Шаҳар вертикал фермаларида етиштирилган кўкатлар супермаркетларда сотилаётгани истеъмолчилар учун янгилик бўлмаса-да, уларнинг дўконларда таклиф этилиши пандемиядан кейин янада ортди. Бундан ташқари, бугунги кунда ритейлерлар нафақат вертикал фермер хўжаликларининг кўкатларини сотяпти, балки, вертикал агробизнесга тўғридан-тўғри сармоя киритиш ёки супермаркетларнинг ўзида кичик вертикал фермер хўжаликларини юритиш орқали ушбу бизнес ривожига ҳисса қўшмоқда.

EastFruit таҳлилчиларининг қайд этишича, 2021 йил агротехнологик компаниялар учун маблағ жалб этиш бўйича рекорд йил бўлди. CrunchBase маълумотларига кўра, компаниялар 440 битим орқали 5,5 миллиард доллар жалб қилган, шундан 70 таси вертикал фермер хўжаликлари стартаплари бўлиб, уларга 1,5 миллиард доллар сармоя киритган. Мутахассислар 2021 йилда агротехнологик компанияларга инвесторларнинг қизиқиши ортиши сабабларидан бири сифатида истеъмолчилар хатти-ҳаракатидаги ўзгаришларни тилга олишди. Зеро, бугунги кунда соғлом овқатланиш тамойилларига амал қилувчи ва сархил маҳсулотлар харид қилишни хоҳловчи истеъмолчилар бунинг учун бир неча доллар қўшимча пул тўлашга тайёрдир.

Ритейлерлар истеъмолчиларга вертикал фермер хўжаликлари маҳсулотларини таклиф қилиш учун турли хил бизнес-моделлардан фойдаланяпти.

Улар истеъмолчиларга маҳаллий шаҳар фермаларидан олиб келинган маҳсулотларни таклиф қилмоқда.

Энг кенг тарқалган модел – йирик шаҳар вертикал фермер хўжаликларида етиштирилиб қадоқланган ва брендланган кўкатларни кейинчалик ҳам етказиб бериш таклифи билан сотишдир. Аеrofarm, Bovery Farm Фарм ёки Infarm каби қиймати 1 миллиард доллардан зиёд  компаниялар ўз маҳсулотларининг аксарият қисмини шундай сотади.

Aerofarm АҚШдаги Stop & Shop, Wаlmart, Whole Foods Мarket, Аmazon Fresh ва FreshDirect интернет-дўконларини ўз ичига олган йирик чакана савдо тармоқларини таъминлайди. 2021 йилда компания Whole Foods, FreshDirect, Аmazon Fresh ва Wаlmartга маҳсулот етказиб бериш ҳажмини оширди.

Bowery Farming ҳам 2021 йилда чакана савдо ҳажмини оширди.  Компания АҚШнинг 800 дан ортиқ етакчи ритейлерларига маҳсулот етказиб берди ва 2021 йилда у Аlbertsons Companies билан АҚШнинг шимоли-шарқий ва ўртаатлантик минтақаларидаги Safeway ва Аcme дўконлари (275 та)га маҳсулот етказиб бериш бўйича ҳамкорликни йўлга қўйди.

Infarm бутун жаҳон бўйлаб 30 дан зиёд сотувчиларга хизмат кўрсатади. Аmazon Fresh, Edeka, Маrks & Spenser, Меtro, Cаrrefour ва Мigros кабилар шулар жумласидандир. 2021 йили компания Канаданинг Sobeys компанияси билан 2023 йилгача бутун Канада бўйлаб 1000 та дўконни таъминлаш учун ҳамкорлик алоқаларини ўрнатди.

Ритейлерлар нафақат маҳсулотларни сотади, балки вертикал фермер хўжаликларига бевосита сармоя ҳам киритади.  Wаlmart ва Plenty ўртасидаги сўнгги келишув инвесторларнинг келгусида ушбу соҳага сармоя киритишга бўлган ишончини ошириши билан аҳамиятлидир. Битимнинг аниқ қиймати ошкор этилмаяпти, бироқ, Wаlmart Plentyнинг 400 миллион долларлик молиялаштирув раундида иштирок этди. 2022 йил охирида Wаlmart  Калифорниядаги 250 та дўконида Plentyнинг баргли кўкатларини сотишни режалаштирмоқда.

Wаlmartнинг вертикал деҳқончиликка сармоя киритишдаги асосий далилларидан бири 2040 йилга бориб, глобал операциялардан ноль эмиссияга эришиш мақсадини ҳисобга олган ҳолда маҳсулот етиштиришнинг экологик барқарорлиги бўлди. Яна бир далил – истеъмолчиларга энг янги маҳсулотларни энг яхши нархда етказиб беришдир.

Plentyнинг бош директори Арама Кукутай битим ҳақида шундай дейди: “Бу бизга, биз ҳақимизда ўтмишда айтилганидек, юқори нарх сегментида кўкатлар етказиб берувчи бўлибгина қолмай, ҳақиқатан ҳам кенгайиш имкониятини беради. Гап фақат юқори сифатли органик кўкатлар ҳақида кетмаяпти. Аксинча, истеъмолчилар орасига янада демократик ва кенгроқ нархлар асосида кириб бориш ҳақида сўз юритилмоқда.

Кичик модулли фермалар

Ритейлерлар дўконларда ҳам кичик модулли фермалар яратиш учун вертикал фермерлик компаниялари билан ҳамкорлик қилмоқда.  Одатда, бу фермер хўжаликлари чакана сотувчига эмас, балки, технология етказиб берувчининг ўзига тегишлидир.

Infarm йирик фермалар қурилишидан ташқари, Мarks and Spencers, Whole Food Маrkets, Sobeys, Кroger, Аmazon Fresh, Тhrifty Foods, Irma, EDEKA, Migros ва Саммит (Япония) каби етакчи чакана тармоқлар учун модулли вертикал фермер хўжалиги (дўкон ичидаги)нинг йирик етказиб берувчиларидан бири ҳамдир. Компания бутун жаҳон бўйлаб дўконлардаги 1400 дан ортиқ вертикал фермаларни бошқаради.

