Ўзбекистонда бодом  йиғим-терим мавсуми тугади, у июль ойи охирида эртаги навлар билан бошланиб, сентябрь охирида кечки навлар билан тугайди, яъни, тахминан икки ой давом этади. Бу йилги мавсумда ҳосил кам бўлишига қарамай, август ойининг учинчи ўн кунлигида ўртапишар навларни йиғиш пайтида бошланган нарх пасайиши тенденцияси шу ҳафта ҳам давом этди. 2021 йилнинг 7 октябрь ҳолатига кўра, бодомнинг ўртача улгуржи нархи бир ярим ой аввал қайд этилган нархларга нисбатан 40% пастдир.

EastFruit таҳлилчиларининг фикрича, 2021 йил бошидан то ҳозирги кунга қадар ушбу маҳсулот импорти деярли йўқ бўлган шароитда паст ҳосил ва бодом нархи пасайишининг ғайриоддий комбинацияси сабаби жуда оддий. Бозор иштирокчиларининг бодомнинг бу йилги ҳосили бўйича кутилмалари жуда пессимистик бўлган, ҳосилнинг реал ҳажми кутилганидан яхшироқ бўлиб чиқди.

Ўзбекистонда бодомнинг эртаги навлари тақвим бўйича баҳор келишидан аввалроқ гуллайди. Бироқ, 2021 йилнинг қиш фаслидаги ғайритабиий исиш бодом дарахтларининг эрта уйғонишига олиб келди. Ўзбекистоннинг жанубий вилоятларида бодом февраль ойи ўрталарида, бироздан кейин мамлакатнинг марказий қисмида гуллади. Бу иссиқдан кейин февраль ойи охири ва март ойи ўрталарида келган совуқнинг икки тўлқини бу йилги бодом ҳосилига катта зарар етказди, шунингдек, бошқа данакли мевалар ҳамда ёнғоқ экинлари ҳам турли даражада зиён кўрди. Бодом ҳосили бой берилиши мамлакатдаги турли ҳудудлардан келиб чиқиб, 30%дан 90%гача баҳоланди.

Шунингдек ўқинг: Грузиядаги энг йирик бодом плантациясида ҳосил қандай йиғилади? (видео)

Бодом бозори иштирокчиларининг бодомнинг бу йилги ҳосилидан кутилмалари жуда паст даражада эди ва шу сабаб апрель ойи бошидан ушбу маҳсулот нархи кўтарила бошлади. 2021 йилнинг 25 мартидан 17 июнига қадар пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархи 50 000 сўм/кг (4,8 доллар) дан 100 000 сўм/кг (9,4 доллар)гача, яъни, роппа-роса 2 баробар ошди. Сўнг кейинги икки ой мобайнида – 20 августга қадар нархлар худди шу даражада қолди. Фақат август ойининг учинчи ўн кунлигидан бошлаб, Ўзбекистонда бодом нархи туша бошлади ва ҳозирча бу тенденция давом этмоқда. 2021 йилнинг 19 августидан 7 октябрига қадар пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархи 100 000 сўм/кг (9,4 доллар)дан 60 000 сўм/кг (5,6 доллар)гача, яъни, 40 фоизга пасайди.

Бодом нархининг бу йил апрель ойи бошидан буён кунгача кузатилган бундай кескин ўзгаришининг сабаби – об-ҳаво аномалияларининг эртаги навлар ҳосилига катта зарар етказгани, лекин йиғим-терим вақтида аён бўлишича ўртапишар навлар камроқ даражада ва кечки навларда ундан ҳам камроқ зиён кўргани билан изоғланади. Ўзбекистонда бодомнинг эртаги навлари ҳосилини йиғиш июль ойи охири – августнинг бошларида бошланади, бироқ ушбу маҳсулот нархи 20 августга қадар рекорд даражада юқори бўлди. Нархлар август ойининг учинчи ўн кунлигида – ўртапишар навларни йиғиб олиш бошланиши билан туша бошлади. Ушбу навлар ҳосилини йиғиш тугаши ва кечки навлар йиғим-теримига ўтиш билан нархларнинг пасайиш тенденцияси давом этди. Бошқача айтганда, бу йилги бодом ҳосили бўйича энг ёмон натижалар эртаги навларда кузатилди, ўртапишар ва кечки навлар ҳосили эса кутилганидан яхшироқ бўлиб чиқди.

