўхталмоқчиман. – Юқорида айтиб ўтганимдек, сифатли майиз олиш учун узумдаги глюкоза миқдори идеал ҳолатда 25-30%, энг ками эса 20% бўлиши керак. Глюкоза миқдори идеал ўлчовга қанчалик яқин бўлса, майиз сифати шунчалик яхши бўлади. Масалан, узумдаги глюкоза миқдори 20% бўлганда сиз ҳар 5 кг узумдан 1 кг майиз оласиз, глюкоза миқдори идеал даражада бўлганида эса ҳар 3 кг узумдан 1 кг майиз чиқади.

Савол туғилади: узум таркибида глюкоза улуши идеал ҳолатга келиши учун узумнинг етилишини кутиш, пировардида кўп миқдорда маҳсулот олиш яхши эмасми?

Гап шундаки, анъанавий технологияларга мувофиқ, узумни қуритиш табиий шароитда очиқ ҳавода, махсус камералар ва ускуналардан фойдаланмаган ҳолда бажарилади. Бундай табиий шароитларда сифатли майиз ҳосил бўлиши учун иссиқ, шабадали ва қуруқ об-ҳаво бўлиши керак. Майиз тайёрлаш мавсуми августда бошланишини ҳисобга олсак, сиз узум ҳосилини у идеал даражада етилишини кутиб қанчалик кеч йиғиб олсангиз, ҳаво ҳароратининг кескин ўзгаришлари ва ёғингарчиликлар хавфи шунчалик юқори бўлади. Бу эса, ўз навбатида, қуритиш шароитига салбий таъсир кўрсатади. Бошқача қилиб айтганда, қанча кўп кутсангиз, кузнинг сюрпризларга бой об-ҳавоси шунча яқинлашаверади. Шу сабабдан, об-ҳаво шароити билан боғлиқ таваккалчиликларни камайтириш мақсадида майиз тайёрлашга ишлатиладиган узум ҳосилини йиғиштириб олиш “Киш-миш” нави глюкоза таркиби бўйича минимал даражага етган кундан бошланади.

Узумни майизхонада қуритиш

Майиз тайёрлаш учун узум ҳосилининг йиғим-терими бир неча ҳафтага чўзилиши боис, ҳар бир теримда глюкоза таркиби аста-секин ортиб боради ва ушбу даврнинг охирига бориб бирламчи хомашё таркибидаги глюкоза миқдори идеал даражага етади. Шу тариқа, олинадиган сўнгги маҳсулотнинг ўртача миқдори ҳар 4 кг узумга 1 кг майизга етади.

Қуритиш технологиясига келсак, қисқа қилиб айтганда, Ўзбекистонда икки хил усул қўлланилади: биринчиси – айвон остида ёки яхши шамоллатиладиган майизхонада ва иккинчиси – очиқ осмон остида.

Биринчи усулда биз “сояки майиз”, яъни “сояда тайёрланган майиз”га эга бўламиз. Бунда узумни қуритиш пайтида унга қуёш нурлари тўғридан-тўғри тушмайди. Ушбу усулда айнан иссиқ ва қуруқ шамолнинг мавжуд бўлиши муҳим роль ўйнайди. Ҳосил йиғиб-териб олингандан сўнг кўпи билан бир кун ўтгач узум бошлари айвон остида ёки майизхонада горизонтал ёғочларга илиб чиқилади. Майизхонада қуритилганда уни ҳар томондан шамоллатиш имкони бўлиши лозим. Мазкур усулда қуритиш 30-40 кун давом этади. Бундай усул ёрдамида тайёрланган майиз иккинчи усулда тайёрланадиган майиздан ўзининг юмшоқлиги ва бошқа хусусиятлари билан ажралиб туради.

Иккинчи усул – очиқ осмон остида тўғридан-тўғри қуёш нурларида қуритишдир. Узум ҳосили йиғиштириб олингач, ҳар бир бош узум махсус ажратилган майдончаларга бир қатор қилиб, бир-бирига теккизмай ва орасидан шамол ўтадиган оралиқда териб чиқилади. Бундай услубда қуритишда жараён ҳаво ҳароратига қараб 15 кундан 25 кунгача вақт олади.