Infarmнинг сўнгги гидропон вертикал фермасидаги ҳар бир модул икки квадрат метрни эгаллайди ва ойига 760 ўсимлик/бош кўкат ўстириш мумкин. Infarm дўкондаги модулли фермаларни ҳар бир босқичда, жумладан, ускунани ўрнатиш, маҳсулот етиштириш, йиғим-терим ва техник хизмат кўрсатиш жараёнида бошқаради. Ушбу фермалар модулли фермаларнинг Infarm булутли тармоғидан олинган маълумотлар таҳлили асосида бошқарилади.

Vertical Field – хизмат сифатида вертикал фермер хўжаликлари сотадиган яна бир компания, лекин, компания технологияси Infarmдан фарқлидир.    Vertical Field кўкатларни модулли қаторлардан фойдаланган ҳолда вертикал равишда ўстиради. Компания бизнес-модели супермаркет ёнида яшил деворли контейнер фермалар ўрнатишдир. Технология модулли, яъни, мижоз уни исталган деворга ва бинонинг ичига жойлаштириши мумкин.  Фирманинг агрономик ва техник бошқарувини  Vertical Field амалга оширади ва хўжаликдаги операцияларни агрономлар – компаниянинг маҳаллий ҳамкорлари таъминлайди.  2021 йилда компания Украинанинг 25 шаҳрида 95 савдо нуқтасига эга «Varus Украина» чакана тармоғи билан ҳамкорликни эълон қилди.

Дўконларга вертикал фермаларни жойлаштириш энг янги маҳсулотларни истеъмолчи кўз олдида олдида йиғиб-териб олишни таъминлайди. Бу супермаркетларга сотиб олаётган маҳсулотининг келиб чиқишини билолмай қайғураётган мижозларни жалб қилишда ёрдам беради. Бундай мижозлар, ўрта ҳисобда одатдагидан бир неча баробар кўп пул сарфлайди. Бошқа томондан, дўконлардаги модулли фермалар етказиб берувчиларга ўз технологияларини тақдим этиш ва маҳсулот етиштиришни кенгайтириш учун инвестициялар жалб қилишда ёрдам беради.

Ҳар икки томон учун ҳам ижобий жиҳатлар борлигига қарамай, танқидчилар дўкон ичидаги фермалар етарли миқдорда озиқ-овқат етказиб бера оладими ёки бу истеъмолчи учун шунчаки «озиқ-овқат театри»ми, деган саволни ўртага ташламоқда. Яна бир масала, модулли вертикал хўжаликларни жойида бошқариш билан боғлиқ.  Ҳатто масофадан бошқарувда ҳам ритейлерлар фермани жойида бошқариш учун махсус ўқитилган ходимларни тайинлашлари керак, акс ҳолда «озиқ-овқат театри» истеъмолчилар учун у қадар жозибали кўринмаслиги мумкин.

Сообщение Вертикал фермаларга ритейлерларнинг қизиқиши ортиб, дўкон учун мўлжалланган моделларга талаб кучаймоқда появились сначала на EastFruit.

NASА ҳомийлигидаги Sierra Space жамоаси микрогравитация шароитида экин ўстириш усулларини ўрганиш учун тупроқсиз озиқланиш ва озуқавий моддаларни тиклаш технологияларини ишлаб чиқмоқда. Мазкур ишланма Халқаро космик станция бортида (ХКС) ўсимликлар синови мисолида намоён этилади. Бу хусусда EastFruit NASA ҳаволасига таяниб хабар берди.

Sierra Space Astro Garden деб номланган кенг кўламли сабзавот етиштириш тизимини тўрт кишилик экипаж учун етарли сабзавот етиштириш концепцияси сифатида ишлаб чиқмоқда. eXposed Root On-Orbit Test System  (ХROOTS) тадқиқоти Аstro Garden тизимининг муҳим элементларини гидропоника ва аэропоника усулларидан фойдаланган ҳолда тупроқсиз экинлар етиштириш учун синовдан ўтказади. Бу эса космосда кенг миқёсда ўсимликлар етиштириш имконини беради.

Ушбу тизимлар космик муҳитда самарали бўлиши учун микрогравитация шароитида ишлашга мослаштирилган бўлиши керак. Шу билан бирга, экинларнинг ўсишини қўллаб-қувватлаш учун етарли миқдорда сув ва озуқавий моддалар билан таъминлаш, ҳар хил турдаги ўсимликлар, жумладан, баргли кўкатлар, сабзавотлар (масалан, помидор) ва илдиз мевали экинлар (масалан, сабзи)нинг илдиз зонасида яхши аэрацияни таъминлаш салоҳиятини сақлаб қолиш лозим. Космик муҳитда ишлаш учун муҳим хусусиятлар қуйидагилардир: кам оғирлик, қувват, ҳажм, экипажнинг юқори ишончлилик билан хизмат қилишига бўлган талаб, тозалаш ва таъмирнинг қулайлиги.

XROOTS технологияси намойишининг мақсади, космик станциядаги микрогравитация шароитида ўсимликлар ўсаётган пайт озуқавий моддаларни етказиб бериш ва чиқариб олишнинг тупроқсиз усулларини баҳолашдир.  Микрогравитация шароитида ўсимликларни етиштириш космосда суюқликлар физикаси ва конвектив оқим йўқлиги боис мураккаблашади.

XROOTS айни пайтда космик станцияда фойдаланилаётган Veggie ўсимликлар етиштирувчиси билан бирлаштирилади.  Операция олти ой ичида амалга оширилиши, индивидуал тестлар эса 14 кундан 60 кунгача давом этиши режалаштирилган.

