Иссиқхоналар майдонлари кенгайиши ва уларда маҳсулот етиштириш ҳажми ўсишига қарамай, Тожикистон ички бозор эҳтиёжларини ҳали ҳануз қондира олмаяпти.

Мамлакат Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумот беришича, 2022 йилнинг 8 апрель ҳолатига кўра, Тожикистон иссиқхоналарида 1162 тонна сабзавот етиштирилган: помидор, бодринг, булғор қалампири, бақлажон кабилар шулар жмласидандир. Бироқ уларни харид қилишга ҳамманинг ҳам қурби етмайди, чунки нархлар жуда қиммат, деб ёзмоқда Аsia-Plus.

Шунингдек ўқинг: Тожикистонда аномал совуқлардан сўнг ҳавонинг кескин исиши қулупнай нархини тушириб юборди

Масалан, 1 килограмми 60-80 сомоний (4,63-6,17 доллар)дан сотилаётган булғор қалампири рекордни янгилади. Ундан кейинги ўринларда ўртача 25-30 сомоний (1,93 – 2,31 доллар)дан помидор, 20-25 сомоний (1,54 – 1,93 доллар)дан бақлажон ва 12-18 сомоний (0,93 – 1,39 доллар)дан бодринг сотилмоқда.

Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумотларига кўра, Тожикистондаги иссиқхоналарнинг умумий майдони 118,5 гектарни ташкил қилади. Уларнинг асосий қисми Сўғд вилоятининг Кушониён, Балхий, Ҳисор, Турсунзода ва бошқа туманларида барпо этилган.

Иссиқхоналар майдони ва шунга мос равишда  сабзавот етиштириш даражаси йилдан-йилга ортиб боряпти, аммо уларнинг нархи юқорилигича қолмоқда. Ваҳоланки, Тожикистон ҳукумати 2021 йилда замонавий иссиқхоналар қуриш учун импорт қилинадиган товарлар, материаллар, асбоб-ускуналарни ҚҚС ва божхона тўловларидан озод қилган эди. Ушбу рўйхатдан қурилиш конструкциялари, ҳаво айлантирувчи қурилмалар, электр двигатель ва генераторлар, суғориш ускуналари, қишлоқ хўжалиги техникаси, ўғитлар ва кимёвий ҳимоя воситаларидан иборат 72 номдаги маҳсулот ўрин олган.

БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) иқтисодчиси Андрий Ярмак Тожикистон иссиқхона бизнесининг истиқболлари ҳақида аввалроқ сўз юритган эди. Унинг айтишича, тожикистонлик иссиқхоначилар ўз маҳсулотларини маҳаллий бозор эҳтиёжларига йўналтириши, экин етиштириш, уни совутиш, қадоқлаш ва саралаш технологиялари ҳамда логистикани ўзлаштириши, шундан сўнггина экспортни ривожлантириши лозим.

Сообщение Тожикистонда иссиқхона сабзавотларини етиштириш ҳажми ортмоқда, нархлар эса ҳануз қиммат появились сначала на EastFruit.

Европа озиқ-овқат бозорида иссиқхона мева-сабзавотлари тақчиллиги кутилмоқда. Табиий газ нархи кескин ошиши кўплаб вертикал хўжаликларда иситиш тизими ўчирилишига олиб келди, деб хабар берди Fruit-inform irishexaminer.com сайти ҳаволасига таяниб.

Хусусан, Голландиядан иссиқхона сабзавотларини етказиб бериш камайиши мумкин, бу ерда 25 минг гектар иссиқхоналарни иситиш учун йилига 2,4 миллиард куб метр табиий газ (мамлакат ёқилғи истеъмолининг қарийб 8 фоизи) керак бўлади.

Декабрь ойи Европада газ нархининг йиллик ҳисобда 985 фоизга ошиб, рекорд даражага кўтарилганлиги сабаб, голландиялик иссиқхона эгалари помидор, бодринг, булғор қалампири ва гул каби экинларни етиштириш учун иссиқлик таъминотидан воз кечишди. Айни пайтда Британиянинг кўплаб иссиқхона хўжаликлари ҳатто кўчат экишни ҳам бошламаган. Одатда, мавсум январь ойида бошланар эди. Бунга сабаб, газ нархи қимматлиги ва ишчилар етишмовчилигидир. Юқори харажатлар иссиқхоналарга бирор нарса экишдан кўра уларни бўш сақлаш фойдалироқ дея фикрлашга олиб келди. Шундай қилиб, кўкатлар ва сархил сабзавот етиштирувчиларнинг 60-70 фоизи Хертфордширдаги Леа водийсида 370 гектарлик иссиқхоналарда январь ойи ҳатто кўчат экишни бошламади. Бу ерда Буюк Британиядаги бодринг, булғор қалампири ва бақлажоннинг тахминан 75 фоизи етиштирилади.

Шунингдек ўқинг: Европадаги олма захиралари 2021 йилга нисбатан 7,2 фоиз ошди

Шу билан бирга, Болгарияда сабзавот етиштириш учун маҳаллий иссиқхоналарнинг қарийб 70 фоизи бу йилги қишда энергия нархи ошиши сабабли ҳосилсиз қолди. Бу, ўз навбатида, ички бозорда помидор ва бодринг тақчиллигига олиб келди. Маълумки, бир қатор Европа Иттифоқи мамлакатларида иссиқхона хўжаликларининг иқтисодиёти давлат томонидан қўллаб-қувватланишига боғлиқ.

Сообщение Европада газ нархи кескин ошиши туфайли иссиқхона сабзавотлари тақчиллиги қайд этилди появились сначала на EastFruit.

Буюк Британияда ўтган йили қурилиши якунланган кенг кўламли экологик соф иссиқхона лойиҳаси – “Low Carbon Forming” ишга туширилди. Бу хусусда АgroТimes лойиҳа веб-сайти ҳаволасига таяниб хабар берди.

Шарқий Англияда жойлашган Норвич яқинидаги иссиқхона комбинати 16 гектар экин майдонига эга (ҳар бири 7 ва 9 гектардан иккита иссиқхона), у яқин атрофдаги сув тозалаш иншоотидан чиққан иссиқ сув билан иситилади.

Оддий иссиқхонада иссиқлик ишлаб чиқариш учун қазилма ёнилғилар ёқилса, тизим оқава сувни тозалаш иншоотидан чиққан иссиқликни олади ва уни иссиқхонанинг кенг майдонини иситиш учун ишлатади. Бу экин етиштиришда углерод чиқиндиларини тахминан 75% га камайтириши билан аҳамиятлидир.

Иссиқлик маҳаллий оқава сув тозалаш иншоотларидан олинади ва ёпиқ контур орқали иссиқхоналарда жойлашган иссиқлик насосларига ўтказилади.

Ердаги иссиқлик насослари учун электр энергияси тармоқдан ва комбинацияланган иссиқлик қуввати блокларидан келади. Ушбу ИЭС иссиқхонанинг иситиш тизимини тўлдиради ва унинг ичидаги атмосферани қўшимча карбонат ангидрид гази билан таъминлайди.

Асосий иссиқхонага экинларни ҳимояловчи вертикал гидропоника ва бионазорат усуллари (Маcrolophus pygmaeus номли йиртқич ҳашаротни йўқ қилиш) ёрдамида 378 минг дона помидор кўчати экилди. Қўшни иссиқхонада ҳам худди шундай технология бўйича 14 миллион дона бодринг ва 22 миллион дона қалампир етиштирилмоқда.

Сообщение Иссиқхонани оқава сув билан иситиш – иқтисодий ва экологик жиҳатдан қулай усул появились сначала на EastFruit.