Ҳар икки тайёрлаш усулида ҳам узум бошлари доначалар сони нуқтаи назаридан ўта зич бўлмаслиги лозим. Акс ҳолда, бундай узумларни яхши шамоллатиш қийин бўлади ва бу майиз сифатига салбий таъсир қилади.

Узумни майизхонада қуритиш

Қуритиш босқичи ўз якунига етгач, қуритилган узум бошлари бир жойга тўпланади. Албатта, сояда қуритилганлари алоҳида, қуёшда қуритилган узумлар алоҳида жойланади. Уларни аралаштириб юбормаслик керак. Чунки ҳар иккиси битта маҳсулотнинг икки хил туридир. Кейин эса ҳар бир бош узумдан қуриган мевалар қўлда ажратиб олинади.

Майиз тайёрлашнинг сўнгги босқичи – саралашдир. “Киш-миш” узум навининг бошларида йирик, ўртача ва майда мевалар бўлганлиги сабабли, қуриган мевалар турли калибрда бўлади. Маҳсулотни катталикка қараб ажратиш лозим бўлади. У ҳам қўлда бажарилади. Пировардида биз калибрига қараб ажратилган уч ёки тўрт сортдаги майизга эга бўламиз.

Майиз сараланишдан аввал

Ўз-ўзидан маълумки, 1-нав – энг йирик калибрдаги майиз энг юқори нархда, 2-нав – ўртача нархда, 3-нав эса энг арзон нархда сотилади. Хулоса қилиш мумкинки, олинган майиз партиясида йирик калибрли маҳсулот қанча кўп бўлса, майиз етиштирувчининг даромади шунча кўп бўлади.

Шу ерда бир нарсани таъкидлашни истардимки, майиз тайёрлашда бирламчи хомашёнинг – узумнинг сифати жуда муҳимдир. Яъни олинган узум ҳосилида йирик мевалар катта ва узум бошларининг зичлиги мақбул даражада бўлиши керак. Бунинг учун эса бутун узум етиштириш даврида анча меҳнат, харажатлар қилиш ва барча зарур агротехник тадбирларни бажариш талаб этилади.

Мамлакатимиздаги барча майиз ишлаб чиқарувчилар юқорида мен қисқача айтиб ўтган технологиядан фойдаланишади. Улар орасида бирозгина фарқлар бўлиши мумкин холос.

– Майиз ишлаб чиқаришнинг у ёки бу босқичида Сиз қачондир махсус камералар ёки бошқа ускуналардан фойдаланиб кўрганмисиз?

– Билишимча, мазкур жараён учун махсус мослаштирилган алоҳида қуритиш камералари ёки бошқа жиҳозлар мавжуд эмас. Мен аввалбошданоқ қуриткич сифатида бошқа мақсадларга мўлжалланган ускуналарни қўллашга ҳаракат қилиб кўрганман. Бироқ майиз сифати табиий шароитларда қуритилган даражада бўлмайди.

– Янги узум ҳосилидан тайёрланган майизни сотиш мавсуми қанча давом этади?

– Сентябрдан сентябргача, яъни бир йил. Масалан, сентябрнинг иккинчи ярмидан бошлаб биз улгуржи харидорларга 2021 йилги узум ҳосилидан тайёрланган майизни сотишни бошлаймиз ва бу мавсум янги – 2022 йилги узум ҳосилидан олинган майиз бозорга чиққунига қадар, яъни келаси йил сентябрь ойигача давом этади.

– Аввалги йиллардаги майиз захиралари жорий йил узумидан қилинган майиз нархига қай даражада таъсир кўрсатади?

– Ўтган йиллардаги майиз захиралари янги – жорий йил ҳосилидан тайёрланган майизнинг нархини шакллантиришда катта таъсир қилмайди. Чунки бозорга янги узум ҳосилидан олинган майиз кириб келиши биланоқ, ўтган йилги майиз бошқа тоифага ўтади ва унинг нархи аввалдан бу йилги майиздан анча паст ҳисобланади.  Вақт ўтиши билан майизнинг сифат кўрсаткичлари ўзгаради, албатта ёмон тарафга. Унинг ички массаси қуюқлашиб, товар кўринишини йўқота бошлайди.

