Европа озиқ-овқат ва озуқа-ем ҳақида тезкор огоҳлантирув тизими (RASFF)нинг жорий йил биринчи чорагидаги маълумотларига кўра, рад этилган мева-сабзавотларнинг 60 фоизи Туркия ҳиссасига тўғри келмоқда. Чунки, улар таркибида ЕИ фойдаланишга рухсат бермаган ингредиентлар мавжуд. Одатдагидек, Европа Иттифоқида рухсат этилган агрокимёвий фаол моддалар (MRLS)нинг қолдиқлари максимал чегарадан ошиб кетгани қайд этилмоқда. Бу хусусда Fruit-inform FreshPlaza ҳаволасига таяниб хабар берди.

Биринчи чоракда Европа Иттифоқи мамлакатлари мева-сабзавот импорт қиладиган мамлакатларга берган 298 та огоҳлантирувдан 180 таси Туркия ҳиссасига тўғри келмоқда. Бундан ташқари, бу рақамлар тобора ортиб боряпти. Агар февраль ойида 45 та рухсат этилган чекланган концентрация (РЭЧК) меъёридан ошиб кетиши ҳолатлари аниқланган бўлса, март ойида бундай ҳолатнинг 74 таси қайд этилди. Пестицидларнинг ортиқча миқдори, асосан, цитрус меваларда қайд этилган. Энг кўп аниқланган модда метилхлорпирифос ёки хлорпирифосдир. Ушбу модда Европада тақиқланган.

LA UNIÓ de Llauradors (Испаниянинг Валенсия вилоятидаги Фермерлар иттифоқи) бош котиби Карлес Периснинг айтишича: «Маълумотлар ҳақиқатан ҳам, эътироз билдиришга арзийди ва бу Туркия импорти чуқур текширувдан ўтказилмагунча  тўхтатилиши кераклигини кўрсатмоқда».

Март ойи бошида LA UNIÓ Европа комиссияси ва Испания ҳукуматига Туркия мева-сабзавотлари импорти тўхтатилишини сўраб мурожаат қилган эди. Шунга ўхшаш мурожаатлар Европа Иттифоқининг соғлиқни сақлаш ва озиқ-овқат хавфсизлиги сиёсатига масъул шахс – Sante бош директори, Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш бўйича соғлиқни сақлаш бош директорига ҳам юборилган.

Ташкилот, шунингдек, турк мева-сабзавотларининг текширув частотаси 50 фоизга оширилишини ва тариф асимметрияси тугатилишини сўради. Чунки, Туркия Европа Иттифоқига 20% тариф билан экспорт қилса, Испания Туркияга экспорт учун 54% тариф тўлаши керак.

Сообщение Европа Иттифоқида рад этилган жами мева-сабзавотларнинг 60 фоизи ҳануз Туркия ҳиссасига тўғри келмоқда появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари хабарига кўра, Марказий Осиёнинг икки давлати –  Ўзбекистон ва Туркманистон 2022 йилнинг дастлабки 4 ойи давомида Эрон олмаси импортини бир неча баробар оширган.

Туркманистон бу даврда Эрон олмасининг жаҳондаги энг йирик беш импортёри қаторига кирди ва Эрондан бирданига  19,5 минг тонна мева сотиб олди. Таққослаш учун айтадиган бўлсак, бир йил аввал худди шу даврда импорт 22 баробар кам эди.  Ўзбекистон Эрондан олма импорт қилувчи давлатлар рейтингида 4 ой ичида 13 минг тонна кўрсаткич билан олтинчи ўринни эгаллади. Бу 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 21 баробар кўп кўрсаткичдир.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистон 2021 йилда Эрон мева-сабзавотларининг энг тез ўсаётган экспорт бозорига айланди

“Умуман олганда, 2022 йилнинг биринчи ойларида Эрондан олма экспорти ҳажми ўтган йилга нисбатан тахминан 19 фоиз ортда қолмоқда. Бу эса 2021 йилда баҳорги аёзларнинг салбий таъсири туфайли мамлакатда олма ҳосили камайиши билан боғлиқ.  Бироқ, Марказий Осиёда ҳам совуқлар бўлди, ҳосил камайди ва ушбу мамлакатларга етказиб бериш кескин кўтарилди, чунки бу ерда нархлар юқори эди. Февраль ойи охирида Россия армиясининг Украина ҳудудига бостириб кириши туфайли ушбу мамлакатдан олма экспорти тўхтаб қолгани етказиб бериш ҳажми ўсишига қўшимча туртки бўлди”, дейди  Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) инвестицион департаменти иқтисодчиси Андрий Ярмак.

Эслатиб ўтамиз, 2022 йилда Ўзбекистон ва Туркманистондан ташқари БАА (42 фоизга), Покистон (75 фоиз) ва Қувайт (73 фоиз) импортёрлари ҳам Эрон олмаси харидини оширган. Ироқ, Ҳиндистон ва Россия каби йирик бозорларга эса Эрондан олма экспорти камайган.

Сообщение Ўзбекистон ва Туркманистон бу йил Эрондан олма импортини кескин оширди появились сначала на EastFruit.

2022 йилнинг март ойи бошида EastFruit жорий йил охиригача Ўзбекистонда умумий майдони 5 минг гектарлик доривор ўсимликлар плантациялари барпо этилиши билан боғлиқ режалар ҳақида ёзган эди.  Яқинда мамлакат раҳбарияти 2022 йилда барпо этиладиган доривор ўсимликлар плантациялари майдонини 7,5 минг гектарга оширишга қарор қилди. Шундай қилиб, бу йил Ўзбекистонда доривор ўсимликлар майдонини ҳозирги 600 гектардан 8100 гектарга, яъни, 13,5 баробар ошириш режалаштирилмоқда!