Фарғона вилоятида йирик ва замонавий иссиқхона мажмуалари ишга туширилаётгани ҳақида маълумотлар келишда давом этмоқда. Бундан бир ҳафта аввал EastFruit мазкур вилоятнинг Данғара туманида помидор ва бодринг етиштиришда гидропоника технологияси (яъни, тупроқдан фойдаланмаган ҳолда маҳсулот етиштириш усули) қўлланадиган 4 гектарлик замонавий иссиқхона ишга туширилгани ҳақида ёзган эди.

Куни кеча Фарғона вилоятининг Учкўприк туманида жойлашган яна бир янги замонавий иссиқхона мажмуаси барпо этилгани ҳақида хабар берилди. Иссиқхонанинг умумий майдони 3 гектардан зиёдни ташкил этади. Ушбу иссиқхонада ҳам гидропоника усулида помидор етиштирилади.  Лойиҳанинг умумий қиймати 18 миллиард сўм (1,65 миллион доллар)га тенг.

Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги материалида маълум қилинишича, Учкўприк туманидаги янги иссиқхона мажмуида йилига 400 тонна помидор етиштирилади. Ушбу мажмуада жами 50 нафар янги иш ўрни яратилган. Шунингдек, бу ерда тежамкор энергия, томчилатиб суғориш ва озиқлантириш тизими мавжуд. Бундай иссиқхоналарда оддийларига нисбатан 2–2,5 баробар кўп ҳосилдорлик кузатилади. Помидорнинг пишиб етилиш даври 20–30 кунга қисқариши, ҳосил бериш даври эса 50–60 кунга узайиши гидропоника усулининг яна бир афзаллиги ҳисобланади. Инновацион технология асосида барпо этилган иссиқхонада йилига тўрт мартагача ҳосил олиш мумкин. Иссиқхона мажмуаси “Uchkuprik vegetable business” масъулияти чекланган жамиятига қарашли бўлиб, корхона ўз маҳсулотини ички бозордан ташқари ташқи бозорларга экспорт қилишни ҳам йўлга қўймоқда.

Шунингдек ўқинг: Тошкент вилоятида 7 минг гектардан зиёд самарасиз боғлар ўрнида замонавий плантациялар барпо этилади

Эслатиб ўтамиз, 2017-2021 йилларда Фарғона вилоятида умумий майдони 251 гектарлик иссиқхоналар барпо этилган бўлиб, 2021 йил якунига кўра, ушбу вилоят  иссиқхоналарининг умумий майдони 311 гектарга етди. Шундан 84 гектарини гидропоника технологиясига асосланган иссиқхоналар ташкил қилади.

Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумотларига кўра, 2021 йил якуни бўйича Ўзбекистонда иссиқхоналарнинг умумий майдони 5,5 минг гектарга етган.

Сообщение Фарғона вилоятидаги янги йирик иссиқхона мажмуидан помидор экспорти бошланди появились сначала на EastFruit.

Узум етиштирувчилар ва экспортёрлар уюшмаси раиси Георге Габерь agroexpert.md муҳарририга Молдованинг ўзгарувчан иқтисодий шароитларида иссиқхона узумини етиштириш истиқболлари ҳақида гапириб берди.

– Нима деб ўйлайсиз,  қурилиш материаллари ва энергия ресурслари нархларининг ошиши (яқин истиқболда нархлар ошишдан тўхташи даргумон) жараёни авваллари Молдова Республикасида машҳур бўлган бизнес – иссиқхонада хўраки узум етиштириш жараёнига таъсир этадими?

— Иссиқхонада хўраки узум етиштириш қуйидаги икки асосий муаммони ҳал этишга қаратилган, биринчидан, эртаги навли узумнинг пишиш муддатини олдинга суриш. Молдовада иссиқхона узуми бозорга классик очиқ плантацияларда етиштирилган худди шу навли узумларга нисбатан тўрт-беш ҳафта аввал чиқади. Иккинчидан, ўсимликларни атроф-муҳитнинг салбий таъсиридан ҳимоялаш:  баҳорги экстремал совуқлар, ҳаддан зиёд ёғингарчилик ва бошқалар – буларнинг барига иссиқхона энг яхши ечим бўла олади. Натижада, фермерлар юқори сифатли маҳсулотларни мавсумдан ташқари вақтда максимал нархда сотиш имкониятига эга бўлишади. Сўнгги пайтда содир бўлган жадал иқлим ва бозор ўзгаришлари иссиқхонада узум ҳамда бошқа экинларни етиштириш ҳажмини пасайтирмаяпти, аксинча, ушбу бизнеснинг жозибадорлигини янада оширмоқда. Бу жаҳоннинг қишлоқ хўжалиги соҳаси юксак ривожланган кўплаб мамлакатларида кузатилмоқда.

– Бироқ, рисклар (иқлим, энергетика, эпидемик, сиёсий ва бошқа омиллар билан боғлиқ) ортиб бораётгани сабабли, жаҳон бўйлаб деярли барча озиқ-овқат маҳсулотлари нархи, мана, бир неча йилдирки, ошяпти. Хўраки узумни, айниқса, оммавий савдо мавсумидан ташқари, кундалик истеъмол билан боғлиқ асосий озиқ-овқат маҳсулотлари сирасига киритиш қийин. Ҳатто у яхши маънода «стереотип ва культ» элементи ҳисобланган Молдовада ҳам ҳолат шундай. Бу қиммат маҳсулотга талаб ҳамма жойда чекланган ва иқтисодий қийинчиликлар кучайгани сари у камайиб бораверади. Қандай қилиб, юзага келган ҳозирги вазиятда харажатларни камайтириш ва рақобатбардошликни ошириш мумкин?

— Молдовада узум иситилмайдиган иссиқхоналарда етиштирилади. Бироқ, фермерлар баъзан, яъни, баҳорги совуқлар даврида уни иситишларига тўғри келади. Бундан ташқари, нафақат иссиқхонада, балки бир қатор технологик процедуралар давомида экин материалини етиштириш жараёни кўп энергия талаб қилади. Биз бу вазиятдан энг кам харажат билан чиқиб кетиш йўлларини излашимиз керак. Лекин баъзан оптимал ҳароратни сақлаб туриш учун, масалан, электр конвекторлардан фойдаланиш керак бўлади. Истиқболда, шубҳасиз, харажатлар ошади. Бунинг олдини олиш учун нима қилиш керак? Масалан, иссиқхона учун замонавий кўп қатламли қоплама материаллари. Баъзи ҳолларда (Молдовада ҳозир мавжуд) иссиқхоналарни қисман қуёш батареялари панеллари билан қоплаш мумкин.

Бироқ, шу билан бирга, иссиқхонада фақат истеъмолчининг тўлов қобилияти юқори бўлган, бозорда талабгир – уруғсиз, йирик мевали хўраки узум етиштириш иқтисодий жиҳатдан оқилона эканлигини таъкидламоқчиман. Мисол учун, «Аватар» каби навларни айтиш мумкин.  Айни пайтда мен жуда қиммат хўраки узум навлари учун патентга эга бўлган жаҳонга машҳур Америка компанияси билан энг яхши узум етиштириш хўжаликлари ўртасида салоҳиятли ҳамкорлик бўйича музокаралар олиб бормоқдаман. Ишончим комилки, Молдова  узумчилиги шу йўналишда ривожланади.

— Дарвоқе, маҳсулотлар сифати ва бозор жозибадорлиги масаласига тўхталсак. Молдова узумининг сифат кўрсаткичларини белгиловчи регламент ишлаб чиқилиши ғоясини асосли ва истиқболли деб ўйлайсизми?