Шу қайд этиш жоизки, бодомнинг ҳозирги ўртача улгуржи нархлари ўтган йилнинг худди шу санасида қайд этилган даражада, лекин 2019 йилнинг айни санасига нисбатан 50%  юқоридир. Бунинг сабаби, ўтган 2020 йилги бодом ҳосили 2019 йилга қараганда анча паст бўлган. Бошқача  айтганда, мамлакатда бодом ҳосили кетма-кет иккинчи йил одатдагидан паст даражада кузатилмоқда.

Бодом нархларининг яқин бир неча ҳафтада янада пасайиши ёки ўзгармаслигига келсак, бозор иштирокчиларининг фикрига кўра, ушбу маҳсулот нархининг ҳозирги ҳолатидан сезиларли даражада янада пасайиши эҳтимоли жуда кам.

Сообщение Ўзбекистонда бир ярим ой ичидаги кам ҳосил фонида бодом нархи 40 фоиз арзонлашди появились сначала на EastFruit.

Ушбу мавсум украиналик картошка етиштирувчилар учун анча оғир келди. Бунга об-ҳаво шароитлари сабаб бўлди – жанубдаги кўплаб ёғингарчиликлар, Украинанинг марказий минтақаларидаги қурғоқчилик деҳқонларнинг ҳосил борасидаги режаларини ўзгартириб юборди.

Дунё бўйича иқлим ўзгаришлари шароитида Украинада картошка етиштириш қандай ривожланади? Картошканинг қайси навларига энг кўп талаб мавжуд ва селекционерлар навларни иқлим ўзгаришлари ва бозор трендларига қандай мослаштирмоқдалар? Украинада етиштириладиган ва импорт қилинадиган юқори сифатли уруғлик картошка бозорида етакчи ҳисобланувчи “Агрико-Украина” компанияси директори Николай Гордийчукнинг EastFruitга берган интервьюсида шу ҳақда ўқишингиз мумкин.

Компаниянинг Украинадаги навлар ассортименти юқори генетик салоҳиятга эга, турли пишиш гуруҳлари, тоифалари ва истеъмолчиларнинг дидига мос келадиган, Украинанинг иқлим шароитига мослаштирилган 20 та энг яхши навларни ўз ичига олади. “Агрико Украина” дунё миқёсида фаолият кўрсатувчи, турли мамлакатларда расман рўйхатга олинган 200 дан зиёд тижорий картошка навларига эга бўлган Нидерландиянинг “Агрико” компаниясининг расмий ваколатхонаси ҳисобланади.

“Агрико Украина” компаниясининг асосий вазифаси Украинанинг тегишли ҳудудига мос равишда етиштириш шароитларига тўғри келадиган, ажойиб таъм хусусиятлари, юқори даражада ҳосилдорлик ҳамда асосий касаллик қўзғатувчиларига қарши чидамли, жуда сифатли картошка навларини реализация қилишдан иборат. Компаниянинг энг машҳур навлари: «Ривьера», «Аризона», «Эволюшн», «Констанс», «Рудольф» ва «Пикассо».

Картошканинг баланд ҳароратга бардошлилиги селекция компанияларининг асосий диққат марказида

– Николай, айтингчи, украин деҳқонлари ҳозир қайси навларни кўпроқ танламоқдалар ва улар бунда қандай омилларга таянадилар?

– Бугунги кунда, кўриб турганимиздек, ҳамма глобал иқлим ўзгаришлари тўғрисида гапираяпти. Шу сабабли, кўплаб селекция компаниялари ҳозирда юқори ҳароратга бардошли ҳисобланган навларга эътибор қаратишган. Бизнинг компаниямиз селекционерлари ҳам шу қаторда. Агар бизнинг маҳсулотлар портфелига назар солсангиз, улар орасида энг машҳурлари айнан қурғоқчиликка чидамли навлар эканлигини кўрасиз. Уларнинг кўпчилиги эртапишар навлар туркумига киради. Бу шу билан изоҳланадики, мижозларимиз ҳаво исиб кетгунига қадар картошка товар кўринишидаги ҳосилга айланишини исташади.