XROOTS турли капилляр конфигурациялар ва иш протоколлари билан озуқавий моддаларни пуркаш, оқим ва чиқиш ҳаракати каби ўзгарувчан жараёнларни кузатиш учун мўлжалланган. ХROOTS ўсишнинг турли босқичларида илдиз ривожланиши ва суюқликнинг илдизга ўзаро таъсирини кузатиш учун ҳаракатсиз тасвирлар ҳамда видеолардан фойдаланади.  Маълумотлар, шунингдек, датчиклар ҳамда экипаж кузатувлари ёрдамида тўпланади.

Синовлар бир неча турдаги экинларда ўтказилади, уларнинг баъзилари униб чиқиш босқичида, бошқалари эса тўлиқ йиғим-терим босқичида бўлиши мумкин.

Космосда сархил озиқ-овқат маҳсулотларини самарали ишлаб чиқариш салоҳияти NАSАнинг узоқ муддатли миссиялари, жумладан, тадқиқот миссиялари учун жуда муҳим аҳамиятга эга бўлади. ХROOTS технологиясининг намойиши ҳозирги кунда мавжуд кичик миқёсдаги ишлаб чиқариш тизимларидан экипаж рационини тўлдириш ва Космосдаги ҳаёт сифатини яхшилаш учун етарли миқёсдаги тизимларга ўтишда муҳим қадамдир.

Сообщение ХROOTS лойиҳаси вертикал фермаларни космосда синовдан ўтказмоқда появились сначала на EastFruit.

Грузия ошхонаси бой таъми ва хилма-хил вегетарианча таомлари билан машҳур. Кўкатлардан тайёрланадиган салат эса “must-have” ҳисобланади ва ҳар қандай грузин байрамининг безагидир. Одатий кашнич, майданоз ва шивитдан ташқари, салатга райҳон ўзгача таъм беради. Аммо Грузиядаги қиш фаслида ушбу кўкатни етиштириш у қадар осон эмас ва бу жуда қимматга тушади, чунки, райҳон ўсиши учун Цельсий бўйича камида +20 даража ҳарорат зарур. Бундан ташқари, райҳон бошқа кўкатлар каби тез бузилади.

Тбилисидаги ресторан ва меҳмонхоналар учун кўкатлар ассортименти, уларнинг сархиллиги ва тозалигини таъминлаш масаласига Грузиядаги биринчи вертикал ферма – Тбилисининг қоқ марказидаги Cаfé Stambaда жойлашган Space Farms ечим топмоқда.

EastFruit жамоаси вертикал фермага ташриф буюрди. Сизни ҳам ушбу яшил оламга виртуал саёҳат қилишга чорлаймиз, марҳамат, гўзаллик ва ёруғликдан баҳраманд бўлинг, энг замонавий агротехнологиялар билан яқиндан танишинг. Видео остида эса Space Farms  асосчиларининг бизнес модели ва режалари тафсилотини топасиз.

Space Farms фаолият бошлаганига икки йилдан ошди. Ферма 155 квадрат метр майдонда ҳар ой 500 килограммга яқин салат, кўкатлар, микрогрин ва истеъмол учун мўлжалланган гуллар – жами 15 турга яқин маҳсулот етиштиради.  Айтганча, бу тахминан гектарига 400 тонна кўкат ҳосилига тўғри келади. Шуни ҳам ёдда тутиш керакки, «вертикал экинлар» ҳақида сўз борганида гектарига ҳосил олиш кўрсаткичини қўллаш у қадар тўғри эмас.

Ўта сархил Грузия райҳони ва мамлакатнинг бошқа жойларидан харид қилиб бўлмайдиган бошқа кўкатларни йил бўйи Cаfé Stambaдан топиш мумкин. Энг қизиғи, фермадан истеъмолчи столигача бўлган масофа 10 метрдан ошмайди.

Ўсимликлар гидропоника усулида етиштирилади, бу эса сув ва ўғитларни тежайди. Ушбу фермадаги айланма тизим туфайли анъанавий гидропоника усулидаги иссиқхонага нисбатан сувни 85% гача тежашга эришиш мумкин. Тўлиқ назорат қилинадиган муҳит пестицидлардан фойдаланишдан буткул воз кечиш имконини беради. Space Farms ойига тахминан 3 тонна сув ва 7500-9500 кВт электр энергиясини сарфлайди. Шу билан бирга, бинони совутиш зарурати туфайли ёзда харажатлар қишга нисбатан юқори бўлади.

Айтилганларнинг барига қўшимча равишда вертикал ферма интерьери жуда ноодатий ва футуристик кўриниш касб этганлигини ҳам эътироф этиш жоиз. Табиийки, бу қўшимча мижозларни жалб қилади.  Аксарият кишилар кўп қаватли токчаларда барқ уриб турган ўсимликлар фонида суратга тушиш учун бу ерга келишади.

Лойиҳа муаллифи – Туся Гарибашвили ўз тажрибасини «Space Farms Spots» мини-фермаларини ишлаб чиқаришга йўналтирди. Уларда ҳар ой атиги икки квадрат метрда тахминан 25 кг кўкат ва салатлар етиштириши мумкин, шу билан бирга, харажатлар минималдир – кунига 10-15 кВт электр энергияси ва ойига тахминан 100 литр сув. Бундай фермага бир киши хизмат кўрсатиши мумкин.

«Space Farms Spots»га меҳмонхоналар, ресторанлар ва йирик супермаркетлар аллақачон қизиқиш билдирмоқда.  Шунингдек, мини-ферма «вертикал бизнес»ни ривожлантирмоқчи бўлган, лекин, ҳали жиддий сармоя киритишга журъат эта олмаётганлар учун жуда қизиқарли лойиҳадир. «Space Farms Spots» билан ишлаш орқали бизнеснинг ушбу йўналишига катта сармоя киритишдан аввал унинг қанчалик қизиқарли юмуш эканини тушуниб олиш мумкин бўлади. «Space Farms Spots» эълон қилган нарх – 15 000 АҚШ долларини ташкил этади. Ускунани лизинг орқали молиялаштириш имконияти ҳам таклиф қилинган. Space Farms ҳисоб-китобларига кўра, маблағ тахминан 5 йил ичида тўланади.