Бундан ташқари, доривор ўсимликларни қайта ишлаш корхоналарига хомашё ва асбоб-ускуналарни импорт қилишда имтиёзлар берилади, экспортёрларга эса тайёр маҳсулотни экспорт қилишда транспорт харажатларининг ярмигача қоплаб берилади.

Ушбу кўрсаткичларнинг бари ва доривор ўсимликлар етиштиришни ривожлантириш, уларни қайта ишлаш ҳамда ташқи бозорларга экспорт қилишни қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари республика Президенти иштирокида 2022 йилнинг 12 апрель куни бўлиб ўтган йиғилишда эълон қилинди, дея хабар бермоқда EastFruit мутахассислари Ўзбекистон Президенти матбуот хизмати эълон қилган маълумотларга таяниб.

Президент Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ва вилоят ҳокимларига 2022 йил охирига қадар мамлакатнинг 80 та туманини доривор ўсимликлар етиштиришга ихтисослаштириш ва умумий майдони 7,5 минг гектарлик плантациялар барпо этиш бўйича топшириқлар берди. Шу билан бирга, кооперативлар ва оилавий тадбиркорлик субъектлари учун кўзда тутилган барча имтиёзлар ва молиялаштириш механизмлари доривор ўсимликлар етиштирувчиларга ҳам тегишли бўлади.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистонда янги ҳосил сабзиси нархи тез пасаймоқда, ўтган йилги сабзи нархи эса ошмоқда

Доривор ўсимликлар плантацияларида бошқа экинлар экишга рухсат этилмайди.

Доривор ўсимликларни қайта ишлаш корхоналари 2025 йилнинг 1 январига қадар хомашё, асбоб-ускуна ва эҳтиёт қисмларни олиб киришда божхона божидан озод қилинади.

Ушбу корхоналарнинг тайёр маҳсулотларини ташқи бозорларга экспорт қилишда транспорт харажатларининг 50 фоизигача бўлган қисми давлат томонидан қоплаб берилади.

Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон ҳудудида ўсадиган доривор ўсимликлар турларининг расмий статистик маълумотларига кўра (2020 йилнинг апрель ҳолатига), маҳаллий флорага мансуб 4,3 мингдан ортиқ ўсимликларнинг 750 та тури доривор ҳисобланиб, улардан 112 та тури илмий тиббиётда фойдаланиш учун рўйхатга олинган, шундан 70 та тури фармацевтика саноатида фаол қўлланиб келинмоқда.

Сообщение Ўзбекистонда доривор ўсимликлар етиштириш ва уларни қайта ишлашда имтиёзлар берилади, экспорт қилишда субсидиялар ажратилади появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, жаҳон гилос бизнеси учун Хитой бозори қанчалик муҳим эканини тушуниш учун ушбу мамлакат гилос импортининг ўзига хос хусусиятларига эътибор қаратишнинг ўзи кифоя. Зеро, импорт Хитойга нафақат тўғридан-тўғри, балки бошқа мамлакатлар орқали ҳам амалга оширилади.

Расмий савдо статистикасига кўра, 2022 йилнинг дастлабки икки ойида Хитой ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 9 фоиз кам гилос импорт қилган, бироқ ушбу мева учун 10 фоиз кўпроқ ҳақ тўлаган. Хитойга гилос импорти қиймат жиҳатидан ақл бовар қилмас 1,8 миллиард АҚШ долларига етди, бу эса навбатдаги тарихий рекорддир. Сархил гилос импорти ҳажми эса 242,5 минг тоннани ташкил этди – бу ҳам катта ҳажм, лекин ўтган йилнинг шу даврига нисбатан бироз камроқ.

Бироқ, ушбу рақамлар бироз алдамчи, чунки, биз биламизки, Хитойга гилос импортининг ҳақиқий ҳажми анча юқори. Мазкур мамлакат, аслида, қанча гилос импорт қилишини тушуниш учун ушбу мева Гонконгга ва Гонконг орқали Хитойга етказиб берилишини ҳисобга олиш керак.

Тўғри, бу ерда 2022 йилнинг январь-февраль ойларида жисмоний жиҳатдан импорт динамикаси салбий бўлди – етказиб бериш 27 фоизга қисқариб, 178,3 минг тоннани ташкил этди.  Бироқ, бу ҳам гилос импорти бўйича сўнгги йиллардаги иккинчи энг юқори кўрсаткичдир. Қиймат жиҳатидан Гонконгнинг гилос импорти 1,1 миллиард долларга етди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 17 фоизга кам.

Шундай қилиб, Хитой 2022 йилнинг дастлабки икки ойида гилос импорти учун 2,9 миллиард доллар тўлади, бу бутунбошли 2021 йил учун ҳисоблаганда, жаҳондаги бошқа барча мамлакатлардан уч баробар кўп кўрсаткичдир! Қизиғи шундаки, ушбу бизнеснинг асосий ва деярли ягона бенефициари Чилидан сархил гилос етказиб берувчилар бўлди.