— Бундай ғояларнинг келиб чиқиши сабабларини тушунаман. Очиғи, улар  экспорт маҳсулоти сифатини ошириш, Молдова узумчилигининг жаҳон бозоридаги нуфузини юксалтириш каби эзгу мақсадларга йўғрилган.  Бироқ, менимча, муаммога бошқачароқ ёндашилса, тўғри бўлади.

Узумнинг хавфсизлиги ва сифатини тартибга солувчи меъёрий-ҳуқуқий базани – мавжуд воқеликларни ҳисобга олган ҳолда – қайси бозор(ташқи ёки ички)га сотилишидан қатъи назар,  ўзгартириш керак.

Менимча, фитосанитария сертификатларини сиртдан, маҳсулот юклангандан кейин ва бозорга жўнатиш кутилаётганда бериш мумкин эмас. Менимча, АNSA инспектори, албатта, узумнинг ҳар бир экспорт партиясини юклашда иштирок этиши лозим. Бу техник жиҳатдан осон эмас, лекин шундай бўлиши зарур. Ўшанда узум сифатига оид саволлар ва даъволарнинг аксарияти шунчаки пайдо бўлмайди.

Сообщение Эксперт фикри: Иссиқхонада фақат юқори нарх сегментидаги узум навларини етиштириш керак появились сначала на EastFruit.

Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг “Иссиқхона фаолиятини самарали ташкил этишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори қабул қилинди, деб хабар бермоқда “Дунё” Ахборот агентлиги.

Ҳужжат мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, иссиқхоналарни молиявий соғломлаштириш, экспортбоп ва рақобатбардош қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни узлуксиз таъминлаш, шунингдек, қишлоқлар аҳолисини иш билан банд қилиш ва даромадларини ошириш учун янада қулай шарт-шароит яратишга қаратилган. Хусусан, унда “Бухоро-агро” эркин иқтисодий зонасидаги муаммоли иссиқхоналар фаолиятини қўллаб-қувватлаш бўйича вазифалар белгиланган.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон: мева-сабзавотчиликда 2021 йилги Топ-10 асосий воқеликлар (2-қисм)

Мазкур қарорга мувофиқ, “Бухоро-агро” эркин иқтисодий зонасидаги муаммоли иссиқхоналар фаолиятини ўрганиш бўйича Республика ишчи гуруҳи тузилди ва унинг таркиби тасдиқланди.

Қарорга кўра, шунингдек, “Бухоро-Агро” ЭИЗда иссиқхоналарни давлат дастурлари ва давлат қарзи доирасида кредитлаш муддати 7 йилдан 10 йилгача белгиланди, иссиқхона хўжалиги учун аввал ажратилган кредитлар муддати 3 йилгача узайтирилди.

Бундан ташқари, хорижий валютадаги кредитларни миллий валютага қайта расмийлаштириш ва амалдаги компенсацияларни тақдим этиш тўғрисидаги шартномага эга бўлган тадбиркорлик субъектларига Тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат жамғармаси томонидан фоиз харажатларининг 5 фоизидан кўп бўлмаган қисми қопланиши белгиланди.

Ҳужжатда, шунингдек, “Бухоро-агро” эркин иқтисодий зонасида иссиқхона хўжаликлари учун йиллик ҳосилнинг 50 фоизигача бўлган қисми Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Мева-сабзавотчилик соҳасини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, тармоқда кластер ва кооперация тизимини янада ривожлантириш  чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ ажратилган маблағлар ҳисобидан таъминланиши кўзда тутилган. Шунингдек, 12 ой муддатга 14 фоиз ставкада 6 ойлик имтиёзли муддат билан кредит бериш чоралари кўрилади.

Сообщение Ўзбекистоннинг «Бухоро-Агро» ЭИЗ ҳудудидаги иссиқхоналар давлат томонидан қўллаб-қувватланиши кенгайтирилади появились сначала на EastFruit.

Бу Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесидаги 2021 йилги асосий воқеликларга бағишланган мақоланинг давоми, унинг 1-қисмини қуйидаги ҳаволада ўқишингиз мумкин.

6. Қиммат резаворлар ва ушбу йўналишдаги бизнесда амалга оширилмаган имкониятлар

Якунига етаётган йил  қулупнай ва малинанинг юқори нархлари билан ҳам ёдда қолди. Қулупнай улгуржи бозорларда тахминан 20 апрелдан ўртача 60 минг сўм/кг нархда пайдо бўлди, бу ўтган йилнинг худди шу санасидаги нархдан 3 баробар юқори кўрсаткичдир. Икки ҳафтадан сўнг улгуржи нархлар 25 000 сўм/кг гача тушди, бироқ, бу нарх ҳам 2020 йилнинг шу санасига нисбатан 2 баробар юқори бўлди.  Қулупнай мавсуми июнь ойининг биринчи ўн кунлигида якунланди ва ўша пайтга келиб, улгуржи нархлар атиги 20 минг сўм/кг гача тушди, бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 30 фоиз қимматроқ кўрсаткичдир.

Ўзбекистоннинг улгуржи бозорларида биринчи йирик партиядаги малиналар июнь ойи бошида пайдо бўлди ва мавсум ноябрь ойининг ўрталарида якунланди. Ўртача улгуржи нархлар 21 000 – 55 000 сўм/кг оралиғида ўзгариб турди. Бутун 2021 йилги мавсумда ўртача улгуржи нархларнинг ўтган йилги даражадан фарқи анча сезиларли бўлди: улгуржи нархлар 2020 йилга нисбатан 20-65 фоиз, 2019 йилга нисбатан эса 2-3 баробар юқори эди. Бироқ, нархларнинг бундай кўтарилиши, малина, асосан, музлатилган ҳолда сотиладиган жаҳон бозорида нархларнинг юқори даражада ошиши билан солиштирилганда жуда оддий эди.

Бундай юқори нархлар фонида 2021 йилда Ўзбекистон илк бор Тожикистондан малина импорт қила бошлади ва бу резаворнинг қўшни мамлакатдаги нархини ошишига олиб келди.

Бироқ, юқори нархларга қарамай, 2021 йилда Россия бозорига Ўзбекистондан музлатилган малинанинг биринчи тарихий экспорти амалга оширилди. 2021 йилнинг биргина август-сентябрь ойларида Ўзбекистон Россияга жами 83 тонна музлатилган малина экспорт қилди.

Ўзбекистон қулай иқлим шароити ва арзон ишчи кучи мавжудлигига қарамай, резавор бизнесидаги имкониятларни амалда эътиборсиз қолдираётгани EastFruit таҳлилчилари томонидан бир неча бор қайд этилган. Аммо мамлакатда вазият ўзгара бошлаганга ўхшайди: 2021 йил кузида Фарғона вилоятининг Фарғона туманида янги малина плантацияларини барпо этиш бўйича ишлар бошланди. Уларнинг умумий майдони 300 гектарни ташкил этади.

Умид қиламизки, қулупнай ва малинанинг юқори нархлари жаҳон мева-сабзавот бозорининг энг даромадли ва тез ривожланаётган ушбу сегментига эътибор бермаётган ўзбекистонлик инвесторлар учун ўзига хос сигнал бўлади.

7. Мева-сабзавот экспортининг янги трендлари

EastFruit таҳлилчилари Ўзбекистонда мева-сабзавот маҳсулотларининг халқаро савдосидаги жуда муҳим ва узоқ кутилган тенденцияни қайд этишди – 2021 йилда музлатилган сабзавот ва мевалар экспорти ҳажми 2020 йилга нисбатан икки баробардан зиёдроқ ошди.  Бундан ташқари, музлатилган мевалар экспорти таркибида юқорироқ нарх тоифасидаги маҳсулотлар томон силжиш кузатилди.