Туся Гарибашвилининг айтишича, 2022 йил апрелдан бошлаб, Space Farms Café Stambaнинг мулкига айланади ва шунга монанд барча маҳсулотлар фақат Cаfé Stamba эгалари тармоғи – Аdjara Groupга етказиб берилади.

Туся Гарибашвили «Space Farms Spots» мини-фермаларини ишлаб чиқаришга эътибор қаратишни ва ускуна харид қилган мижозлар учун агротехник ёрдам кўрсатишни мақсад қилган.  «Space Farms Spots» ускуналари савдоси тўлиқ экспортга, биринчи навбатда, қўшни мамлакатларга йўналтирилади.

EastFruit лойиҳаси, ФАО ва ЕТТБ Туся Гарибашвилига меҳмондўстлиги ва очиқлиги, шунингдек, ўз тажрибасини бошқа мамлакатлардаги ишлаб чиқарувчилар билан баҳам кўриш истаги учун миннатдорлик билдиради.  Ва тадбиркорга янги истиқболли йўналишни ривожлантиришда муваффақиятлар ёр бўлишини тилаб қолади!

Сообщение Грузиядаги илк вертикал фермага виртуал саёҳат (видео) появились сначала на EastFruit.

Бундан бир-икки йил аввал мен жуда футуристик блог ёзган эдим, у ҳозир ўша пайтдагидек ҳайратланарли эмас. Чунки, ўшанда қаламга олинганларнинг бари ҳозир мавжуд ва улар тижорат миқёсидадир.

Бугун мен сархил кўкатлар ва ароматик гиёҳлар сегментида нималар содир бўлаётгани ҳақида гапириб бермоқчиман. Бу сегмент  бизнинг лойиҳаларимиз амалга оширилаётган мамлакатлар учун энг муҳимларидан биридир.  Зеро, Грузия ҳам, Ўзбекистон ҳам жуда катта ҳажмда кўкат экспорт қилади.

Россия йилига 50 миллион доллардан ортиқ 50 минг тонна сархил кўкат импорт қилади. Шу билан бирга, Ўзбекистон Россия учун энг йирик кўкат етказиб берувчи ҳисобланади, Грузия эса йирик экспортёрлар қаторига кирган. Кўкат етиштириш ва унинг экспорти бўйича бизнеснинг келажаги қандай? Вертикал фермерларнинг унга қандай алоқаси бор?

Шу ўринда кичик бир чекиниш қилмоқчиман. Биз, яъни, ФАО ҳамда ЕТТБ сабзавот, мева, резавор ва ёнғоқ етиштириш, уларнинг  логистикаси, маркетинги ва қайта ишлаш бўйича энг замонавий технологик инновацияларга бағишланган лойиҳани ишга туширмоқдамиз.

Ва бунда мева-сабзавот бизнесидаги хатарларни сезиларли даражада камайтирувчи ҳақиқий технологик ютуқларга эътибор қаратилади. Ва албатта, саноат учун қуйидаги долзарб вазифалардан бирини ҳал қилиш шарти билан: атроф-муҳитга салбий таъсирни камайтириш, маҳсулдорликни ошириш ва маҳсулот таннархини кескин пасайтириш, маҳсулот бой берилишини камайтириш, қазилма энергия манбаларидан фойдаланишни қисқартириш, қўл меҳнати харажатларини камайтириш, маҳсулот сифатини ошириш ва ҳоказо.

Энг илғор технологиялардан бири ва албатта, тренддагиси бу вертикал фермалардир.  Албатта, ҳозир бу тренд атрофида жуда кўп шов-шувлар юрганлигини яхши биламиз. Шуниси аниқки, вертикал хўжаликларда маҳсулот етиштиришнинг иқтисодий жиҳатлари ҳали ҳам оқсоқ. Бироқ, ушбу саноат ўнлаб миллиард инвестицияларни жалб қилмоқда, демак, жаҳон бўйича бу муаммоларни ҳал қилиш йўллари фаол изланмоқда. Шу боис, EastFruit халқаро жамоаси ҳам минтақамиздаги вазиятни фаол ўргана бошлади, халқаро тажрибани эса биз анчадан буён ўрганмоқдамиз.

Шундай қилиб, мен вертикал фермер хўжаликларининг камида битта бизнес-форматини кўрмоқдаман, у бугунги кунда ва ҳатто бизнинг минтақамизда ҳам  иқтисодий жиҳатдан мутлақо мақсадга мувофиқдир!

Бу яхши ресторан ёки унинг томорқасида кўкатлар ва хушбўй гиёҳлар етиштириш  форматидир. Маълумки, ресторан учун маҳсулот таннархи асосий харажат элементи эмас. Шу билан бирга, ресторанлар ўртасида рақобат даражаси ошиши фонида маҳсулот сифати рестораннинг асосий афзаллигига айланиши мумкин.

Мен ўз вертикал фермасига эга бўлган эски Тбилиси марказидаги «Стамба» ресторани салатларидан татиб кўрдим. Кўкатлар дастурхонга тортилишидан бир неча дақиқа аввал узиб олинган. Ва улар ҳақиқатан ҳам жуда мазали эди!  Бундан ташқари, ушбу вертикал фермада кўкатларнинг катта ассортименти етиштирилади, бундай хилма-хилликни бозордан тополмайсиз, чунки, уларни бошқа ҳеч ким етиштирмайди. Ишлаб чиқарувчилар ўз ошпазлари билан рецептлари учун энг мазали кўкатларни топишга муваффақ бўлишган ва бу тажрибалар доимий давом этади. Бундай услубда ишлаш ниҳоятда қулай ва жуда самарали. Пестицидлардан умуман фойдаланмаслик ҳам ўз соғлиғини қадрлайдиган мижозлар учун яна бир афзалликдир.