Нима учун гилос Хитойда жуда машҳур эканлиги ва нега бу мева мамлакат иқтисодий фаровонлигининг ўзига хос рамзига айлангани ҳақида биз «Жаҳон гилос бозори ва Хитой гилоси феномени» материалида ёзганмиз.  Бироқ, бу ғояни «илгари суриш»га муваффақ бўлган чилилик гилос экспортёрларининг ҳам хизматларини тан олиш керак. Пировардида, Чилидан Хитойга етказиб бериладиган гилоснинг биринчи партиялари – бу чинакам воқеликдир.

Афсуски, минтақамиздаги энг йирик гилос экспортёри бўлмиш Ўзбекистон ҳатто Хитой бозорига чиқиш имкониятига эга бўлса ҳам бу афзалликдан ҳозирча фойдалана олмаяпти. Қолаверса, Ўзбекистондан Хитойга гилос экспорти доимий равишда пасайиб бормоқда ва 2021 йилда рекорд даражадаги 14 тоннага тушди. Қизиғи шундаки, Хитойга гилос экспортининг рекорд даражада пастлиги Ўзбекистон бозорида гилос кўплиги ва рекорд даражадаги арзон нархлар фонида қайд этилди.  Бунинг асосий сабаби, Ўзбекистон гилосининг сифати ва Хитой талаблари ўртасидаги номувофиқликдир. Шуни ҳам қайд этиш жоизки, мамлакатда йирик мевали  гилос етиштириш бўйича биринчи истиқболли лойиҳалар пайдо бўлмоқда, улардан бирини ушбу видеода кўришингиз мумкин.

Сообщение 2022 йилнинг январь-февраль ойларида Хитой гилос импортини жаҳондаги барча мамлакатлар импортидан уч баробар оширди! появились сначала на EastFruit.

Грузияда, мана, икки ойдирки, нархлар ўсиши бўйича сабзавотлар биринчи ўринни эгаллаб турибди. Мева-сабзавот маҳсулотлари нархининг ошишига асосий сабаблар –  мавсумий омиллар ва маҳаллий маҳсулот етиштиришнинг етарли эмаслигидир. Шу боис, кузнинг иккинчи ярмидан бошлаб, мамлакат деярли бутунлай хориждан сабзавот импорт қилишга ўтади. Бу ҳақида Business Грузия сайти ёзмоқда.

Қишлоқ хўжалиги бўйича мутахассис Паата Арошидзенинг сўзларига кўра, баҳорда сабзавотлар қимматлашади, чунки, маҳаллий захиралар тугаб, деярли 100% маҳсулот импорт қилинади. Ва бу баҳор охирига қадар маҳаллий маҳсулотларни мавсумий етказиб бериш бошлангунича давом этади.

«Лари курси пасаймоқда, табиийки, нархлар ўсиб бормоқда ва бу инфляцияда ўз ифодасини топяпти.  Маҳаллий сабзавотлар шу қадар камки, улар талабни қисман қоплайди, ҳатто майдан октябрга қадар, холос. Ҳозир импорт қилинадиган сабзавотлар ҳам қимматлашмоқда, чунки, логистика қиммат”, дейди эксперт.

Унинг сўзларига кўра, маҳаллий маҳсулот етиштиришни ривожлантириш қишлоқ хўжалиги самарадорлигини ошириш муаммоларини тубдан ҳал этишни тақозо қилади.

Сообщение Грузияда сабзавот маҳсулотлари нарх ўсиши бўйича етакчилигича қолмоқда появились сначала на EastFruit.

2022 йилнинг март ойида банан импорти 15,4 минг тоннани ташкил этди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 2,8 баробар кўп кўрсаткичдир, дея хабар бермоқда EastFruit таҳлилчилари асосий турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари импорти бўйича расмий маълумотларга асосланиб.

2022 йилнинг январь ойи бошидан март ойи охиригача бўлган даврда Ўзбекистонга жами 40,1 минг тонна банан импорт қилинган. Бу 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 2,5 баробар, 2020 йилнинг январь-март ойларига нисбатан қарийб 4 баробар кўпдир.

Ўтган йили Ўзбекистонда банан истеъмоли кескин ошганини EastFruit экспертлари мева-сабзавот бўйича 2021 йилнинг топ-10 воқеликларидан бири сифатида қайд этган эди.  2022 йилнинг биринчи чорагида ушбу маҳсулот истеъмолининг ўсиш тенденцияси нафақат давом этди, балки тезлашди. 2022 йилнинг январь-март ойларида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан банан истеъмолининг ўсиш суръати 2021 йилда қайд этилган кўрсаткичга нисбатан юқори бўлди. Таққослаш учун айтадиган бўлсак, 2021 йилда Ўзбекистон 89,4 минг тонна банан импорт қилган, бу 2020 йилга нисбатан 2,4 баробар кўпдир.

Ўзбекистонда банан истеъмолининг ўсишига сабаб бўлган омиллардан бири ушбу маҳсулот импортида божхона божи тўловларининг нолга туширилиши бўлди. 2021 йилнинг октябрь ойида мамлакат ҳукумати бир қатор меваларни бошқа мамлакатлардан олиб киришни божхона божи тўловидан озод қилиш орқали импортни рағбатлантириш тўғрисидаги қарорни қабул қилди. Банан ҳам шундай мевалар рўйхатига киритилган. Ҳукуматнинг импорт бўйича божхона божи тўловларини нолга тушириш тўғрисидаги қарори Ўзбекистонда 2021 йилнинг сўнгги ойлари ва 2022 йилнинг январь-март ойларида ушбу маҳсулот истеъмоли ўсишида қўшимча рағбат бўлди. Чунки, 2021 йилнинг октябригача бўлган даврдаёқ, импорт статистикаси Ўзбекистонга банан импорти ҳажми сезиларли даражада ошганини кўрсатган эди.