Дастлабки маълумотларга кўра, 2021 йилда Ўзбекистон 9,3 миллион долларлик 12,1 минг тонна музлатилган сабзавот экспорт қилган. Бу 2020 йилга нисбатан жисмоний жиҳатдан 2 баробар, экспорт тушумлари бўйича эса 2,3 баробар кўп кўрсаткичдир.

Музлатилган меваларга келсак, ушбу тоифадаги маҳсулотлар экспорти ҳажми 7,6 миллион долларлик 5,8 минг тоннани ташкил этди, бу эса ўтган йилга нисбатан жисмоний жиҳатдан 2,1 баробар, тушум миқдори бўйича эса 2020 йилги кўрсаткичлардан 2,5 баробар кўпдир.

EastFruit 2021 йилнинг октябрь ойи охирида Ўзбекистондан музлатилган сабзавот ва мевалар экспорти структураси ҳақида ёзган эди.

Ўзбекистон 2021 йилда ерёнғоқ экспортини ҳам кескин оширди. Жисмоний жиҳатдан ушбу маҳсулот экспорти 2020 йилдаги кўрсаткичдан 67 фоиз, 2019 йилга нисбатан эса 2 баробар ошди. Дастлабки маълумотларга кўра, 2021 йилда Ўзбекистон 23 миллион долларлик 21,7 минг тонна ерёнғоқ экспорт қилган. Шу билан бирга, Ўзбекистондан ерёнғоқ экспортининг энг катта ўсиши Хитой йўналишида кузатилмоқда. 2020 йилгача Хитой бозорига бу маҳсулот етказиб берилмаган бўлса-да, 2020 йили 400 тонна экспорт қилинган, 2021 йилда Ўзбекистон бу мамлакатга ерёнғоқ экспортини 2020 йилга нисбатан 5,5 баробар оширди!  Ва Хитойга ерёнғоқ етказиб беришнинг ўсиш салоҳияти ҳақиқатан ҳам жуда юқори. Асосий импортёр давлатлар бўйича ерёнғоқ экспорти структураси ҳақида 2021 йилнинг 17 декабрида эълон қилинган EastFruit материалини ўқинг.

Сўнгги йилларда Ўзбекистон фермерлари анор плантацияларини фаол равишда кенгайтирмоқда. EastFruit  мутахассисларининг фикрича, янги плантациялар барпо этиш режаларидан келиб чиққан ҳолда ва мавжудларини ҳисобга олиб, яқин 5-10 йил ичида республикада  йиллик анор етиштириш ҳажми 600 минг тоннага етиши мумкин. Шубҳасиз, ички бозор бундай ҳажмдаги анорни “ҳазм қила олмайди” ва бу билан маҳсулот экспортини кўпайтириш мўлжал қилинмоқда.

Статистик маълумотлардан кўриниб турибдики, ўзбек анори экспортини кўпайтириш борасида сезиларли муваффақиятларга эришилди – кетма-кет иккинчи йилдирки, ташқи бозорларга янги ҳосил анорларини жўнатиш ҳажми ортиб бормоқда.  Ўзбекистондан анор экспорт қилиш мавсуми август ойида бошланади (эртаги навлар ҳосилини йиғиш июль ойи охирида бошланади) ва келгуси йилнинг февраль-март ойларида тугайди. Шундай қилиб, 2021/2022 йилги мавсумнинг катта қисми ортда қолди. Дастлабки маълумотларга кўра, 2021 йилнинг август-декабрь ойларида Ўзбекистон 10,9 миллион долларлик 14,7 минг тонна анор экспорт қилган. Бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 32 фоизга, 2019 йилнинг август-декабрига нисбатан 50 фоизга кўпдир.

2021 йилнинг март ойи охирида EastFruit таҳлилчилари мамлакат мева-сабзавот секторидаги янги стратегик устувор йўналиш – анор етиштиришни кўпайтиришнинг ижобий ва салбий томонларини батафсил таҳлил қилишди.  Ушбу материал Хитой оммавий ахборот воситаларида фаол тилга олинди, чунки, бу мамлакат жаҳондаги энг йирик анор импортёри ҳисобланади.  Гонконг билан биргаликда Хитой йилига 1 миллиард доллардан ортиқ қийматда анор импорт қилади.

8. Ўзбекистонда банан истеъмолининг ўсиши

2021 йилнинг 11 ойи давомида Ўзбекистон 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 2,2 баробар кўп банан импорт қилди.  Боз устига, 2021 йилнинг январь-ноябрь ойларида ушбу маҳсулот импорти ҳажми ўтган 2020 йилдаги йиллик импорт ҳажмидан қарийб 2 баробар юқори ва 2019 йилга нисбатан 64 фоиз кўп бўлган.

EastFruit таҳлилчилари 2021 йилда Ўзбекистонда банан истеъмолининг ўсиш тренди давом этиши ва бундай катта ўсишнинг уч сабабини кўрсатмоқда:

Биринчидан, миш-мишларнинг таъсири (коронавирус пандемияси бошланганда бананлар  ҳақидаги асоссиз миш-мишлар), эҳтимол, 2021 йилга йўққа чиққан кўринади.

Иккинчидан, 2021 йилда кузатилган об-ҳаво аномалиялари туфайли кўп турдаги данакли мевалар ва умуман, мева-сабзавотларнинг  нархлари нисбатан юқори бўлди. Ўрик, гилос (камида мавсумнинг биринчи ярмидаги), олманинг эртаги ва ўртапишар навлари ҳамда нок (бутун мавсум давомидаги) билан солиштирилса, 2021 йилда банан нисбатан арзон мева бўлди.

Учинчи сабаб – мамлакатдаги банан савдосига жуда муҳим таъсир кўрсатувчи супермаркетлар тармоғининг кенгайишидир. Супермаркетлар учун банан жуда қулай маҳсулотдир, чунки, уни бутун йил давомида тўғридан-тўғри импорт қилиш ва ҳажми юқори бўлганлиги сабабли бозорлардаги сотувчилардан кўра арзонроқ сотувга қўйиш мумкин. Шундай экан, банан Ўзбекистон супермаркетларида энг кўп сотиладиган мева ҳисобланади. Шунга кўра, мамлакатда супермаркетлар тармоғи дўконлари сони ортган сари банан истеъмоли ҳам ортади.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Ўзбекистон бананни ўта кам истеъмол қиладиган давлатлар қаторига кирар эди.  2019 йил охирига келиб, Ўзбекистон аҳолиси киши бошига ўртача ҳисобда атиги 700 грамм ёки йилига беш дона банан истеъмол қилган. Жаҳон мамлакатлари ва хусусан, бизнинг минтақамизда банан истеъмолининг батафсил таҳлилини бу ердан топишингиз мумкин.  2021 йил охирида Ўзбекистонда банан истеъмоли кескин нисбий ошганига қарамай, унинг ушбу жаҳон рейтингидаги ўрни у қадар ўзгармайди.

9. Мева-сабзавот секторини кенг кўламда имтиёзли молиялаштириш, субсидиялар ва ушбу тармоқни ривожлантиришнинг янги тизими

EastFruit 2021 йил давомида Ўзбекистон ҳукуматининг мева-сабзавот  етиштирувчиларни рағбатлантириш, ушбу соҳани субсидиялар, имтиёзли молиялаштириш ва янги механизмлар жорий этиш билан қўллаб-қувватлаш бўйича янги ташаббусларини мунтазам ёритиб борди.  2021 йилда иқтисодиётнинг мева-сабзавот секторини ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга бўлган асосий ташаббусларни қуйида санаб ўтамиз.