Айнан шу навлар ҳақида гапирадиган бўлсак, мижозларимиз орасида “Ривьера” навига талаб юқори. У эртапишар нав бўлиб, униб чиққанидан сўнг 45-кунга бориб ҳосилга киради.

Иккинчи ўринда “Аризона” нави. У ҳам эртапишар нав ҳисобланади ва қурғоқчиликка чидамли. Энг машҳур навлар орасида учинчи ўринда эса “Пикассо” навини айтишим мумкин. Ҳозирги кунда у ўртапишар ва кечпишар картошка навлари орасида ҳосилдорлик ва таъм хусусиятлари бўйича ўзига хос эталонга айланган. Ушбу нав пуштиранг “кўзлар”га эга бўлиб, ўзининг юқори ҳароратга ва қурғоқчиликка чидамли эканлиги учун ҳам картошка етиштирувчиларнинг эътиборини қозонган.

Шундай қилиб, биз кўряпмизки, кейинги пайтларда қурғоқчиликка ва иссиққа чидамли, эртапишар ва ўртача эртапишар навлар машҳур бўлган. Буни ҳисобга олган ҳолда айтиш мумкинки, фермерлар бугунги кунда асосан қурғоқчиликка бардошли эртапишар навлар гуруҳини танлашади.

Суғориш тизими ўрнатилган далада ҳосилдорлик анча юқори бўлади

– Бироқ, бу йил деҳқонларга, айниқса, Украинанинг жанубий вилоятларида ёмғирлар катта зарар етказди. Бундай ҳолатда фермерларга нима маслаҳат берган бўлар эдингиз?

– Дарҳақиқат, бу йил баҳорда жудаям ўзгарувчан об-ҳаво кузатилди. Совуқ ва ёмғирли келган май оқибатида кўплаб хўжаликлар картошкани ўз вақтида эка олмадилар. Кейин эса биз бир ой мобайнида қурғоқчиликка дуч келдик. Украинанинг жанубида ҳар куни жала қуйиб турган бир вақтда, Киев вилоятидаги далаларимизда биз уруғ қадаганимиздан кейин 130 мм ёғингарчилик бўлди холос.

Бундай мураккаб вазиятдан чиқиш йўлларимиз ҳақида гапирадиган бўлсам, бу йил биз биринчи марта картошкани томчилатиб суғориш асосида етиштираётган 20 гектар майдонда синов ўтказдик. Умуман олганда, суғорилмаган майдон билан томчилатиб суғориш тизими ишга туширилган майдонимизни таққосласак, ҳосилдорликдаги фарқ 50 фоизни ташкил этди. Житомир, Черниговский ва Киев вилоятларининг бир қисми қурғоқчиликдан азият чекди. Бундай шароитда биз экин мева тукканини, бироқ ҳосил майда эканини кўряпмиз. Масалан, ўтган ва ундан аввалги йили картошкалар калибри 50-60 мм бўлган бўлса, ҳозир улар тахминан 35-45 мм ни ташкил этмоқда.

– Ҳозирда “Агрико”да янги навларни яратиш устида иш олиб бориляптими?

– “Агрико Украина” Голландиянинг “Агрико” кооперативининг расмий вакили ҳисобланади. “Агрико” компаниясида янги навлар селекцияси билан шуғулланадиган илмий-тадқиқот станцияси мавжуд. Одатда, улар истеъмолчиларнинг таъм эҳтиёжлари каби мезонлар бўйича ўстириладиган навлар, биологик етиштиришга мўлжалланган маҳсулотлар, шунингдек, мен юқорида тилга олган қурғоқчиликка бардошли навлар бўлади. Ҳозирда “Агрико” компаниясининг портфелида дунёнинг ҳар бир иқлим зонасига мос келувчи 200 га яқин навлар бўлиб, компаниянинг ўзи ушбу навларни дунёнинг 80 дан зиёд мамлакатига экспорт қилади.