– Сизнингча, ўтган 2020 йилда Ўзбекистондан майиз экспорт қилиш ҳажмларининг бундай кескин пасайишига сабаб нимада?

– 2020 йил август ойи бошида – айнан майиз тайёрланадиган “Киш-миш” нави етиладиган пайтда ёққан ёмғирлар мамлакатнинг кўплаб минтақаларида узум меваларининг ёрилишига олиб келди. Бундай ҳолатда узум аввалбошданоқ мева сифатида ҳам, майиз сифатида ҳам ёмон хомашёга айланади ва тез айниш хусусиятига эга бўлади. Ким токзорларга олтингугурт билан ўз вақтида ишлов беришга улгурган бўлса, ўшалар ҳосилнинг катта қисмини сақлаб қолишга муваффақ бўлди. Шунга қарамай, майиз ишлаб чиқариш 20-30%га камайди. Экспортга юбориладиган сифатли майиз эса ундан ҳам кам бўлди. Табиийки, сифатли майиз нархи кескин ошиб кетди.

Янги узум ҳосилидан олинган майиз

EastFruit маълумотларига кўра, 2020 йилга қадар Ўзбекистон дунёда майиз экспорт қилувчи энг юқори тўртликка кирган эди. Ундан юқори ўринларда фақат Туркия, Эрон ва АҚШ турганди. Бироқ, ўзбек майизининг ўртача экспорт нархи нисбатан пастроқ бўлиб, экспортдан тушум бўйича Ўзбекистон Чили ва ЖАРдан ҳам ортда, дунё рейтингининг олтинчи поғонасидан жой олган.

Умуман олганда, мевалар логистикаси, етиштириш, сархиллик ва сифатни сақлаш технологияларининг ривожланиши аста-секин бутун дунёда истеъмолчилар рационида қуритилган мевалар ўрнини сархил  мевалар эгаллашига олиб келмоқда. Сархил мевалар савдоси бутун жаҳон бўйлаб ўсиб бормоқда, қуритилган мевалар савдоси эса пасаймоқда. Бинобарин, жаҳон майиз бозорида ҳам аҳвол ҳавас қиларли даражада эмас, аммо юқори сифатли майизга талаб доимо етарли даражада.

Сообщение Идеал сифатдаги майиз қандай тайёрланади? Эксперт – майиз тайёрлашнинг нозик жиҳатлари ҳақида появились сначала на EastFruit.

2021 йил январидан июнига қадар Ўзбекистондан экспортнинг умумий ҳажми 7,1 миллиард долларни, шундан «Сабзавот ва мевалар» тоифасидаги экспорт тушуми 404,1 миллион долларни ташкил этди. Яъни, мазкур кўрсаткич айни давр учун умумий экспорт ҳажмининг 5,7%ига тенгдир. Шу билан бирга, 2021 йилнинг биринчи ярмида сабзавот ва мевалар экспорт қиймати жиҳатидан 2020 йилга нисбатан 5,2 фоизга, 2019 йилнинг биринчи ярмига нисбатан эса 38 фоизга камайди. Бундай хулосалар Ўзбекистон Давлат статистика қўмитаси томонидан куни кеча эълон қилинган маълумотлардан, шунингдек, республикадаги ташқи савдо айланмаси бўйича бошқарманинг ўтган йиллар (шу даврлари)даги ҳисоботларидан келиб чиқмоқда.