Иккинчи кутилмаган жиҳат – бу вертикал фермер хўжалигининг жуда чиройли эканлиги!  Ҳа, бу интерьер учун ажойиб безак вазифасини ўтай олади. Кўпчилик «Стабма»га  бинафша-пуштиранг кўкатлар гуркираб турган фермани суратга олиш учун келади.

Қизиғи шундаки, Грузиядаги бошқа ресторанлар ҳам ўз мақсадларини амалга ошириш йўлида шундай ихчам ечимларни сотиб олиш имконияти билан қизиқишмоқда. Грузиянинг Space Farms компанияси асосчиси Туся Гарибашвили ресторан ва супермаркетлар учун автоматлаштирилган вертикал ферманинг прототипини ишлаб чиқди. Унинг сўзларига кўра, икки метр квадрат жойдан ойига 25 килограммгача сархил кўкатлар ва хушбўй гиёҳлар ҳосилини йиғиб олиш мумкин.

Албатта, бу фақат бошланиши ва илк қадамлар. Бизга маълумки, кўплаб супермаркетлар тармоғи ўз вертикал фермаларини яратиб, уни савдо залларига, ташқи фасадга жойлаштириш ёки ҳамкор лойиҳаларга сармоя киритиш устида ишламоқда (жаҳондаги энг йирик супермаркетлар тармоғи Walmartнинг 400 миллион долларлик сармояси ҳақидаги материалга қаранг). Улар шу ернинг ўзида етиштирилган кўкатлар ҳар доим юзлаб ёки минглаб километр узоқликдан олиб келинганидан кўра сархил ва мазали бўлишини яхши билишади. Бундан ташқари, бундай ташув билан боғлиқ «углерод изи» ҳақида ҳам унутмаслик керак. Сотиладиган маҳсулотларнинг ташув нархини пасайтириш ва зарарли чиқиндиларни камайтириш ҳозир жаҳондаги ҳар бир ритейлер, жумладан, бизнинг мамлакатлар супермаркетлари учун ҳам энг муҳим вазифадир.  Бу имтиёзли молиялаштиришнинг кўплаб манбаларидан фойдаланиш имконини беради ва айни имконият ритейл-бизнес ривожидаги муҳим афзалликдир.

Бундан ташқари, сиз яна бир қизиқарли тенденцияни сездингизми-йўқми, билмайман – кўплаб йирик мева-сабзавот компаниялари авиаташувдан бутунлай воз кеча бошлади! Эслатиб ўтаман, кўкатлар ва ароматик гиёҳлар, одатда, фақат шу тарзда ташилади, чунки, улар қиммат ва тез бузиладиган маҳсулотдир.  Бу эса келгуси беш йил ичида кўкатлар экспорти, ҳатто шу сабабдан ҳам кескин қисқаришини англатади. Агар бунга истеъмолчини янада мазали кўкатлар ва уларнинг кенг ассортиментига ўргатадиган вертикал фермер хўжаликлари ривожини ҳам қўшсак, менимча, сархил кўкатларнинг халқаро савдосига нуқта қўйишга тўғри келади.

Айтганча, сўзларим тасдиғи сифатида шуни айтишим жоизки, сархил кўкатлар халқаро савдоси  пасая бошлади. Менимча, 2021 йил кетма-кет тўртинчи йил бўлдики, кўкатлар экспорти, ҳатто қиймат жиҳатидан ҳам пасайди. Модомики, шундай экан, балки Ўзбекистон ва Грузия бошқа имкониятларни излай бошлаши керакдир, чунки, вертикал фермер хўжаликларини ривожлантириш тенденцияси Россияда ҳам мавжуд ва у тобора кучайиб бормоқда.

Хулоса сифатида шуни айтмоқчиманки, жаҳондаги сархил кўкатлар ва ароматик гиёҳларнинг энг йирик экспортёрлари Италия, Нидерландия, Хитой, Эфиопия ва Мексикадир. Минтақамиз мамлакатлари орасида Ўзбекистон жаҳондаги энг йирик йигирмата экспортёрлар қаторидан жой олган. Жаҳон миқёсида сархил кўкатларнинг халқаро савдоси 3 миллиард долларни ташкил этади. Ўн йилдан кейин эса ушбу савдо ҳажми минимал даражага тушиши эҳтимоли баланд.

Сообщение Вертикал фермалар сархил кўкат ва ароматик гиёҳларнинг халқаро савдосига нуқта қўядими? появились сначала на EastFruit.

Infarm номли немис фермерлик компанияси 200 миллион доллар сармоя жалб қилди. Натижада, корхона қиймати 1 миллиард долларга ошди. Маблағ, жумладан, Қатар Инвесторлик бошқармаси (QIA) ҳисобидан жалб қилинган. Ушбу бошқарма компаниянинг Яқин Шарққа экспансиясини қўллаб-қувватлайди – акциялар бўйича ҳамкорлар – Hanacо, Аtomicо, Lightrock  ва Bonnierдир, дея хабар бермоқда Fruit-inform freshfruitportal.com ҳаволасига асосланиб.

Қўшимча капитал компаниянинг АҚШ, Канада, Япония ва Европада вертикал фермер хўжаликлари яратишни кенгайтиришига ҳамда Осиё-Тинч океани ва Яқин Шарқ минтақаларидаги янги бозорларга чиқишга хизмат қилади.

2023 йилда Infarm Қатарда  биринчи вертикал фермасини очади, унда гиёҳлар, салатлар ҳамда баргли кўкатлардан ташқари помидор, қулупнай ва бошқа мевали экинлар етиштирилади.

Шунингдек ўқинг: Дунёда ерга вертикал ишлов бериш бозори йилига 25 фоизга яқин ўсади

Infarm асосчиси ва бош директори Эрез Галонска шундай дейди: “Ҳозирги озиқ-овқат тизими қониқарсиз ҳолатда. Вертикал деҳқончилик ва Infarm тизими эса иқлим ўзгариши ва таъминот занжири узилиши шароитида озиқ-овқат таъминотининг барқарор ечимини таъминлайди.