EastFruit 2021 йилнинг июнь ойи бошида Ўзбекистон ҳудудларида давлат-хусусий шериклик асосида замонавий иссиқхоналар ташкил этилиши ҳақида ёзган эди.  Ўзбекистонда иссиқхоначилик билан шуғулланиш истагидаги ташаббускор аҳоли учун унумдорлиги паст ерларда уй-жой ва иссиқхона мажмуалари барпо этилади. Бундай уй-жой ва иссиқхона мажмуаларининг ҳар бири камида 20 сотих майдонга эга бўлади. Ушбу ҳамкорлик доирасида давлат мажмуалар учун ер ажратиб, уй-жой ва иссиқхона мажмуаларига коммуникация тармоқлари (газ, сув, электр, ички йўллар) ётқизилишини таъминлайди ва имтиёзлар беради.

2021 йилнинг август ойи охирида давлат томонидан замонавий иссиқхоналар ташкил этиш лойиҳаларини мақсадли молиялаштириш учун жами 100 миллион доллар ажратилиши маълум бўлди. Бироқ, шу билан бирга, мамлакат иссиқхона саноатида газдан фойдаланиш билан боғлиқ муаммолар сақланиб қолмоқда, шунинг учун иссиқхона эгалари вақти-вақти билан атроф-муҳитни ифлослантиришга мажбур бўлмоқда, бу эса аҳоли саломатлигига салбий таъсир кўрсатяпти. Шу боис, саноатдаги ушбу долзарб муаммога қандайдир ечимлар топилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

2021 йилнинг октябрь ойи охирида мева-сабзавот маҳсулотларини етиштирувчилар давлат томонидан қўллаб-қувватланиши ва рағбатлантирилишининг аниқ чора-тадбирлари эълон қилинди. Уларни амалга ошириш 2022 йил бошидан кўзда тутилган.  Имтиёзли молиялаштириш, сабзавот ва мевалар ҳосилини об-ҳаво таъсиридан суғурталаш, қишлоқ хўжалиги техникасини модернизациялаш учун субсидиялар, асбоб-ускуналар ҳамда уларнинг бутловчи ва эҳтиёт қисмлари импортида имтиёзлар, шунингдек, касалликларга чидамли янги қишлоқ хўжалиги экинларини экиш ва сув тежовчи технологияларни жорий этиш учун имтиёзлар шулар жумласидандир.

2021 йилнинг ноябрь ойи ўрталарида маълум бўлдики, Ўзбекистон 2022 йилда мева-сабзавотчилик саноатини қўллаб-қувватлаш учун салкам 400 миллион доллар йўналтиради.

2021 йилнинг 24 ноябрида Ўзбекистон мева-сабзавотчилик тармоғини ривожлантиришнинг янги тизими жорий этилиши эълон қилинган бўлиб, унинг асоси кластерлар ролини кучайтириш, кооперациянинг янги механизмларини жорий этиш, мева-сабзавот маҳсулотларини етиштирувчи корхоналарни молиялаштириш ва агрохизматлар кўламини  кенгайтириш бўлади.  Хусусан, 2022–2025 йилларда пахта ва ғалладан бўшаган 200 минг гектар паст рентабелли экин майдонларини босқичма-босқич захирага қайтариш амалга оширилади. Шундан 2022 йилда аҳолига мева-сабзавот етиштириш учун 80 минг гектар ер майдони бериш режалаштирилган. Бу хусусда батафсил EastFruit 2021 йилнинг 1 декабрь ва 18 декабрида эълон қилган материалларда ўқинг.

Шуни таъкидлашни истардикки, ушбу қарорларнинг аксарияти мева-сабзавот маҳсулотларини етиштириш ҳажмини оширишга қаратилган. Шу билан бирга, мамлакатимизда етиштирилаётган меваларнинг нав таркибини модернизациялаш ва такомиллаштириш, мева-сабзавот маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш ва қадоқлаш инфратузилмасини такомиллаштириш ҳамда албатта, уларни маркетинги самарадорлигини ошириш каби масалаларни ҳал қилиш бўйича ташаббусларни ҳам кутиб қоламиз. Зеро, экин майдонларининг ўсишда давом этиши фонида Ўзбекистондан сабзавот ва мевалар экспорти кетма-кет икки йилдан буён пасайиб бораётгани каби хавотирли тенденцияга бир неча бор эътибор қаратдик.

10. Чакана савдо бозорида янги иштирокчилар

2021 йил хорижий супермаркетлар тармоғининг Ўзбекистон бозорига фаол экспансияси билан ёдда қолди. Бу йил Ўзбекистонга иккита хорижий ритейлер кириб келди – Қозоғистоннинг энг йирик чакана савдо тармоғи Маgnum Cash&Carry ва Россиянинг «Доброцен» дискаунтерлар тармоғи.  Ҳар икки ритейлернинг Ўзбекистондаги илк дўконлари шу йилнинг сўнгги ойида очилди.

Маgnum – Ўзбекистонда

Қозоғистоннинг Маgnum Cash&Carry тармоғи қарийб икки йил Ўзбекистон бозорига киришга тайёргарлик кўрди ва ушбу мамлакатнинг Қозоғистон бозори билан ўхшаш жиҳатлари, маҳаллий ўзига хосликларни синчковлик билан ўрганди. Ниҳоят, 2021 йилнинг 11 декабрь куни Тошкент шаҳридаги янгиланган Integro савдо марказида Ўзбекистондаги биринчи Маgnum гипермаркети очилди. Унинг савдо майдонида (5000 м. кв) Ўзбекистон, Қозоғистон ва бошқа мамлакатларнинг етакчи ишлаб чиқарувчилари ассортиментидан озиқ-овқат маҳсулотлари, маиший кимё воситаларидан тортиб, ноозиқ-овқат маҳсулотларигача бўлган 20 мингта товар намойиш этилди. Маgnum сархил сабзавот ва мевалар тоифасига алоҳида эътибор қаратади. Ассортиментда ҳатто Бразилия, Италия, Хитой, Колумбия, АҚШ, Туркия каби мамлакатларнинг мева-сабзавотлари ва албатта, маҳаллий мева- сабзавотлар мавжуд.

Орадан бир ҳафта ўтиб, 2021 йилнинг 18 декабрида Тошкентнинг бошқа туманида иккинчи Маgnum дўкони очилди.

Қозоғистон ритейлери Ўзбекистондаги ривожланишнинг биринчи йилида қарийб 20 миллион доллар сармоя киритишни ва келгуси 2022 йилда яна иккита гипермаркет ва бир нечта супермаркетлар очишни режалаштирмоқда.

Маgnum Cash & Carry Қозоғистоннинг энг йирик чакана савдо тармоғидир.  Унинг биринчи дўкони 2007 йили Олмаотада очилган.  2021 йил охирига қадар компания Қозоғистоннинг 11 шаҳридаги дўконлар сонини 197 тага етказишни режалаштирган.  Тармоқнинг умумий савдо майдони 220 минг метр квадратни ташкил қилади – ўрта ҳисобда бу кўрсаткич йилдан-йилга 30% га ўсиб бормоқда. Тармоқ тўрт форматда ишлайди – express, daily, супермаркет ва гипермаркет, ассортимент – мавсумийлик ҳисобга олинган ҳолда 35-40 минг SKU.