Сообщение 2022 йилнинг март ойида Ўзбекистонга банан импорти ҳажми деярли уч баробар ошди появились сначала на EastFruit.

Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси 2022 йилнинг январь-февраль ойлари учун Ўзбекистонга озиқ-овқат маҳсулотлари импорти таркибини эълон қилди. Мазкур маълумотлардан маълум бўлишича, республика икки ой ичида озиқ-овқат импортини 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 26 фоизга – 368 миллион доллардан 499 миллион долларга оширган, деб ёзмоқда “Nuz.uz”.

Ўзбекистонга озиқ-овқат маҳсулотлари импортида етакчи ролни Қозоғистон эгаллаб турибди, ушбу мамлакатдан 180 миллион долларлик озиқ-овқат импорт қилинган (2021 йилнинг дастлабки икки ойида эса 136,7 миллион долларлик маҳсулот).

Қозоғистондан кейинги ўринда Россия – 127,9 миллион долларлик маҳсулот импорт қилинган (ўтган йилнинг шу даврида 103,9 миллион долларлик озиқ-овқат маҳсулотлари).

Яъни, Ўзбекистонга озиқ-овқат маҳсулотларининг 61 фоизи шу икки давлатдан импорт қилинган.

Хитойнинг Ўзбекистон озиқ-овқат импортидаги ҳиссаси қуйидагича: 2022 йилнинг дастлабки икки ойида – 7,8 миллион доллар ва ўтган йилнинг шу даврида 5 миллион доллар.

Бразилия, Эквадор, Туркия, Покистон, Беларусь мамлакатлари ҳам йирик озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб берувчилари қаторида.

Расмий статистик маълумотларга кўра, жорий йилнинг январь-февраль ойларида Ўзбекистонга дон ва ўсимлик ёғи импорти 436,1 минг тоннани ташкил қилган, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 20,2 минг тоннага кам.

2022 йилнинг дастлабки икки ойида ўсимлик ёғи импорти 17,5 минг тоннани ташкил қилган.

Аммо, бир қатор маҳсулотлар импорти ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан кескин ошган. Хусусан, мандарин импорти 14,3 минг тоннадан 26,7 минг тоннага, банан 10,5 минг тоннадан 24,7 минг тоннага, картошка 80,5 минг тоннадан 122,4 минг тоннага, маргарин 7,9 минг тоннадан 36,8 минг тоннага ошди.

Сообщение Ўзбекистон 2022 йилнинг январь-февраль ойларида озиқ-овқат маҳсулотлари импортини 26 фоизга оширди появились сначала на EastFruit.

Украинада иссиқхона бодринглари нархи тез суръатлар билан ошишда давом этмоқда, дея хабар берди EastFruit лойиҳаси таҳлилчилари. Зеро, ўтган ҳафта билан солиштирилса, ушбу сегментдаги ўсиш суръати бир неча маротаба тезлашган. Ҳафтанинг биринчи ярмидаёқ, бозорда талаб юқори бўлган бир шароитда ушбу сабзавот бўйича таклифлар камайиши юзага келди. Импорт бодрингини етказиб бериш логистика муаммолари туфайли сезиларли даражада камайган, импортёрлар ички бозорда бодринг нархи барқарор ўсишига қарамай, юқори молиявий рисклар туфайли ушбу маҳсулотни Украина бозорига етказиб беришдан бош тортишмоқда.

Шунингдек ўқинг: Украинада импорт қилинган помидор нархи тез суръатда қимматлашиб бормоқда

Шундай қилиб, жорий ҳафта бошидан буён иссиқхона бодринги нархи ўртача 17% га ўсди ва айни пайтда 65-100 грн/кг (2,22 – 3,42 доллар/кг)дан сотилмоқда. Иссиқхона хўжаликлари вакилларининг фикрига кўра, ушбу сегментда талаб ортиши билан бирга Украина комбинатларидан мазкур турдаги маҳсулотни етказиб бериш қисқаргани ҳам бодринг нархи ўсишини рағбатлантирди. Бу ҳавонинг кескин совуқ келиши сабабли иссиқхоналарда бодринг пишиши тезлиги сезиларли даражада пасайиб, фермер хўжаликларида етарли ҳосил тўпланмагани билан боғлиқ.

Қайд этиш жоизки, айни дамда Украина иссиқхона бодринги ўтган йилнинг апрель ойи бошига нисбатан ўртача 1,6 баробар қимматроқ сотилмоқда.  Шу билан бирга, бозордаги асосий иштирокчиларнинг аксарияти ушбу сегмент нархларининг навбатдаги ўсиши вақтинчалик ҳодиса бўлиши мумкин, деган фикрда. Жорий ҳафта бодринг етиштириладиган асосий ҳудудлардан маҳсулот етказиб бериш яхшилана бошлади, илиқ об-ҳаво бошланиши билан маҳаллий иссиқхона комбинатларида бодринг ҳосили кучаяди, бу эса ўз навбатида, ушбу сегментдаги сотиш нархлари пасайишини рағбатлантиради.

Сообщение Украинада икки ҳафтадан буён иссиқхона бодринглари нархи ошмоқда появились сначала на EastFruit.