Иқлимга чидамли вертикал фермаларимизнинг глобал фермерлик тармоғини яратиш Infarm компаниясининг асосий вазифасидир. Шу боис, биз молиялаштиришнинг ушбу сўнгги босқичини эълон қилишдан мамнунмиз. Мазкур стратегик сармоялар бизнинг экспансиямизни қўллаб-қувватлайди ва қишлоқ хўжалиги экинларининг кўпроқ навларини етиштиришга имкон берувчи янги тадқиқот ва ишланмаларга йўл очади».

Infarmнинг экин етиштириш марказлари компаниянинг етакчи ишлаб чиқариш бўлинмалари ҳисобланади. Бинолар бир нечта вертикал деҳқончилик модулларини бирлаштиради, улар супермаркетларга тез етказиб беришни таъминловчи тарқатув маркази билан тахминан 110 000 кв.м лик эквивалент экин майдонини таклиф этади.

Infarm, шунингдек, озиқ-овқат дўконларида кичик фермер хўжаликларини қурмоқда, бу эса истеъмолчилар харидларининг янада фаоллигини таъминлайди. Ҳар икки конструкция ҳам тупроқ асосидаги қишлоқ хўжалигига нисбатан анча кам ресурс истеъмол қилган ҳолда сархилликни сақлаб туриш учун ишлаб чиқилган.

“Infarm”да ҳозир етиштирилаётган 75 хилдан зиёд турли гиёҳлар, салатлар ва баргли ўсимликлардан ташқари, келгуси йили қўзиқорин, черри помидори, нўхат ва қулупнай каби 40 қа яқин янги экинларни етиштириш устида иш олиб борилмоқда.

Infarmнинг виртуал сервер («облако»)га уланган фермерлик тармоғи тез кенгайиш хусусиятига эга ва муқобилларига нисбатан камроқ бошланғич капитал талаб қилади.  Компаниянинг патентланган модулли технологияси олти ҳафта ичида шакллантирилиши мумкин. У шаҳар вертикал фермаси иншоотини меҳмонхона катталигидаги майдонга айлантиради, бу жойда йилига 500 000 дан ортиқ ўсимлик етиштириш мумкин – у битта футбол майдонидан олиниши мумкин бўлган ҳосилга тенгдир.

Ушбу янги деҳқончилик модели тупроқ деҳқончилигидан 400 баробар самаралироқ бўлиши мумкин ва кимёвий пестицидлардан фойдаланилмайди. У 95% камроқ ер талаб қилади ва озуқа моддаларини қайта ишлаш, ўсимликнинг буғланган сувидан фойдаланиш орқали 95% камроқ сув ишлатади.

Ҳар бир ферма ўз глобал фермерлик тармоғидан 60 миллиарддан ортиқ маълумот нуқталарини тўплаган кўплаб лаборатория датчиклари билан жиҳозланган.  Фермалар компаниянинг «ферма мияси» деб аталадиган «булут»ига маълумотларни юклайди.

Infarmнинг экин етиштириш бўйича мутахассислари ҳар бир модулда ўсиш шароитларини доимий равишда янгилаш ва сунъий интеллект ҳамда патентланган технологиядан фойдаланган ҳолда ҳосил, сифат ва озуқавий қиймат каби омилларни яхшилаш учун маълумотларни таҳлил қилади.

Охирги уч йил ичида датчикларнинг ишлов берилган маълумотлари туфайли компания ишлаб чиқариш таннархини 80 фоизга камайтирди ва ҳосилдорликни 250 фоиздан кўпроққа оширди.

Сообщение Infarm компанияси Осиё ва Яқин Шарқда вертикал фермалар қуриш учун 200 миллион доллар жалб қилди появились сначала на EastFruit.

Ғарбий Грузиянинг юқори туннелларидан кўкатларни йиғиб олиш ва экспорт қилиш мавсуми бундан бир неча ҳафта аввал бошланди. 2021/22 йилги мавсум Россия ва Украина каби анъанавий экспорт бозорларидаги вазиятга кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади.  Маҳаллий экспортёрларнинг фикрича, ҳозир Грузия кўкатларини етказиб бериш бўйича энг йирик бозор саналмиш Россия Федерацияси кўкатларни Эрондан сотиб олмоқда. Мавсумнинг бу вақтида шиддатли рақобат Грузия маҳсулотлари нархини пасайтиряпти.

Бошланган мавсумдан фермерлар ва экспортёрлар мамнун эмас. Фермерлар нархлар ўтган йилга нисбатан арзонлашгани ҳақида гапирса, экспортёрлар сифат муаммолари ҳақида сўзламоқда. Улар EastFruit билан суҳбатда таъкидлаганидек, кўкатлар ҳозир мамлакатнинг ғарбий ҳудудларидаги ўта нам об-ҳаво шароити туфайли чиришга мойил бўлиб қолган.

Россиядан ташқари, бу мавсумда Грузия кўкатлари Қатар, Болтиқбўйи ва Болгарияда сотилади. Лекин, бу бозорларга экспорт нисбатан кечроқ – январь ойида бошланади.

Болтиқбўйи давлатларига кўкат экспорт қилувчи Geo-Green компанияси вакилининг сўзларига кўра, улар экспортни ҳали бошламади, чунки, айни пайтда Марказий Осиёдан кўкатлар ушбу йўналишдаги бозорларда Грузияникидан арзонроқ нархда сотилмоқда. Компания экспортни январь ойида – Ўзбекистоннинг нархларга салбий босими камайгач бошлашни режалаштиряпти.

Herbia Грузиядаги энг йирик кўкат етиштирувчилардан бири ва шу билан бирга, Global G.А.P. сертификатига эга ягона компания ҳисобланади. Маҳаллий савдодан ташқари, компания Болгария бозорига маҳсулот экспорт қилади. Унинг асосчиси Зураб Жанелидзенинг сўзларига кўра, экспорт ҳали бошланмаган, чунки, ҳосил ҳозирча етарли эмас.  Компания фақат ўзи етиштирган  кўкатларини экспорт қилади ва савдони январь ойида бошлашни режалаштирмоқда.