2021 йилнинг январь-июнь ойларида Ўзбекистон мева-сабзавот экспорти сегментида экспорт тушумлари ҳажми бўйича муттасил етакчи гилос (84,6 миллион доллар), ундан кейин помидор (50,2 миллион доллар), сархил ва қуритилган узум (22,3 миллион доллар), пиёз ва шалот пиёзи (21,5 миллион доллар) ҳамда карам (16,7 миллион доллар)дир. Шу билан бирга, EastFruit мутахассислари «сархил ва қуритилган узум» тоифасидаги экспортнинг энг катта улуши майизга тааллуқли эканига эътибор қаратишмоқда. Чунки, бу даврда сархил узум Ўзбекистондан ташқи бозорга фақат омборхоналардан – ўтган йилги ҳосил ва жорий йилнинг эртаги навлари ҳисобидан етказиб берилади. Ҳар икки ҳолатда ҳам бу кичик ҳажмдир. Бундан ташқари, «карам» тоифасида унинг турлари аниқланмаганлиги сабабли, EastFruit таҳлилчилари мазкур тоифага бош карам, гулкарам, Пекин карами ва бошқа турлар киради, деб ҳисоблашмоқда.

Йилнинг биринчи ярим йиллигида сабзавот ва мевалар экспорти кетма-кет пасаймоқда. Aгар ўтган йили –  коронавирус пандемиясининг дастлабки пайтида ушбу тоифадаги товарларнинг экспортдан тушадиган даромад январь-июнь ойларида 2019 йилнинг шу даврига нисбатан 34 фоиз камайган бўлса, пандемиянинг иккинчи йилида (яъни шу йилнинг биринчи ярим йиллигида) сабзавот ва мевалар экспорти ҳажми 2020 йилга нисбатан 5,2 фоиз, 2019 йилга нисбатан эса 38 фоиз камайган.

Сабзавот ва мевалар тури бўйича ҳисоботда келтирилган тафсилотлар даражасидан келиб чиқиб, 2021 йилнинг биринчи ярмида улар экспорти ҳажми қуйидагича тақсимланди:

Гилос: $84,6 млн. – 60,5 минг тонна;

Помидор: $50,2 млн. – 68,9 минг тонна;

Узум – сархил ва қуритилган: $22,3 млн. – 20,4 минг тонна;

Пиёз ва шалот пиёзи: $21,5 млн. – 176,2 минг тонна;

Карам (бош карам, гулкарам, Пекин карами ва бошқа турлари): $16,7 млн. – 89,8 минг тонна;

Қалампир (аччиқ): $8,6 млн. – 8,1 минг тонна;

Бодринг: $8 млн. – 8,3 минг тонна;

Қовун ва тарвуз: $7,4 млн.

Сабзи: $6,2 млн. – 45 минг тонна;

Олма: $3,4 млн. – 6,8 минг тонна;

Цитрус мевалар: $3,0 млн.

Бошқа мева-сабзавотлар: $172,2 млн. (батафсил эмас)

Aгар сархил мева- сабзавотлар сегментини кўриб чиқадиган бўлсак, гилос, помидор, пиёз (бош пиёз, шалот пиёзи) ва карам ушбу сегментдаги экспорт даромадларининг 43 фоизини ташкил қилади. Шу билан бирга, янги узилган мева-сабзавотлар экспорти таркибида гилос ва карам энг қизиқтирадиган позициялардир.

Ўзбекистонда 2021-йилги мавсум гилосини оммавий йиғиш мавсуми силжиши  ҳисобга олинса, гилос экспорти бўйича ушбу кўрсаткичлар икки ойга –  май-июнга тўғри келади, дейиш мумкин. Бошқача  айтганда, республика статистика бошқармаси маълумотларига кўра, айнан май-июнь ойларида Ўзбекистондан гилос экспорти ҳажми 84,6 миллион AҚШ доллари қийматидаги 60,5 минг тоннани ташкил этди. 2021 йилнинг июль ойида ташқи бозорга юборилган кам сонли партияларни ҳисобга олмаганда ҳам, бу гилос экспортининг ушбу мавсумдаги рекорд миқдоридир.

Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2021 йилнинг биринчи ярмида Ўзбекистондан карам экспорти 16,7 миллион доллар қийматидаги 89,8 минг тоннани ташкил этди. Аммо ҳисоботда карамнинг қайси тури ҳақида гап кетаётгани айтилмаган. Агар ҳатто бош карам назарда тутилган бўлса ҳам, сўнгги бир неча йил ичида унинг барча тури бўйича экспортнинг умумий ҳажми таққосланса, ушбу маҳсулотни экспортга йўналтириш ҳанузгача рекорд даражага яқин бўлганидан далолат беради. Ушбу маҳсулотни экспортга жўнатиш кам ҳажмда бўлса-да, ҳануз давом этмоқда.