Ушбу материалда EastFruit таҳлилчилари Тожикистондаги озиқ-овқат хавфсизлиги, макроиқтисодий ва молиявий барқарорлик, шунингдек, истеъмолчиларнинг кайфияти билан боғлиқ вазиятни баён этишади ва Россиянинг Украинадаги жанговар ҳаракатлари фонида ушбу вазиятнинг келгусидаги ривожланиш истиқболлари ҳамда имкониятларини баҳолашга ҳаракат қилишади.

Тожикистон озиқ-овқат маҳсулотларининг нетто-импортёри ҳисобланади.  Салбий савдо баланси йилига 800 миллион долларни ташкил этади. Бошқача айтганда, нисбатан кичикроқ Тожикистоннинг қўшни Ўзбекистонга қараганда озиқ-овқат савдо баланси кескин салбийдир.

Шу билан бирга, импортнинг 31 фоизи Россия ва Украинадан етказиб бериладиган озиқ-овқат маҳсулотлари ҳисобланади.  Тожикистон озиқ-овқатининг 30% га яқини Россия Федерациясидан, 1%га яқини эса Украинадан импорт қилинади.  Беларусдан импорт нисбатан кичик миқдорда эканини қайд этиш жоиз.  Россиядан Тожикистонга озиқ-овқат маҳсулотларини етказиб бериш реал кўрсаткичи бундан юқорироқ бўлиши мумкин, чунки, қисман бу товарлар Қозоғистон орқали мамлакатга импорт қилинади ва айнан Қозоғистон 40% улуш билан Тожикистонга озиқ-овқат етказиб берувчи (энг йирик) ҳисобланади.

Тожикистоннинг озиқ-овқат экспорти нисбатан кичик, йилига 100 миллион доллардан кам. Бироқ, реал рақамлар сезиларли даражада юқори бўлиши мумкин.  Шунга қарамай, мамлакатнинг экспортга боғлиқлиги кўпчилик позицияларда у қадар юқори эмас. Фақат сархил  ва қуритилган мевалар, шунингдек, айрим эртаги сабзавотлар тоифасидаги маҳсулотлар экспорти имконияти ички бозорда нархларни сақлаб қолишга ёрдам беради. Албатта, Россия резидентларининг харид қобилияти кескин пасайиши Тожикистон экспортёрлари учун ёмон хабар бўлиб, уларни ҳозирданоқ муқобил бозорлар излашга ундамоқда.

Тожикистон озиқ-овқат савдосида мазкур вазиятга нисбатан таъсирчан позициялар

Тожикистоннинг муҳим импорт тоифалари буғдой ва буғдой уни, ўсимлик ёғи ва мойлар ҳамда шакардир.  Ушбу уч маҳсулот тоифасига жами импортнинг 55%дан ортиғи тўғри келади. Яна тахминан 10%и чорвачиликда ишлатиладиган ем-хашак ва мойли чиқитлар бўлиб, бу борада ҳам мамлакат импортга боғлиқ.

Гарчи, буғдой импортида Россияга боғликлик паст даражада бўлса-да, Тожикистондаги деярли барча озиқ-овқат буғдойи Қозоғистондан келтирилади. Айни дамда Қозоғистон буғдой экспорти таъқиқланиши ёки қатъий чекланиши мумкинлигини эълон қилди, бу эса Тожикистон учун жиддий муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.

Ўсимлик ёғи борасида катта муаммолар бўлмаслиги керак. Умуман олганда, ушбу маҳсулот нархи ошиши кам таъминланган аҳоли учун салбий аҳамиятга эга.

2021 йилда Тожикистон озиқ-овқат маҳсулотлари импорти таркибида асосий тоифадаги маҳсулотлар ва қишлоқ хўжалиги хом ашёсининг улуши, фоизда:

Дон ва ун – 30%

Ўсимлик ёғи ва мойли ўсимликлар – 15%

Чорва учун ем-озуқа – 10%

Шакар – 10%

Бошқа маҳсулотлар – 35%

Тожикистон қисман Россия ва Беларусдан импорт қиладиган шакар билан боғлиқ вазият бироз ёмонроқ. Бироқ, мамлакатга шакарнинг асосий етказиб берувчиси Ҳиндистондир, яъни, ушбу мамлакатдан импорт ҳажмини оширишга ҳаракат қилиш мумкин. Ваҳоланки, бу ерда ҳам нархлар ўсишини кутишга тўғри келади ва бу Тожикистон учун жиддий муаммодир.

Чорва учун озуқа-ем эса мамлакат чорвадорлари учун жуда қимматга тушади.  Минтақадаги энг йирик озуқа экспортёри бўлмиш Украина маҳсулоти уруш тугаган тақдирда ҳам яна бир неча ой бозорда кўринмаслиги аниқ. Емни сотиб олиш мумкин бўлса-да, нархлар  қимматлашиши мумкин, бу Тожикистонда шундоқ ҳам  самарали бўлмаган чорвачиликка зарар етказиши ва мамлакат аҳолисининг ушбу муҳим оқсил манбаини харид қилишини қийинлаштириши эҳтимоли баланд.

Тожикистон миллий валютаси – сомони курси

Россия армиясининг Украинада жанговар ҳаракатлар бошлашидан аввал Тожикистон сомонисининг долларга нисбатан расмий курси 11,3 ни ташкил этган бўлса, ҳозир 12.5 атрофида. Юзага келган ваҳима туфайли қора бозордаги курс ҳатто 14,8 сомонигача кўтарилди, аммо кейин у яна пасайди.