 «Доброцен» – бир ой ичида 4 дўкон

2021 йилнинг 18 декабрь куни Россиянинг “Доброцен” чакана савдо тармоғи Ўзбекистондаги биринчи дўконини Бухорода очди, унда 1500 дан ортиқ номдаги озиқ-овқат маҳсулотлари, маиший кимё воситалари ва ноозиқ-овқат маҳсулотлари тақдим этилди. 2021 йилнинг 25 декабрь куни «Доброцен» тармоғи Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарлари – Тошкент, Қарши ва Марғилонда яна учта дўконини очди. Шундай қилиб, Ўзбекистонда «Доброцен» дўконлари сони 4 тага етди.

2021 йилнинг август ойи ҳолатига кўра, Россиянинг «Доброцен» чакана савдо тармоғи 400 та дўконга эга эди. Хорижда «Доброцен» тармоғи Ўзбекистондан ташқари фақат икки давлатда мавжуд: 2019 йили у Беларусда, 2021 йилнинг апрель ойи охирида эса Қозоғистонда биринчи дўконини очган.

«Доброцен» чакана савдо тармоғининг ўзига хос хусусияти – бу савдо майдони ва омборга бўлинмасдан, товарларни пештахталарда эмас, балки тўғридан-тўғри паллетларда тақдим қилиш билан дўкон-омбор форматида ишлаш. Ритейлернинг ассортименти арзон нархлардаги юқори сифатли озиқ-овқат ҳамда кундалик уй-рўзғор буюмларининг 1200 га яқин номларини ўз ичига олади.

Бонус – Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесининг даромадли инвестицион нишалари

Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесидаги глобал трендларга нисбатан камроқ эътибор қаратишда давом этиб, анъанавий экинларнинг анъанавий навларига кўпроқ эътибор қаратмоқда. Бу қулай, бироқ, бошқа томондан, ўзга давлатлар бундан яхши даромад олайтган бир пайтда Ўзбекистон ушбу имкониятларни бой бериб қўймоқда. Айтганча, Ўзбекистон учун замонавий ва сотиш нархи юқори бўлган товарларга таяниш ниҳоятда муҳим, чунки, мамлакат асосий савдо бозорларидан узоқда жойлашган ва денгиз портларига чиқиш имкониятлари чекланган, шу боис, мазкур мамлакат учун чет давлатларга товар транспортировкаси рақобатчиларга нисбатан қимматроққа тушади.

Ўзбекистон ўз фойдасини олиши мумкин бўлса-да, қўлдан бой бераётган ўша даромадли нишаларнинг ўзига хос рейтингини келтирмоқчимиз.

Голубика – энг қиммат ва трендли резавор бўлиб (дарвоқе, Ўзбекистонга уни импорт ҳажми ошиб бормоқда), мамлакатга ушбу резавор экспортидан юзлаб миллион доллар даромад келтириши мумкин. Мисол учун, Перу голубика экспортидан йилига 1 миллиард доллар ишлайди. Бу хусусда батафсил маълумотни мана бу ерда ўқинг.

Ёнғоқ: писта, бодом, фундук, грек ёнғоғи – Ўзбекистонда ушбу турдаги экинларнинг кўп навларини етиштириш учун жуда қулай иқлим шароитлар мавжуд, аммо бу имкониятлардан амалда етарлича фойдаланилмаяпти.  Мисол учун, АҚШнинг худди шундай иқлимли Калифорния штатида ёнғоқ етиштирувчилар ҳар йили тахминан 9 миллиард долларлик ёнғоқ экспорт қилади! АҚШдаги ички ёнғоқ бозори ҳам катта эканлигини ҳисобга олсак, Ўзбекистон ёнғоқдан қанча даромад олиши мумкинлигини тасаввур қилиш мумкин. Дарвоқе, АҚШдан фарқли ўлароқ, Ўзбекистонда ишчи кучи билан боғлиқ муаммолар йўқ!  Бизнинг YouTube каналимизда “Ёнғоқлар” плейлисти мавжуд бўлиб, унда АҚШ ва Грузияда ёнғоқнинг турли навларини етиштириш, ҳосилни йиғиб олиш ва қайта ишлаш бўйича кўплаб видеолар, шунингдек, ёнғоқ етиштириш бўйича жаҳондаги етакчи мутахассисларнинг видеотақдимотлари бор.

Резаворлар: Ўзбекистон иқлим зонаси ва иссиқхона технологияларидан самарали фойдаланиш эвазига қулупнай, малина, маймунжон ва бошқа анъанавий резаворларни деярли бутун йил давомида экспорт қилиши мумкин. Ушбу резаворлар соғлом овқатланиш трендларининг энг юқори чўққисида ва улар рўйхати тобора кенгайиб бормоқда. Резавор музлатиш сегменти ҳам катта суръатлар билан ўсиб боряпти. Испания резаворлар экспортидан йилига 1,5 миллиард доллар, Польша тахминан 700 миллион доллар даромад олади. Ажойиб иқлимга эга ва арзон ишчи кучи мавжуд Ўзбекистон эса бундан деярли ҳеч қандай фойда кўрмаяпти. Ҳатто Тожикистонда ҳам бу сегмент тезроқ ва муваффақиятлироқ ривожланмоқда. Шунинг учун бу борада ҳам кўплаб имкониятлар мавжуд.

Киви. Ушбу мева етиштириладиган мамлакатларда у фермерлар учун энг даромадли экинлардан биридир. Мисол учун, Италияда кўплаб фермерлар узумзорларни илдизи билан юлиб ташлаб, уларнинг ўрнига киви  экишмоқда. Жаҳон киви савдоси юқори суръатларда ўсиб боряпти. Минтақадаги мамлакатлардан Грузия бу соҳани ривожлантиришда энг муваффақиятли ҳисобланади, у ҳатто кивини Японияга экспорт қиляпти – жаҳондаги энг қиммат ва талабчан бозор!  Ўзбекистонда ҳам киви  ўсади, лекин, афсуски, саноат плантациялари деярли йўқ. Биз бир боғбон тажрибасидан Ўзбекистонда киви етиштиришнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақида ушбу мақолада ёзган эдик.

Авокадо – жаҳон боғдорчилик савдосининг энг юқори суръатларда ривожланаётган сегментидир. Ушбу мева дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, Ўзбекистонда жуда муваффақиятли етиштирилиши мумкин.  Мексика авокадо экспортидан йилига тахминан 3 миллиард доллар даромад олади. Грузияда эса биринчи тижорат авокадосининг плантацияси ташкил этилган. Минтақавий авокадо бозори таҳлилини бу ерда ўқишингиз мумкин.

Сарсабил – бу маҳсулот ҳам соғлом овқатланиш трендида мавжуд. Бутун жаҳонда, шу жумладан, Россияда унга талаб тез ўсиб бормоқда. Ўзбекистон иқлим қулайликларини ҳисобга олсак, бундан фойдаланиши мумкин. Ўзбекистоннинг сарсабил етиштириш имкониятлари ҳақида биз ушбу мақолада батафсил ёзганмиз.

Дарҳақиқат, мева-сабзавот бизнесининг Ўзбекистон учун анъанавий тармоқларида ҳам кўплаб нишалар мавжуд. Масалан, тўғри совутилган, қадоқланган ва Хитойга етказиб берилган бир хил сифатли йирик гилос анъанавий усулда етиштирилган ва Россия бозорига экспорт қилинадиган гилосдан бир неча баробар кўпроқ даромад келтириши мумкин.  Айтганча, “Ўзбекистонда гилос етиштиришнинг анъанавий технологиялари” ва “Ўзбекистонда гилоснинг ультразамонавий технологиялари” номли иккита видеомизни томоша қилиб, ушбу ёндашувларни солиштиришингиз мумкин.

Шундай ўхшашликларни бошқа сегментларда ҳам кўриш мумкин. Ўзбекистон экспорт тушумлари ўсиши ва ушбу соҳа билан шуғулланаётган ҳар бир кишининг фаровонлигини таъминлаш учун замонавий ва қиммат маҳсулотларга, шунингдек, уларнинг юқори сифатига эътибор қарата бошлайди, деб умид қиламиз.