– Агар Украинанинг турли иқлим зоналари ҳақида гапирадиган бўлсак, уларнинг ҳар бирида қайси навлар кўпроқ экилмоқда?

– Биз бу ерда Украинанинг турли минтақаларида етиштиришга яроқли бўлган 20 га яқин навларни рўйхатдан ўтказганмиз. Масалан, Днепропетровск ва Донецк вилоятларида маҳаллий тупроқ ва иқлим шароитига жуда яхши мос келадиган “Пикассо” нави анча шуҳрат қозонган. Украина жанубидаги фермерлар компаниямиздан “Ривьера”, “Аризона”, “Эволюция” каби эртапишар навлар гуруҳини сотиб олишади. Албатта, фермер у ёки бу навни танлашда аввал бизнинг агрономлар билан маслаҳатлашади.

– Аввало, об-ҳаво инжиқликлари билан боғлиқ бу йилги тажрибани инобатга олган ҳолда, шундай ҳолат яна такрорланишига қарши қандайдир режангиз борми?

– Ҳа. Биз аллақачон суғориш тизимларига эга майдонларни кўпайтириш тўғрисида қарор қабул қилдик. Албатта, ёғингарчилик кўп бўладиган йиллари у керак бўлмайди. Аммо сўнгги 5 йил мобайнида биз намлик танқислигига гувоҳ бўлмоқдамиз. Бироқ, бунга йўл қўймаслигимиз керак. Чунки картошка сув ва суғоришни талаб қиладиган экин тури ҳисобланади. Бу бизнинг ўзига хос кафолатимиз бўлади. Суғориш тизимига эга бўлмай туриб, картошка етиштириш худди лотореяга ўхшайди.

Украинадаги 80 фоиз хўжаликлар картошканинг хорижий селекция навларини етиштирмоқда

– Картошкани саноат усулида етиштириш билан шуғулланувчи фермерлар ўз бизнесини янада ривожлантириши учун нима маслаҳат берган бўлардингиз?

– Биринчидан, яхши нархда сотиш учун сифатли картошка етиштириш керак. Бунинг учун сифатли уруғлик, суғориш ва ўсимликни ҳимоялашнинг яхши технологияси талаб этилади. Картошкани кейинчалик ишлаб чиқарувчи учун мақбул нархларда бозорда ёки супермаркетларда муваффақият билан сотиш учун уни тегишлича сақлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.

– Картошка сақлаш омборингизни бугунги кўринишга олиб келиш, уни лозим даражада жиҳозлаш учун қанча вақт кетди?

 – Бир вақтнинг ўзида 1,2 минг тонна картошка сақловчи омборни биз 2010 йилда ишга туширганмиз. Омборни кенгайтириш бўйича навбатдаги босқич 2015 йилда амалга оширдик, 2018 йилда эса лойиҳани бугун сиз кўриб турган ҳолатда якунига етказдик.  Бугунги кунда биз фермерлар билан ҳамкорлик қилмоқдамиз. Бизнинг талабларимиз асосида картошка етиштираётган хўжаликлар бор. Буни ҳисобга олганда, икки йўналишда ривожланиш мумкин – биз ер эгаларидан ижарага оладиган ўз майдонларимизни кенгайтириш ҳисобига ёки уруғлик картошкани “Агрико” компанияси технологияси бўйича етиштира оладиган фермерлар билан ҳамкорликни кучайтириш йўли билан.

Картошкани контракт асосида етиштириш учун ҳамкорларни танлашда биз ўзимизнинг муайян қоидаларимизга эгамиз. Агар хўжалик шундай мезонларга мувофиқ келадиган бўлса, биз келишиб оламиз, ўзаро талабларимизни айтамиз ва ҳамкорлик қиламиз.

– Украинадаги уруғлик картошка дунё бозорида сотилаётган шундай маҳсулотлардан нимаси билан фарқ қилади? Украиналик селекционерларда ушбу бозорга ўз навларини олиб чиқиш имконияти борми?