Табиийки, мамлакатдаги деярли барча импорт товарлар курс билан бирга қимматлашган. Шунингдек,  бозор иштирокчиларининг фикрига кўра, кўплаб савдогарлар курсни 15 дан ҳисобламоқда, чунки, уларнинг кейинчалик зарарга кирмасликка  ишончи комил эмас. Ва шунга кўра, нарх ўсиши 30%ни ташкил қилади. Бу, албатта, фақат импорт қилинадиган товарларга тааллуқли.

Шу билан бирга, Россия рублига нисбатан маҳаллий валюта 40 фоиздан зиёд қимматлашган, мигрантлар юбораётган рубль маҳаллий валютага нисбатан қадрсизланган.

Тожикистонда истеъмолчилар кайфияти

Россиянинг Украинадаги жанговар ҳаракатлари бошланганидан сўнг, аҳоли аҳоли ёғ, ун ва шакарни оммавий равишда сотиб ола бошлади. Ўз навбатида, ушбу маҳсулотлар 30 фоизга қимматлашди. Россиянинг ушбу товарлар экспортини таъқиқлаши туфайли вазият янада мураккаб тус олди.

Шу билан бирга, трейдерлар жуда тез реакция билдириб, дарҳол Ҳиндистондан шакар етказиб бериш даражасини оширишди. Ҳиндистон шакари Россия шакарига нисбатан 20% арзонроқ, аммо, кўпчилик юқори сифатли деган фикрда Россия Федерациясининг маҳсулотларини афзал кўради.

Бундан ташқари, истеъмолчилар макарон сотиб ола бошлашди. Макарон Тожикистонда Қозоғистон унидан тайёрланади. Шу сабабли, ҳатто маҳаллий макарон ҳам 30% ва ундан кўпроқ қимматлашган.  Россия Федерациясидан импорт қилинадиган макарон маҳсулотлари 50 фоизга қимматлади.  Маҳаллий ёғ нархи ҳам 20-30 фоизга ошган (кунгабоқар ва пахта ёғи). Ўзбекистондан пахта ёғи импорти ошди.

Кўпчилик кўчмас мулкка сармоя киритишни тўхтатди, ишлатилган автомобиллар бозорида ҳам савдолар тўхтаб қолди. Бу  Тожикистондаги қурилиш бизнесига узоқ муддатли таъсир кўрсатиши мумкин.

Шу билан бирга, озиқ-овқат маҳсулотлари ассортименти ўзгармади.  Дўконларда ҳозирча бўш пештахталар йўқ ва барча маҳсулотлар доимий мавжуд. Фақат нархлар ўзгарган, холос.

Бу йил Тожикистонда экинлар структураси ўзгарадими?

Экинларнинг структураси кескин ўзгариши даргумон. Катта ҳажмда фақат пиёз Россия Федерациясига юборилди, лекин у кузда экилган. Деҳқонлар ҳар доим қилган ишларини бажаришда давом этишади ва ўзлари доимий эккан экинни етиштиришади.

Айни пайтда деҳқонлар ўғитлар нархи қимматлигидан, айниқса, сўнгги пайтда кескин қимматлашганидан шикоят қилишмоқда. Бироқ, нархлар бундан аввал ҳам кўтарилган эди. Россия Федерацияси Тожикистонга ўғит экспортини тўхтатгани эса янгилик бўлди.

Шу боис, ҳамма нарса қиммат бўлгани учун Тожикистон деҳқонлари бу йил ўғитдан камроқ фойдаланишади. Илғор фермерлар эса келаётган мавсум учун қишда ўғит  харид қилишди.

Аммо, янги ҳосил учун ўғит ишлатиш ҳажми пасаяди. Бу эса қишлоқ хўжалиги экинларининг ўртача ҳосилдорлиги камайиши эҳтимоли мавжудлигини англатади.

Тожикистон иқтисодиётига меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмалари таъсири

Тожикистон ялпи ички маҳсулот таркибида муҳожирлар юборган пул ўтказмаларининг улуши бўйича жаҳонда етакчи давлатлардан бири ҳисобланади. Шу сабаб унинг Тожикистон иқтисодиёти ва макроиқтисодий барқарорлигига таъсири жуда муҳим бўлган ва шундай бўлиб қолмоқда.

Россия рублининг АҚШ долларига нисбатан курси қулаши нақд пул тушумлари ҳажмини мутаносиб равишда камайтириши аниқ. Айни пайтда Тожикистон муҳожирларининг ўзлари ҳам ватанга қайтиш учун сабаб кўришмаяпти. Уларнинг айтишича, Россияда нархлар улар сотиб оладиган асосий маҳсулотлар учун унчалик юқори эмас, бироқ, уй-жой ижараси нархи ошган.

Тожикистонда ҳануз Россияга бориш истагидагилар кўп. Тўғри, сафарга бориш қийинлашди, чунки, икки ҳафта давомида Россияга умуман рейслар бўлмади. Бироқ, ҳозирги пайтда Россияга рейслар сони тикланган кўринади. Бу дегани, муҳожирлар оқими катта эҳтимол билан сезиларли даражада сақланиб қолади.

Тадбиркорликни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари қаторида тадбиркорларни текшириш борасида 2022 йил охирига қадар мораторий жорий этилганини алоҳида қайд этиш мумкин.

Тожикистонда қайси маҳсулотлар кескин қимматлашган?

Бошқаларга нисбатан Россия Федерациясидан шакар ва макарон каби маҳсулотлар, шунингдек, ўғитлар қимматлашди.  Қолган маҳсулотлар нархи ошиши валюта курси ўзгариши ҳисобига 20% атрофида бўлди.