Агар биз муҳим трендларнинг бирортасини ёддан чиқарган бўлсак, ушбу материалга шарҳларда қўшимчалар киритсангиз миннатдор бўламиз.

Сообщение Ўзбекистон: мева-сабзавотчиликда 2021 йилги Топ-10 асосий воқеликлар (2-қисм) появились сначала на EastFruit.

2020 йилнинг ноябрь ойида EastFruit жамоаси Ўзбекистон иссиқхоналарининг газ таъминотига уланиши билан боғлиқ муаммолар ҳақида резонансли мақола чоп этган эди. Газ таъминотига уланишнинг бюрократик ва мураккаб тартиблари ёки умуман газ олиш имконсизлиги  фермерларнинг кўплаб шикоятларига сабаб бўлди.  Улар орасидан таъминотга улана олганлар ҳам газ идораси ёнилғини узлуксиз етказиб беришга кафолат бермаганини айтди. Бундан ташқари, газ, кўпинча, шунчаки ўчириб қўйилганлиги ҳам ҳақиқат ва бу баъзи ҳолларда бутун ҳосил нобуд бўлишига олиб келди. Аслида, табиий газ Ўзбекистоннинг асосий экспорт маҳсулоти ҳисобланади. Биз материалимизда табиий газдан фойдаланган ҳолда етиштирилган иссиқхона сабзавотларини экспорт қилиш мамлакат учун анчайин фойдали эканини рақамлар билан кўрсатиб берган эдик.

Газнинг энг кенг тарқалган муқобили кўмирдир. Бироқ, кўмир ёрдамидаги иссиқлик генерацияси газдан фойдаланишга нисбатан маҳсулот таннархини сезиларли даражада оширади. Бундан ташқари, кўмир ёқиш атроф-муҳит кучли ифлосланишига олиб келади, аҳоли саломатлигига зарар етказади ва плёнка ёки иссиқхона ойнасини хиралаштиради. Зеро, ўсимликлар иссиқликдан ташқари, ёруғликка ҳам муҳтож. Умуман олганда, қишда қуёш нури етишмаслиги Ўзбекистон иссиқхона комбинатларининг асосий муаммоларидан бири ҳисобланади. Шунинг учун ҳам кўмир энг яхши муқобил бўла олмайди.

Бугун ўз корхоналарига катта сармоя киритган инвесторлар ечим излашга мажбур. Масалан, Ўзбекистоннинг Тошкент вилоятидаги «Тутзор» маҳалласи иссиқхоналари газ таъминотига уланишдаги муаммолар ва иссиқхона комбинатларига табиий газ етказиб беришдаги узилишлар фонида маҳсулот таннархини пасайтиришнинг ўзига хос “инновацион” усули топишди. Улар иссиқхоналарни иситиш учун ёқилғи сифатида маиший чиқиндилар, хусусан, ёғоч қириндиси, кўмир ва кезак (ёки тезак) аралашмасидан фойдаланишга қарор қилишди.

Ўз-ўзидан аёнки, бу «янгилик»нинг оқибати – сўнгги йилларда куз-қиш мавсумида бутун турар-жой ҳудудларини доимий қамраб оладиган куйинди ҳидидир. Бошқача айтганда, совуқ мавсумда иссиқхона сабзавот ва кўкатларининг таннархини пасайтиришдаги бу усул «Тутзор» маҳалласида ҳам, унга яқин аҳоли пунктларида ҳам маҳаллий экологик муаммони келтириб чиқарди.  Маълумки, ҳаво ифлосланиши жаҳон аҳли саломатлигининг ёмонлашуви ҳамда умр қисқаришига асосий сабаблардан биридир.

Рodrobno.uz таҳририятига Тошкент шаҳрининг Юнусобод тумани ва Тошкент вилоятининг «Тутзор» маҳалла фуқаролар йиғинида истиқомат қилувчи бир гуруҳ фуқаролар иссиқхона комбинатлари ҳавони заҳарлаётгани сабаб мурожаат қилишди. Нашр ушбу мурожаатни чоп этишга қарор қилди, қуйида ушбу мурожаатни қисқартирилган ҳолда келтирамиз:

“Биз, қуйида имзо чекувчилар – Тошкент шаҳрининг Юнусобод тумани аҳолиси ва Тошкент вилоятининг “Тутзор” маҳалла фуқаролар йиғини аҳолиси шуни маълум қиламизки, ўтган бир неча йил давомида куз-қиш мавсумида Юнусобод тумани (Тошкент шаҳри) ҳудуди ва “Тутзор” маҳалласи (Тошкент вилояти)да ҳар куни оқшомдан то тонгга қадар куйинди ҳиди анқиб туради. Шу сабабли, хонадонлар ва уйларнинг деразаларини очиб бўлмайди, бутун маҳаллаларни аччиқ тутун ҳиди қуршаб олади… Бундай ҳодисалар туфайли Юнусобод тумани ва «Тутзор» маҳалласи аҳолисининг ҳаёти қўрқинчли тушга айланди.

… Аҳоли атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи манба Тошкент ҳалқа йўли ортида жойлашган иссиқхона хўжаликлари эканлигини аниқлади… Шундай иссиқхона хўжаликларидан бирига аҳоли ташриф буюрди, маълум бўлишича, иссиқхонани иситиш учун ҳар қандай чиқиндидан – пластмасса, лампа, шунингдек, ёғоч қириндиси, кўмир, кезак (ёки тезак) ва бошқа номаълум элементлар аралашмасидан фойдаланилар экан.

…Бу қўрқинчли фильм эмас, балки ўтмишда Тошкентнинг энг мусаффо ҳаволи туманларидан бири саналган Юнусободнинг бугунги ҳолати… Фото ва видеотасвирлар Facebook ижтимоий тармоғида эълон қилингандан кейингина воқеа жойига Тошкент тумани Давлат экология қўмитаси инспекторлари келиб, иссиқхона эгаларига эмас, балки ёлланма ишчига нисбатан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида баённома тузишди ва атиги 270 минг сўм жарима солишди.

Иссиқхона эгалари бундай ҳолат бошқа такрорланмаслигига ва бундан буён иссиқхонани иситишда фақат кўмирдан фойдаланилишига ишонтиришди. Аммо орадан бир неча кун ўтиб, юнусободликлар яна ўткир куйинди ҳидини ҳис қила бошлашди… Одамларнинг мунтазам равишда заҳарланиши шу кунгача давом этмоқда…”.

Мурожаат сўнгида Тошкент шаҳрининг Юнусобод тумани аҳолиси ва Тошкент вилоятининг “Тутзор” маҳалла фуқаролар йиғини фуқаролари маҳаллий ҳокимликлардан Тошкент вилоятининг Тошкент туманида жойлашган барча иссиқхона хўжаликларида ўрганиш ўтказилишини, ҳавони мунтазам равишда заҳарлайдиган иссиқхона хўжаликлари фаолиятига чеклов қўйилишини, шунингдек, ҳавони ифлослантирувчи иссиқхона хўжаликларининг мансабдор шахслари жавобгарликка тортилишини сўрашди.