– Ҳозирги пайтда Украина навлар давлат реестрида картошканинг 180 га яқин навлари мавжуд. Уларнинг ярми украин селекционерлари томонидан яратилган. Шунга қарамай, фермерлар орасида ўтказилган сўровларнинг кўрсатишича, Украина селекциясига мансуб картошкани хўжаликларнинг 20 фоизи етиштирмоқда, қолганлар эса Ғарб компанияларининг селекция маҳсулотидан фойдаланишади. Нега бундай бўляпти? Гап шундаки, “Агрико” сингари Ғарб компаниялари ўз картошкасини кўргазма-далаларида доимий равишда синовдан ўтказиб боради, фермерларга у ёки бу навнинг афзалликларини тушунтиради, уларни қўллаб-қувватлайди. Афсуски, украин селекцияси борасида бундай деб бўлмайди.

Товар картошкаси савдоларининг ташқи бозорларига чиқишга келсак, бугун Украина картошкаси учун Беларусь Республикасига экспорт чекланган, Россия Федерацияси, Молдова ва ЕИ чегаралари ёпиқ. Фақат Озарбайжон, Грузия ва Яқин Шарқнинг бир неча мамлакатлари экспорт бозорига айланиши мумкин. Шу боис, ҳозир Украина картошкаси учун экспорт истиқболлари бир мунча қийин. Агар яқин 3-5 йил ичида вазият ўзгармаса, келажакда биз фақатгина ички бозор учун ишлашга мажбур бўламиз.

Шунга қарамай, бозор иштирокчилари агар биргаликда ҳаракат қилсак, юқорида тилга олинган қийинчиликларни енгиб ўтиш ва Украинада картошка бизнесини ривожлантириш қўлимиздан келади, дея умид қилмоқдалар.

Сообщение Украина фермерлари асосан қурғоқчиликка бардошли, эртапишар картошка навларини танламоқда – Николай Гордийчук, “Агрико-Украина” появились сначала на EastFruit.

 EastFruit мутахассислари Ўзбекистоннинг Фарғона вилоятидаги қатор туманларда бўлиб, маҳаллий фермерлар плантацияларидаги данакли мева дарахтларининг нисбат ўзгаришлари бўйича қизиқ тенденцияни қайд этишди. Сўнгги 5-7 йил ичида ушбу турдаги экинларни етиштиришга анъанавий равишда ихтисослашган ва иқлим шароити бунга мос бўлган туманларда ўрик боғлари (асосан, маҳаллий навлар) майдонларининг шафтоли плантациялари ҳисобига қисқариши кузатилди. Яъни, энди ўрик етиштиришдан кўра шафтоли экиш афзал билинмоқда. Янги боғларда «сархил» бозор учун тренддаги ўрик навлари (“Шалах”, “Венгерский” ва бошқалар)га урғу берилмоқда ва уларнинг сотилиш нархи анъанавий маҳаллий навлардан кўра анча юқори. Шу билан бирга, гилос ҳамон трендда ва гилос боғлари майдонларини кенгайтириш тенденцияси сақланиб қолганини таъкидлаш мумкин.

Йиғим-терим мавсумини узайтириш ва муайян бир маҳсулот учун йилдан-йилга нарх ўзгариши хавфини камайтириш мақсадида маҳаллий фермерлар, кўпинча, бир неча данакли меваларни биргаликда етиштириб, боғ майдонини икки (гилос ва шафтоли) ёки уч қисм (гилос, шафтоли, ўрик ва бошқалар)га бўлишади. Кўп ҳолларда ушбу майдонларнинг тахминий нисбати қуйидагича: агар уч хил мева етиштирилса, унда боғнинг тўртдан бир ёки бешдан бир қисми ўрик учун, қолган қисми гилос ва шафтоли ўртасида тенг тақсимланади. Агар гилос ёки шафтолига кўпроқ афзаллик қаратилса, «60 га 40» нисбатда тақсимланади.

Ўрик майдонлари қисқаришига сабаб нима?

Ушбу диверсификация ва бир неча данакли меваларни биргаликда етиштирилиши нарх ўзгариши хавфини қандай қилиб камайтиради? Макзур саволларга жавоб олиш учун EastFruit мутахассислари боғбон ва фермерлар билан суҳбатлашишди.