Импорт қилинадиган сабзавот ва мевалар нархи ҳам валюта курсига мос равишда кўтарилди, бироқ, маҳаллий маҳсулотлар учун одатдаги мавсумий ўзгаришларни ҳисобга олмаганда, унчалик ўзгармади.

Хулосалар қандай?

2022 йилнинг қолган қисми Тожикистон истеъмолчилари учун осон кечмайди, чунки, Украинада вазият ҳануз оғирлигича қолмоқда, Россияга қарши санкциялар кучаймоқда ва глобал озиқ-овқат ҳамда қазилма энергия манбалари бозорида вазият тобора таранглашиб, аввалдан айтиб бўлмайдиган ҳолатлар юзага келмоқда.

Йирик етказиб берувчи давлатларнинг дон ва бошқа асосий маҳсулотлар учун жорий қилган савдо чекловлари Тожикистонга энг кўп таъсир кўрсатади.  Макроиқтисодиётга келсак, мамлакатнинг мигрантлар пул ўтказмасидан тушадиган даромадлари пасайишининг таъсири сезиларли бўлади. Бу қурилиш ва бошқа шу каби соҳаларга салбий таъсир кўрсатиши эҳтимоли юқори.

Сабзавот ва мева етиштирувчилар ҳам Россия, Беларусь ва Украинада ўз маҳсулотларига самарали талаб пасайишининг салбий оқибатларини ҳис қилишлари мумкин.

Сообщение Тожикистон: озиқ-овқат хавфсизлиги ва макроиқтисодий барқарорлик появились сначала на EastFruit.

2022 йилнинг 24 февраль куни Россиянинг армияси Украинада жанговар ҳаракатлар бошлади. Ушбу уруш жаҳоннинг кўплаб давлатларидаги озиқ-овқат хавфсизлигига таҳдид солиб, бу борадаги таъминотнинг шусиз ҳам заиф бўлган глобал мувозанатини бузди. Айни дамда Ўзбекистон ҳукумати юзага келаётган таҳдидларни муваффақият билан бартараф этишга эришяпти, лекин асосий муаммолар ҳали олдинда.

Ушбу мақолада биз Ўзбекистондаги озиқ-овқат хавфсизлиги, макроиқтисодий ва молиявий барқарорлик, шунингдек, истеъмолчилар кайфияти билан боғлиқ вазиятни акс эттиришга ва истиқболни ҳамда ушбу вазиятнинг келгусидаги ривожланиш  имкониятларини баҳолашга ҳаракат қиламиз.

Ўзбекистон озиқ-овқат маҳсулотларининг нетто-импортёри ҳисобланади. Салбий савдо баланси йилига 500 миллион долларни ташкил этади.

Шу билан бирга, импортнинг 36 фоизи – Россия, Беларусь ва Украина малакатларининг умумий ҳиссасига тўғри келади, яъни, улар Ўзбекистонга тўғридан-тўғри озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб берувчилардир.  Ўзбекистонга импорт қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг 30%га яқини Россия Федерациясидан, 4%и Беларусдан, 2%га яқини Украинадан импорт қилинади. Қайд этиш жоизки, Россиядан Ўзбекистонга озиқ-овқат маҳсулотлари ҳажми бундан кўпроқ ҳам бўлиши мумкин, чунки, ушбу товарларнинг бир қисми мамлакатга Қозоғистондан воситачилар орқали кириб келади.

Ўзбекистоннинг озиқ-овқат маҳсулотлари экспортида эса, ушбу уч давлатнинг умумий улуши янада юқори – бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, тахминан 42 фоизни ташкил этади! Шу билан бирга, озиқ-овқат маҳсулотларининг қарийб 40 фоизи Россия бозорига Қирғизистон ва Қозоғистон орқали экспорт қилинади.

Табиийки, узоқ муддатли истиқболда Украинадаги вазиятнинг Ўзбекистон озиқ-овқат бозорига таъсири жуда катта бўлиши мумкин.

Ўзбекистон озиқ-овқат савдосида мазкур вазиятга нисбатан таъсирчан позициялар

Ўзбекистонга импорт қилинадиган жами озиқ-овқат маҳсулотларининг 60 фоиздан ортиғини юқори калорияли асосий маҳсулотлар, хусусан, дон ва дон маҳсулотлари, ўсимлик ёғи ва уни ишлаб чиқариш учун хом ашё, шунингдек, шакар ташкил этади.

Импорт конъюнктурасидаги ўзгаришларга чорва учун озуқа тоифаси ва камроқ даражада гўшт импорти сезгирдир. Бу товарларнинг барчаси бўйича Ўзбекистон нетто-импортёр ҳисобланади, демак, импорт режимлари ўзгариши, импорт қилинадиган товарларнинг мавжудлиги ҳамда импорт маҳсулотларининг нархлари ички озиқ-овқат бозори ва хавфсизлигига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин.