Кўриниб турибдики, Ўзбекистонда иссиқхона хўжаликларини узлуксиз газ билан таъминлаш муаммоси ҳамон ҳал этилмаган. Аслида, мамлакат қишлоқ хўжалигининг энг юқори технологияларга асосланган тармоғи ўз фаолияти билан фахрланса арзийди, аммо, у бугун имкон қадар омон қолиш йўлида ҳаракат қилишга мажбур. Айни пайтда қўшни Туркманистонда иссиқхона бизнеси табиий газни ниҳоятда арзон нархларда узлуксиз олмоқда, бу эса тармоқнинг жадал ривожланишига имкон беради. Туркманистон бир неча йил ичида Россияга иссиқхона помидорини етказиб бериш бўйича Ўзбекистондан деярли ўзиб кетди. Маълумки, помидор Ўзбекистон сабзавотчилигининг асосий экспорт позицияларидан бири ҳисобланади.

Бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, 2022 йилда Туркманистондан Россияга иссиқхона сабзавотларини етказиб бериш ҳажми ушбу маҳсулотлар бўйича Ўзбекистон экспорти ҳажмидан ошиб кетиши мумкин. Яна ҳам аниқроғи, агар давлат мамлакатда қўшилган қийматни ошириш муҳимлиги ва қишлоқ хўжалигининг юқори технологияли сегментларида атроф-муҳитга зарар етказмасдан янги иш ўринларини яратиш тўғрисида стратегик қарор қабул қилмаса, шундай ҳолат юз бериши аниқ.  Чунки, ҳозир аҳоли ҳам, кўп миллионли экспорт даромадларини келтирувчи истиқболли ва муҳим саноат ҳам жабр кўрмоқда.  Шундай қилиб, иссиқхона саноати ривожининг сустлашуви ва яратилмаган янги иш ўринлари туфайли тўғридан-тўғри иқтисодий йўқотишлар билан бирга Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизими учун ҳам қўшимча харажатлар миқдори ортади.

Сообщение Иссиқхоналарни экология мусаффолиги ва аҳоли саломатлигига зарар етказишига нима мажбур қилмоқда? появились сначала на EastFruit.

Қозоғистон агросаноат мажмуасида трансмиллий компаниялар иштирокидаги умумий сармояси 2,3 миллиард долларлик ўнта йирик инвестиция лойиҳасини амалга ошириш бўйича иш олиб борилмоқда. Энг йирик лойиҳа Туркистон вилоятида амалга оширилади.  Бу хусусда қишлоқ хўжалиги вазири Ербол Карашукеев маълум қилди, дея хабар берди ElDala.kz.

“Россиянинг “Экокультура” номли агросаноат холдинги Туркистон вилоятида умумий майдони 500 гектарга тенг 1,3 миллиард долларлик иссиқхона мажмуасини қуриш лойиҳасини амалга оширмоқда”, деди Қишлоқ хўжалиги вазирлиги раҳбари.

Бундан ташқари, Farm Frites (Нидерландия) компанияси Жамбил вилоятида картошка фриси ишлаб чиқариладиган завод қуришни режалаштирмоқда. Лойиҳа қиймати – 145 миллион доллар. Fruitart компанияси эса Олмаота вилоятида умумий қиймати 77 миллион долларлик сублимациялаш заводи, мева омбори ва иссиқхона мажмуасини қуришни режалаштирмоқда.

Боғдорчилик соҳасида иккита йирик лойиҳа амалга оширилади.  Швейцариянинг ИNOKS компанияси 1000 гектар майдонда интенсив боғ, умумий сиғими 7900 тонна мева омбори ва Олмаота вилоятида 81,5 миллион долларлик мевани қайта ишлаш цехлари қурилишини режалаштирмоқда. Туркиянинг Göknur Gida лойиҳаси эса Жамбил вилоятидаги 5 минг гектар майдонда интенсив боғ барпо этиш ва мевани қайта ишлаш цехи қурилишини ўз ичига олади.  Лойиҳанинг умумий қиймати 98 миллион долларни ташкил қилади.

Швейцариянинг Suisag компанияси Жамбил вилоятида умумий қиймати 220 миллион долларлик шакар заводини қуриш лойиҳасини амалга оширмоқда.

Шунингдек, чорвачиликда ҳам бир қатор ишлаб чиқариш қувватларини ишга тушириш режалаштирилган.

Valmont компанияси билан ҳамкорликда яна бир муҳим лойиҳа амалга ошириляпти. Қозоғистон Республикаси ҳудудида сув пурковчи машиналар ишлаб чиқарувчи завод қурилади. Лойиҳага 50 миллион доллар сармоя киритилмоқда.

«Вазирлик лойиҳаларни амалга ошириш, шунингдек, агросаноат мажмуасига инвестициялар жалб этиш бўйича ишларни фаоллаштириш юзасидан барча зарур чораларни кўрмоқда», дейди Ербол Карашукеев.

Сообщение Хорижий компаниялар Қозоғистон агросаноат комплексидаги лойиҳаларга 2,3 миллиард доллар сармоя киритмоқда появились сначала на EastFruit.

Хитой шимоли-ғарбидаги ҳаво ҳароратида кескин фарқлар туфайли Хами шаҳрида етиштириладиган қовунлар ўта ширали бўлиб, мазаси тилни ёради. Бироқ, тобора кўпроқ ишлаб чиқарувчилар маҳсулотни иссиқхонада етиштиришга ўтган сайин, савол туғилади: бу “ақлли иссиқхоналар” ҳам қовун шундай ширин бўлиши учун етарли даражада ҳарорат фарқланишларини юзага келтира оладими?

Иссиқхоналарда суғориш ва ўғитлаш автоматлаштирилган. Датчиклар тупроқнинг намлигини, ундаги азот, фосфор ва калий сингари моддалар миқдорини, шунингдек, тупроқнинг pH кўрсаткичларини реал вақт режимида ўлчаши мумкин. Агар ушбу параметрлар маълум бир чегарадан пасайиб кетса, суғориш тизими автоматик тарзда ишга тушади ва ўсимлик оптимал ривожланиши учун зарур бўлган барча элементлар билан таъминлаб беради.

Шунингдек ўқинг: Очиқ ер vs ёпиқ ер – резавор етиштиришнинг энг яхши усули қай бири?

Ҳарорат фарқлари қовун таркибидаги шира миқдорига бевосита таъсир қилади. Уни очиқ ҳавода етиштираётган фермернинг омади об-ҳавога боғлиқ бўлгани ҳолда, маҳсулотни иссиқхонада етиштиришнинг асосий афзалликларидан бири ичкарида ҳароратни назорат қилиш имкониятининг борлигидир. Масалан, иссиқхонани кундуз куни илиқ ҳолатда, тунда эса салқин даражада ушлаб туриш, шу орқали қовунга шира берадиган ўша ҳарорат фарқини ҳосил қилса бўлади. Ҳарорат ва намлик датчиклар орқали назорат қилинади. Шу сабабли, деҳқон ҳарорат ва намлик даражаси ҳамиша ўсимлик учун зарур бўлган даражада бўлишига кафолат бериши мумкин, деб ёзади «АгроБизнес».

Гуллаш ва мева тугиш даврида қовунлар учун кунига 10 соатдан зиёд қуёш нури тушиши талаб этилади. Узум бошлари ва гуллар учун эса бундан ҳам кўпроқ қуёш керак. Албатта, экин одатдагидан кўра кўпроқ қуёш нурини талаб қилиши мумкин. Шу боисдан, иссиқхоналарга сунъий ёритиш тизими ўрнатилади.

Бутун иссиқхонани битта мобил телефон орқали назорат қилиш мумкин; ҳамма ерга камералар ўрнатилган бўлиб, фермер ҳосилга қараб туриш учун уззукун ўша ерда бўлиши шарт эмас.

Сообщение Қовунни иссиқхонада етиштиришда унинг мазасини қандай қилиб сақлаб қолиш мумкин – Хитой тажрибаси появились сначала на EastFruit.