Маълум бўлишича, маҳаллий анъанавий навлар етиштириладиган ўрик боғларини қисқартириш ва уларни шафтоли плантациялари билан алмаштиришга асосий сабаб, ушбу ўрик навларини етиштириш кам даромадали ёки фойдасиз бўлиб қолганлигидир. Маҳаллий ва ташқи бозорларда уларнинг нархини арзонлиги туфайли уни сотишдан тушадиган маблағ етиштириш харажатларини оқламайди. Дарвоқе, шу ўринда айтиш жоизки, сархил ўрик ва қуритилган ўрикнинг жаҳон бўйича нархлари пасайиши тенденцияси глобал саналади, биз бу ҳақда «Ўрик ва қуритилган ўрикнинг жаҳон бўйича нархлари доимий равишда пасайиб бормоқда, шу билан бирга, сифатга бўлган талаб ортмоқда«, деб ёзган эдик.

Бироқ, ўрикнинг маҳаллий анъанавий навларини етиштириш норентабеллиги Фарғона водийси учун хосдир. Мазкур ҳудуд Ўзбекистоннинг шимолий қисмида жойлашгани сабабли, бу ерда ўрик йиғим-терими мавсумининг бошланиши мамлакатнинг жанубий қисми (масалан, Сурхондарё ва Қашқадарё вилоятлари)даги ҳосил йиғиш даврининг энг қизғин даврига тўғри келади. Ва айнан шу даврда мамлакат бозорларида маҳсулот ҳажми етарлича бўлиб, нархлар юқори эмас.

Бундан келиб чиқадики, мамлакат жанубида етиштириладиган ўрик навлари камрентабелли. Сабаби, Фарғона вилоятида жанубий ҳудудларга нисбатан мавсум кечроқ бошланади ва бу ернинг ўриги нарх пасайиб бўлганидан сўнггина бозорга етиб боради. Қолаверса, Ўзбекистоннинг жанубий, марказий ва шимолий қисмлари орасидаги нисбатан қисқа масофа – республиканинг бошқа ҳудудларидан келтирилган ўрикнинг транспорт қиймати у қадар қимматга тушмаслигини таъминлайди.

Ўрик плантациялари майдонларини сақлаб қолишда Италия тажрибаси

Aйтганча, Фарғона водийсига қўшни Тожикистон қуритилган ўрик ишлаб чиқаришга  ихтисослашган. Тожикистонда сархил ўрик ва қуритилган ўрик етиштириш, ҳосилни йиғиш, қуритиш ва сотиш ҳақидаги видеони мана бу ерда томоша қилишингиз мумкин.

Aгар сархил маҳсулотлар бозори учун ўрикнинг анъанавий ўзбек навлари ҳақида гапирадиган бўлсак, ҳатто мамлакатнинг жанубий ҳудудлари ва марказий қисми учун ҳам эртаги навлар даромадлидир, ҳам ички бозор ҳам экспортга учун.

Бу йил Ўзбекистон ўрик бозоридаги вазият об-ҳаво аномалияси сабабли бироз бошқачароқ. Шунинг учун, агар биз 2020 йилги мисолни кўриб чиқадиган бўлсак, унда ўрикнинг улгуржи нархи икки ҳафта давомида юқори бўлган: май ойи бошидан (кг учун $4) май ойи ўрталаригача (кг учун $2). Сўнг 20 майга келиб нархлар 0,60 долларгача пасайган, айнан Фарғона водийсида ўрик йиғим-терими бошланган пайтда. Июнь ойининг дастлабки кунларига қадар шу нарх сақланиб турди, июнь ойининг ўрталарига келиб, ўрикнинг ўртача улгуржи нархи кг учун 0,30 долларга тушди.