Грузия кўкатларини Қатарга етказиб берувчилардан бири Аgritouch бўлиб, унинг вакили Давид Макашвилининг сўзларига кўра, улар сўнгги уч ой ичида Қатарга кўкат экспорт қилган ва яқин келажакда маҳсулот етказиб беришни давом эттиради. Аgritouch Грузия кўкатларини Қатардаги LuLu гипермаркетлар тармоғида сотади.

Ушбу мавсум прогнозлари ҳақида сўз юритадиган бўлсак, фермерлар ҳам, экспортёрлар ҳам январь ойида нархлар ошишини кутишмоқда, гарчи, бу рақобатдош мамлакатлардаги вазиятга боғлиқ бўлса ҳам.  Ўзбекистон ва Эронда кўкатлар очиқ ерда етиштирилади. Шу боис, грузиялик экспортёрлар январь ойидан бошлаб, ушбу мамлакатларда ҳаво ҳарорати даражаси пасайиб, маҳсулот етиштириш ҳажми камайишига олиб келишини кутишмоқда.

EastFruitнинг нархлар мониторинги натижаларига кўра, кўкатларнинг уч тури бўйича ҳам (шивит, кашнич ва петрушка) ўртача улгуржи нарх бу ҳафта 1 кг учун 3 лари (0,96 доллар) бўлди. Аммо экспорт сифатли кўкатлар нархи 1 кг учун 4 лари (1,29 доллар)га етиши мумкин.  Ўтган йилги маълумотларга кўра, худди шу даврда шивит ва кашничнинг ўртача нархи 1 кг учун 5 лари (1,52 доллар), петрушка эса ҳозиргидан ҳам арзонроқ — 1 кг учун 2,5 лари (0,76 доллар) бўлган.

Сообщение Грузиядан кўкат экспорти мавсуми ўтган йилнинг декабрь ойига нисбатан арзонроқ нархлар билан бошланди появились сначала на EastFruit.

Қозоғистонлик инвестор –  Green Smart Farm “Кazakh Invest” миллий компанияси кўмагида кўкат етиштириш учун 3,4 млрд тенге (7, 83 млн доллар) сармоя эвазига иссиқхона мажмуини қуради. Биринчи босқичда йиллик қувват 2 200 тоннага яқин маҳсулотни ташкил этади. Бу хусусда ElDala нашри хабар берди.

Бугунги кунда қурилиш-монтаж ишлари бошланган. Лойиҳа давлат томонидан қўллаб-қувватланади: “Бизнеснинг йўл харитаси – 2025” дастури доирасида иссиқхонага инфратузилма етказиб берилади.

“Ушбу лойиҳага сармоя киритишдан аввал биз кўплаб таҳлилий ишларни амалга оширдик. Натижада, Шимолий Қозоғистон вилоятига киришга қарор қилинди. Бу ҳудудда кўкатларнинг барча турларига талаб катта, айниқса, қиш мавсумида маҳсулот нархлари баланд бўлади ва ушбу маҳсулотларнинг барчаси жанубий вилоятлардан импорт қилинади», дейди “Green Smart Farm” МЧЖ директори Семён Пак.

Шунингдек ўқинг: Туркистон вилоятида (Қозоғистон) 780 гектарлик интенсив боғлар барпо этилди

Лойиҳа икки босқичда амалга оширилиши режалаштирилган. Кейинги босқич доирасида тадбиркор ишлаб чиқариш қувватини йилига 4 минг тоннага етказишни режалаштирмоқда. Бундан ташқари, Россияга маҳсулот экспортини йўлга қўйиш режалаштирилган.

«Барча технологик жиҳозлар Жанубий Кореядан келтирилади. Жанубий кореялик ҳамкорлар билан бир қанча учрашувлар ўтказдик. Агар ушбу лойиҳа муваффақиятли йўлга қўйилса, Қозоғистон компанияси хорижий ҳамкорлар билан бошқа қўшма лойиҳаларни режалаштириш учун ажойиб имкониятга эга бўлади. Бу иссиқхонада кўкатларнинг барча турлари, жумладан, салат барги, руккола, шивит, петрушка, сельдерей, райҳон, айсберг ва бошқалар етиштирилади”, дейди НК Kazakh Investнинг шимолий Қозоғистон вилоятидаги ҳудудий директори Данияр Шалабаев.

Лойиҳанинг ишга туширилиши 50 га яқин доимий иш ўринларини яратиш имконини беради.

Сообщение Қозоғистон шимолида инновацион иссиқхона мажмуи қурилади появились сначала на EastFruit.

Йил бошидан буён Россия Федерациясининг қишки иссиқхоналарида 1,134 миллион тонна сабзавот ва кўкатлар ҳосили йиғиб олинди. Бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 3,6 фоизга кўпдир (1,094 миллион тонна). Хусусан, иссиқхонада етиштирилган бодрингдан 651 минг тонна, помидордан 458,6 минг тонна ҳосил олинди.

Ишлаб чиқариш бўйича етакчи ўн ҳудуд – Липецк, Москва, Волгоград, Калуга, Новосибирск вилоятлари, Краснодар ва Ставрополь ўлкалари, Карачаево-Черкессия, Татаристон ва Бошқирдистон республикаларидир, деб ёзди Россия Федерациясининг Қишлоқ хўжалиги вазирлиги.

Иссиқхона саноатининг жадал ривожига давлат томонидан қўллаб-қувватлов чора-тадбирлари, биринчи навбатда, имтиёзли кредитлаш туртки бўлмоқда. Шунингдек, иссиқхоналарда қўшимча ёритиш технологиясидан фойдаланган ҳолда сабзавот етиштирувчи фермерлар қишлоқ хўжалигини ривожлантириш давлат дастури доирасида субсидиялар олиши мумкин. Бундан ташқари, Узоқ Шарқда жойлашган ҳудудлар учун 2022 йилдан бошлаб, иссиқхона мажмуаларини қуриш ва модернизациялаш учун капитал харажатларнинг 20 фоизини компенсация қилиш кўзда тутилган.