2021 йил охирида мазкур экспорт позицияси 2017-2020 йиллардаги рекорд кўрсаткични янгилаши мумкин.

Июль ойи бошларида EastFruit Ўзбекистон эртаги пиёзининг ташқи бозордаги 2021-йилги мавсумини муваффақиятли ҳисоблаш мумкинлиги  ҳақида ёзган эди. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига кўра, 2021 йил январидан июнига қадар Ўзбекистон 176,2 минг тонна бош пиёз ва шалот пиёзини экспорт қилди. Июль ойида пиёзни Ўзбекистондан ташқи бозорларга жўнатиш май ва июнга қараганда кичикроқ ҳажмда бўлса ҳам давом этганлигини ҳисобга олсак, 2021 йилдаги якуний кўрсаткич 200 минг тоннадан ошиши эҳтимоли юқори.

Сообщение Гилос, помидор, пиёз ва карам – 2021 йилнинг биринчи ярмида Ўзбекистон сархил мева-сабзавотлари экспортида асосий позициялар появились сначала на EastFruit.

2021 йилнинг 30-июнь куни Fruitnet компанияси ташаббуси билан ташкил этилган хўраки узум бўйича глобал конгресс (GLOBAL GRAPE CONGRESS) барча континентлар ва жаҳоннинг кўплаб мамлакатларидан ушбу бизнес бўйича вакилларни онлайн шаклда бирлаштирди.

Турли мамлакат, минтақа ва компаниялар янги навларни яратиш, қайта ишлаш технологиялари, хўраки узумни сақлаш, қадоқлаш ва сотиш бўйича эришилган ютуқлар борасида ўзаро тажриба алмашув имкониятига эга бўлишди. Минтақамиздаги энг йирик хўраки узум экспортёрлари – Ўзбекистон ва Молдова ҳам EastFruit лойиҳаси туфайли эътиборга сазовор бўлди, унинг маълумот ҳамда тадқиқотларини БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти инвестицион департаменти (ФАО) иқтисодчиси Aндрий Ярмак тақдим эди.

Андрий Ярмакнинг маълумот беришича, Ўзбекистон хўраки узум экспорти бўйича жаҳонда 11-ўринни, Молдова эса 16-ўринни эгаллаган бўлса-да, энг йирик импортёрлар ушбу мамлакатларга эътибор қаратмайди. Чунки, ҳар икки давлат ҳам узумнинг асосий қисмини Россия бозорига етказиб беради. Яна бир сабаб – узумнинг эскирган ва минтақадан ташқарида деярли номаълум навларини етиштиришдир, табиийки, бу экспорт имкониятларини чеклайди. Яқинда биз ушбу мақолада узум навлари билан боғлиқ Ўзбекистондаги хавотирли вазият ҳақида ёзган эдик.

Шу билан бирга, Aндрий Ярмакнинг фикрига кўра, Молдова ҳам, Ўзбекистон ҳам таъм жиҳатидан ноёб хўраки узумни таклиф қила олади. Aммо Ўзбекистон узуми европалик истеъмолчи учун ҳаддан зиёд ширали туюлиши мумкин, «Молдова» навли Молдова узумлари эса данакли. Айни пайтда бундай навлар жаҳон бозорида тез йўқ бўлиб бормоқда.

Тақдимотнинг потенциал харидорларни қизиқтирган жиҳатларидан бири шуки, Молдова экспорт қиладиган хўраки узум жаҳоннинг барча етакчи экспортёрлариникидан кўра арзонроқдир! Ушбу омил мамлакатга экспортни диверсификациялаш имконини беради, аммо, келгусида ишлаб чиқарувчилар учун бизнес турғунлиги муаммоларининг олдини олиш учун экспорт қилинадиган узум қийматини ошириш йўлларини излаш керак бўлади. Дарвоқе, ушбу видеода Молдовада етиштириладиган хўраки узумнинг етакчи экспортёрлари билан танишишингиз мумкин.