Фарғона водийси фермерларининг ўрик бизнесида яна бир фойдаланилмаган ниша  бўлиши мумкин:

«Италияда сиз йилига 8-9 ой давомида маҳаллий сархил ўрикларни сотиб олишингиз мумкин. Чунки, фермерларнинг барча саъй-ҳаракати мавсумни нафақат ёпиқ муҳитда етиштирилган эртаги навлар, балки нисбатан салқин ҳудуд ва тоғ этакларида етиштириладиган кечки ўрикдан ҳосил олиш орқали мавсумни узайтиришга қаратилган. Ўзбекистонда ўрик мавсуми жуда қисқа ва ушбу меванинг охирги партияси нархи (мавсум якунида), кўпинча, эртаги навлар нархи даражасига кўтарилади. Шу боис, Фарғона водийси боғбонлари ҳозирги кунда маълум ва ҳамёнбоп технологик усуллардан фойдаланган ҳолда кечки навларга эътибор қаратиши, уларнинг ҳосилини иложи борича кечиктиришга интилиши лозим, айниқса жанубий ҳудудларда етиштириладиган ўрик навлари бозорни тарк этганида пишадиган навларга. Бу ўрик бизнесида қўшимча имконият бўлиши мумкин», дейди Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилотлари (ФAО) инвестиция департаменти иқтисодчиси Андрий Ярмак.

Фарғоналик фермерлар нега ўрикдан шафтолига «ўтмоқда»?

Биринчидан, ички бозорда шафтоли нархи ўрикка нисбатан ўртача икки баравар юқори, буни сўнгги бир неча йил ичида улгуржи бозорлардаги маълумотлар тасдиқлаб турибди.

Иккинчидан, мавжуд маҳаллий шафтоли навларининг пишиб етилиш даври йиғим-терим мавсумини июнь ўрталаридан октябргача узайтириш имконини беради. Бошқача айтадиган бўлсак, шафтолининг эртаги, ўрта ва кечки навлари экилган боғ плантацияларини барпо қилсангиз, ҳосилни музлатгичга жойламай туриб, сиз деярли тўрт ой давомида маҳсулотни доимий равишда бозорга етказиб, даромад олишингиз мумкин бўлади. Бу шуни англатмоқдаки, сиз боғдорчиликдек мавсумий бизнес учун жуда муҳим бўлган ишчи кучи, техника ва жиҳозлардан янада самарали фойдаланишингиз мумкин.

Учинчидан, агар биз экстенсив боғларни барпо этиш ҳақида гапирадиган бўлсак, унда  шафтоли дарахти 3 йилдан сўнг, ўрик (маҳаллий навлар) эса 7 йилдан сўнг мева бера бошлайди. Демак, шафтоли боғи анча олдин даромад келтира бошлайди.

Бир боғда ҳам шафтоли, ҳам гилос етиштириш усули нимани беради?

Бундай комбинация, яъни боғнинг умумий майдонини икки қисмга – гилос ва шафтоли плантацияларига бўлиш, фермерга ўз маҳсулотларини деярли 4-5 ой давомида (гилос ва шафтоли навларини пишиб етилиш даврини ҳисобга олиб танлашга қараб, май ойи бошидан то августнинг охиригача ёки сентябрга қадар) музлатгичда сақламай туриб, «сархил» бозорга етказиб бериш имконини беради. Шуни таъкидлаш жоизки, боғдорчилик техникаси, мавсумий ишчи ёллаш ва йиғим-терим мавсумида қўлланиланидан бошқа амалиётлардан самарали фойдаланиш нуқтаи-назаридан бу жуда муҳим.

Маҳаллий иқлим шароитлари ҳисобга олинса, ушбу комбинацияда ҳосилни йиғиш схемаси қуйидагича: май ойининг биринчи ўн кунлигида гилоснинг эртаги навларини йиғиш бошланади ва кейинги – кечроқ пишадиган навлар билан мавсум давом этади. Гилос мавсуми тугагач, 5-10 кунлик танаффус билан июнь ойи ўрталаридан бошлаб, шафтолининг эртаги навларини йиғишга киришилади, бу эса ўз навбатида, сентябрь-октябрь ойларига қадар ўрта ва кечки навларни йиғиш билан давом этади.

Нархлар ўзгарувчанлиги ва об-ҳаво аномалиялари муаммосини бартараф этиш мумкинми?