Россия Федерациясининг Қишлоқ хўжалиги вазирлиги 2021 йил охирида ижобий динамика сақлаб қолинишини кутмоқда. Прогнозга кўра, қишки иссиқхоналар ҳосили 1,4 миллион тоннадан ошади.

Сообщение Россия иссиқхоналарида сабзавот етиштириш ҳажми 3,6 фоизга ошди появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилий гуруҳи маълумотларига кўра, 2021 йилда Ўзбекистон Беларусга сархил оқ бошли карам, шунингдек, брокколи ва гулкарам экспортини сезиларли даражада оширишга муваффақ бўлди. 2021 йилнинг 8 ойида ўзбек оқ карами экспорти рекорд даражадаги 2,7 минг тоннага етди, брокколи ва гулкарам экспорти эса ҳозирча 57 тоннагача ошди. Ва бу ҳам етказиб бериш бўйича янги рекорддир.

Иқлим шароити туфайли Ўзбекистон янги ҳосил эртаги (ёш) карами экспортини  март ойиданоқ бошлаши мумкин – бу маҳаллий етиштирилган карамнинг Беларусь бозорига чиқишидан уч ой олдин амалга оширилади. Шунга кўра, Ўзбекистондан Беларусга ёш оқ бошли карамнинг оммавий етказиб берилиши март ойида бошланган ва апрель ойида юқори нуқтага етган, яъни 1000 тоннадан зиёд карам етказиб берилган эди. Апрель ойида Ўзбекистонда Беларусга асосан, гулкарам ва брокколи етказиб берилди.

Шунингдек, биз жорий йилда Ўзбекистонда етиштириладиган хўраки лавлаги ва пиёзнинг Беларусь бозорига экспорти ўсганини қайд этмоқчимиз. Ўзбекистон 1,9 минг тонна пиёз ва 434 тонна лавлаги экспорт қилди. Пиёз экспорти 5 фоиз, лавлаги экспорти эса 74 фоиз ошди. Тўғри, лавлагига бўлган талабнинг кескин ўсишига асосий сабаб, бу турдаги сабзавот нархи барча рекордларни забт этган Россия бозоридаги вазият эди. Шунга кўра, Россия минтақанинг барча мамлакатларидан лавлаги ва сабзи импорт қила бошлади, жумладан, домино эффектига олиб келган Марказий Осиёдан ҳам, Беларусдан ҳам. Россияга сабзавот етказиб берадиган кўплаб мамлакатларда бу товарнинг нархи кескин ошди.

Лекин Ўзбекистондан Беларусга иссиқхона помидорлари 31 фоиз камроқ экспорт қилинди. Бу ерда вазият аксинча кечди – Беларуснинг ўзи бу турдаги маҳсулотни етиштиришни ҳам, экспортни ҳам кўпайтирди, шунинг учун унинг импортга бўлган эҳтиёжи сезиларли даражада камайди.

Сообщение Ўзбекистон 2021 йилда Беларусга карам экспортини оширди появились сначала на EastFruit.

Янги Зеландиянинг Левин шаҳридаги фермернинг сўзларига кўра, сўнгги икки йил ичида Осиё кўкатларига бўлган талаб деярли 400%га ошган.

Woodhaven Gardens компанияси қарийб 20 йил давомида Осиё кўкатларининг айрим турларини етиштирди, лекин бозор талаби ўсишига жавобан, 4 йил аввал экин майдони кенгайтирилди.

Компания директори Жей Кларкнинг айтишича, компанияда Шанхай бок чойи (хитойча «отқулоқ»), вомбок (Пекин карами), сайгон турпи ва кориандр етиштирилади.

Шунингдек ўқинг: Сабзавотлар қимматлашмоқда – газ инқирози Европанинг иссиқхона саноатига салбий таъсир кўрсатди

«Биз ишни тажриба ўтказишдан бошладик ва у ҳақиқатан ҳам, иш берди –  баъзи анъанавий линияларимиз у қадар оммабоп эмаслиги аён бўлди, масалан, оқ бошли карам ва айсберг салати харидорларни борган сари кам жалб қила бошлади. Шанхай бок-чойи ва вомбокка бўлган талаб эса ошиб борди. Охирги икки-уч йил мобайнида биз бу йўналишларда 300 дан 400% гача ўсишни кўрдик”, – дейди Кларк.

Кларк талаб ошишига Янги Зеландияликларнинг янги таомларни синаб кўриш ва ошпазлик тажрибасини кенгайтиришга интилиши сабаб бўлди, деб ҳисоблайди. Бу хусусда EastFruit Rnz.co.nz. ҳаволасига таяниб хабар бермоқда.

«Одамлар кўчага чиқишади ва умумий таомланиш жойларида турли егуликларни синаб кўришади, сўнг ушбу овқатларни уйларига олиб киришади. Интернетга кириш имконияти ҳамда онлайн ошпазлик кўрсатувлари ёрдамида улар уй ошхонаси менюсига янги рецептларни қўшишмоқда. Истеъмолчилар кўпроқ ўрганишяпти ва таом тайёрлашнинг бошқача усуллари борлигини, сархил, фойдали сабзавотлар ва мазали таомлар мавжудлигини билишмоқда. Ва улар бизда, яъни Янги Зеландияда тайёрланадиган таомлардан фарқли эканини тушунишмоқда”, – дейди Кларк.

Кларкнинг сўзларига кўра, Осиё кўкатларини етиштириш қийин, чунки, «капалак-қурт уларни ейишни истеъмолчидан ҳам кўпроқ яхши кўради».

Сообщение Янги Зеландия: Осиё кўкатларига талаб 400%га ошди появились сначала на EastFruit.