Яна бир қизиқ далил шуки, Ўзбекистон савдо бозорларидан узоқлиги, эскирган навлар ва қайта ишлаш технологиялари туфайли хўраки узумни, асосан, қуритилган ҳолда, яъни майиз шаклида экспорт қилади. Умуман, узум экспорти бўйича Ўзбекистон жаҳонда 6-ўринни эгаллайди ва мазкур мамлакатнинг умумий экспорти (қуритилган узум сархил эквивалентда ва сархил узум) йилига ўртача 500 минг тоннани ташкил этади!

Ўзбекистон маҳсулотининг афзаллиги шундаки, июнь ойиданоқ, бу мамлакатда узумни очиқ майдондан йиғиб олиш бошланади! Агар ҳимояланган тупроқдан фойдаланганда Ўзбекистон ундан ҳам аввалроқ ҳосил олиши мумкин эди. Молдовада аллақачон иссиқхона узумлари етиштирилмоқда. Ушбу бизнесга оид мисолни қуйидаги видеода кўришингиз мумкин. Шунингдек, Ўзбекистон узумнинг кечки навлари ва сақланишига эътибор қаратиши керак, чунки, мамлакат ичида мавсумдан ташқари нархлар жуда юқори, бу эса маҳаллий истеъмолни чеклайди.

Сообщение Молдова ва Ўзбекистон – хўраки узум бўйича глобал конгрессда! появились сначала на EastFruit.

Туркиядан майиз, қуритилган ўрик ва анжир экспорти мавсум бошидан буён 798 миллион долларга етди. Бу хусусда Эгей денгизининг Қуруқ мевалар экспортёрлари уюшмаси раҳбари Бирол Джелеп «Aнадолу» агентлигига хабар берди.

Унинг сўзларига кўра, Туркия  қуруқ меваларнинг жаҳондаги асосий экспортёрларидан бири бўлиб қолмоқда. Зеро, ушбу турк маҳсулотларига бўлган талаб кун сайин ортиб боряпти.

Биролнинг айтишича, экспорт мавсуми бошидан бери, яъни 2020 йилнинг 1 сентябридан бошлаб, Туркия 332 миллион долларлик майиз экспорт қилди.

«Қуритилган ўрикни экспорт қилиш мавсуми 1 августда бошланди, бугунги кунгача унинг экспорти 258 миллион долларни ташкил қилди. Қуритилган анжир экспорти мавсуми эса 30 сентябрда бошланди. Мавсум бошидан буён экспорт қиймати 208 миллион долларга етди»,  деди у.

Умуман, ҳисобот даврида Туркия жаҳоннинг 162 мамлакатига майиз, қуритилган ўрик ва анжир етказиб берди, маҳсулотларнинг умумий ҳажми 798 миллион долларлик қийматни ташкил этди.

Шунингдек ўқинг: Россия Туркиядан помидор импорти квотасини 20 фоизга оширди

Анъанавий бозорлар – Европа мамлакатлари ва AҚШга экспорт ўсишда давом этмоқда. Ва энг катта ўсиш қуритилган ўрик экспортида кузатиляпти.

Уюшма раҳбари асосий мақсад Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларига экспорт ҳажмини ошириш эканлигини таъкидлади. Мавсум бошидан буён ушбу мамлакатларга экспорт ҳажмининг ўсиш даражаси икки рақамли сон билан ифодаланишига эришилганини айтди у.

“Туркия жаҳондаги энг йирик органик озиқ-овқат етказиб берувчилардан бири ҳисобланади. Бизнинг мамлакат бутун жаҳонга ишончли маҳсулот етказиб берувчи сифатида танилган. Ушбу имижни сақлаб қолиш учун бор кучимизни ишга соламиз. Бозордаги ижобий динамика биз сезиларли ютуқларга эришганимизни кўрсатиб турибди», деди ташкилот раҳбари.

Сообщение Туркиялик экспортёрлар Жануби-Шарқий Осиёга қуруқ мева етказиб беришни кўпайтиришмоқчи появились сначала на EastFruit.