Фарғона вилоятининг Ўзбекистон тумани деҳқонлари фикрига кўра, гилос, шафтоли ва ўрик комбинациясининг (боғнинг умумий майдонини уч қисмга бўлиш натижасида) асосий сабаблардан бири – мавсумни узайтириш имкониятидан ташқари, у ёки бу маҳсулот нархларининг йилдан йилга ўзгариши хавфини ҳамда экиннинг муайян бир турида ҳосил йўқотишлар хавфини пасайтиришга уриниш ҳамдир.

Масалан, маълум бир йилда гилоснинг паст нархлари шафтоли ва ўрикда фермер учун мақбул нархлар ҳисобига қопланиши мумкин ёки аксинча. Худди шу тариқа ушбу экинлардан бирида йўқотилган ҳосил (худди бу 2021 йилда ўрик билан содир бўлганидек) ушбу тўпламдаги бошқа экинларда яхши ёки мақбул ҳосил билан қопланади.

Aлбатта, Ўзбекистон фермерлари совуқдан ҳимояловчи технологиялар, масалан, ҳарорат ноль даражага тушганда махсус спринклерлар ёки ҳаво ҳароратини кўтариш имконини берадиган машиналарга эътибор қаратишлари керак. Шунингдек, истиқболли йўналиш – меваларни ёпиқ ҳолда етиштириш нафақат мева ҳосилини ёмон об-ҳаво ва зараркунандалардан ҳимоялашга, балки маҳсулот сифатини сезиларли даражада яхшилаш ва ўсимликларни ҳимояловчи воситалардан фойдаланишни камайтиришга ҳам имкон беради. Биз бу ҳақда «Йирик мевали гилоснинг суперинтенсив боғлари ҳақида А дан Я гача» деб номланган мақолада ёзган эдик.

Ўрик плантацияларини қисқариши – навлар алмашинуви

Ўрик боғлари ёки боғдорчилик плантацияларининг «ўрик» қисмидаги сезиларли қисқаришлар, асосан, маҳаллий ва ташқи бозорда паст нархларда сотиладиган маҳаллий анъанавий навларга дахлдор. Кўп ҳолларда уларнинг ўрнида шафтоли плантациялари яратилган. Шу билан бирга, «Шалах», «Венгрия» ва бошқа замонавий навлар етиштириладиган янги ўрик боғларини ёки боғ плантацияларининг «ўрик» қисмини шакллантириш ҳоллари ҳам мавжуд. Бошқача айтганда, ўрикдан шафтолига «ўтиш»гина эмас, балки анъанавий маҳаллий ўрик навларидан «сархил» бозорда анча қимматроқ нархларда сотиладигин навларга «ўтиш” жараёни ҳам юз бермоқда.

Марказий Осиёда агробизнеснинг муҳим жиҳатлари, глобал технологик тенденциялар, жаҳон ва минтақа мева-сабзавот савдосидаги энг долзарб трендлар, шунингдек, давом этаётган глобал коронавирус пандемияси шароитида Марказий Осиё мамлакатлари ишлаб чиқарувчилари учун ишбилармонлик алоқаларини яратиш усулларига бағишланган «Марказий Осиё мевалари, ёнғоқ ва сабзавотлари» деб номланган онлайн-конференция жорий йилнинг 8 июнь санасида бўлиб ўтади. Конференция дастури билан қуйидаг ҳавола орқали танишиш мумкин.

EastFruit халқаро платформаси БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФAО) ҳамда Европа тикланиш ва тараққиёт банки (EBRD) кўмагида ушбу тадбирни ташкиллаштирди.

Онлайн конференция Zoom платформасида бўлиб ўтади. Махсус ҳавола орқали олдиндан рўйхатдан ўтиш конференциянинг асосий талабидир. Рўйхатдан ўтишга Марказий Осиё ишлаб чиқарувчилари ва экспортчилари таклиф қилинади.

Тадбир Тошкент, Душанбе ва Aшхобод вақти билан соат 14.00 да,  Нур-Султон ва Бишкек вақти билан соат 15:00 да бошланади.

Сообщение Фарғона вилоятида ўрик плантациялари ўрнини шафтоли эгалламоқда: нима сабабдан ўрикдан шафтолига “ўтиш” даромадлироқ? появились сначала на EastFruit.