Фақат сабзавот ва мевалар бўйича (картошкадан ташқари) Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлиги нуқтаи назаридан вазият нисбатан яхши. Бироқ, бу ерда ҳам Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесининг Россия ва Россия Федерацияси билан яқин савдо алоқаларига эга бўлган бошқа мамлакатлар бозорларига мева-сабзавот етказиб бериш билан боғлиқ муаммолар мавжуд. Россияда аҳолининг сотиб олиш қобилияти пасайгани сабаб ушбу маҳсулотларга талабнинг кескин камайгани ва рублнинг кескин қадрсизланиши туфайли ўзбекистонлик трейдерлар ва ишлаб чиқарувчилар зудлик билан муқобил бозорларни излаши зарур. Лекин, бу осон эмас, чунки, Ўзбекистондан товар экспорти логистикаси қиммат ва мураккаб, бу маҳсулотлар тез бузиладиган тоифага киради ва уларнинг сифати маҳсулот сифатига Россиядан кўра талабчанроқ мамлакатлар нуқтаи назаридан яхши эмас.

Келинг, энди муҳим импорт тоифаларига қайтайлик.

Дон ва донни қайта ишлаш маҳсулотлари бўйича Ўзбекистоннинг Россияга қарамлиги у қадар юқори эмас – ушбу маҳсулотларнинг асосий қисми қўшни Қозоғистондан импорт қилинади. Украинадан ҳам арзимаган ҳажмлар олиб келинади.

Ўсимлик ёғи билан боғлиқ алоҳида муаммолар йўқ – Россия Федерациясидан экспортга таъқиқ қўйилмаган, Украинадан импортга боғлиқлик  аҳамиятсиз – 1-2% оралиғида. Албатта, мазкур позициянинг ҳам худди дон каби нархи ошиши мумкин, лекин бу глобал муаммо.

Шакарга келсак, муаммо жуда аниқ. Зеро, Ўзбекистонга шакар ва шакарли «қандолат» импортининг 60% дан ортиғи Россия улушига тўғри келади, ва энди Россия шакар экспортига тўғридан-тўғри таъқиқ жорий қилди. Дарвоқе, бу ерда Украинадан етказиб бериш улуши сезиларли даражада эди – тахминан 4%. Табиийки, Бразилия ва бошқа йирик етказиб берувчи давлатлардан олиб келиниши мумкин бўлган шакар хом ашёсини маҳаллий қайта ишлаш ҳажмини ошириш муаммонинг ечими бўлиши мумкин, аммо асосий савол шундаки, Ўзбекистон корхоналарининг қуввати бунга имкон берадими?

Умуман олганда, импорт бўйича вазият унчалик хавфли кўринмайди, шундай бўлса-да, озиқ-овқат нархлари ошиши эҳтимоли – алоҳида масала. Таҳлилчилар фикрига кўра, йил охиригача бу масала анча муҳим аҳамият касб этиши мумкин, чунки, жаҳонда ҳозирча 2021 йилги ҳосил захираларидан фойдаланилмоқда.

Доллар ва бошқа валюталарнинг сўмга нисбатан курси

Ўзбекистонда 9 мартга қадар АҚШ доллари ва бошқа асосий валюталар курси нисбатан барқарор сақланиб қолди. Россия рубли бундан мустасно. 24 февралдан 9 мартга қадар Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан белгиланган АҚШ доллари курси 1 АҚШ доллари учун 10 840 сўмдан 10 897 ўзбек сўмигача, яъни, атиги 0,5% ошди. Афтидан, регулятор кутиш  позициясини эгаллади – уруш қисқа муддатли бўлиши ва кейин ҳаммаси меъёрий ҳолатга қайтиши мумкин эди. Аммо уруш чўзилиб кетди ва сўм босқичма-босқич девальвация қилина бошланди – 9 мартдан 15 мартга қадар АҚШ доллари курси 1 АҚШ доллари учун 10 897 сўмдан 11 033 сўмгача, яъни, бир ҳафта давомида 1,2% га ошди.

Бироқ, март ойининг иккинчи ярми ва апрель ойи бошларида эртаги сабзавотларни ташқи бозорларга жўнатиш мавсуми бошланаётгани ва Россия, Қозоғистон ҳамда Қирғизистон асосий бозорлар бўлиб, уларнинг валюталари долларга нисбатан сезиларли даражада пасайганини ҳисобга олсак, бу сўмнинг арзимас девальвациясидир. Бундан ташқари, қуритилган мева-сабзавот, шунингдек, музлатилган меваларни жўнатиш давом этмоқда ва келгусида ҳам давом этади.  Қолаверса, ўша вақтга келиб, уруш сурункали босқичга ўтаётгани ва сиёсий музокаралар ҳали кўзга кўринарли натижаларни бермаганлиги ҳақида тушунча мавжуд бўла бошлади. 15 дан 18 мартга қадар АҚШ доллари курси кескин кўтарилди – 1 АҚШ доллари учун 11 033 сўмдан 11 572 сўмгача, яъни,  3 кун ичида 4,9% га ошди.

Шундай қилиб, 2022 йилнинг 24 февралидан 18 мартигача Ўзбекистонда АҚШ доллари курси 1 АҚШ доллари учун 10 840 сўмдан 11 572 сўмга, яъни, 6,8% га ошди. Аммо, бу, миллий валюталари девальвацияси жиддий тус олган асосий савдо бозорларида (Россия, Қозоғистон ва Қирғизистонда) Ўзбекистон товарлари нарх бўйича рақобатбардош бўлиши учун етарли эмас. Бошқа томондан, асосий савдо бозорларида, айниқса, Россия Федерациясида аҳолининг сотиб олиш қобилияти даражаси ҳам кескин пасайди, шу боис, сўмнинг кескин девальвацияси билан маҳсулот экспортининг юқори ҳажмини сақлаб қолиш осон бўлмайди.  Бундан ташқари, Ўзбекистон миллий валютасининг кескин қадрсизланиши инфляция кўрсаткичларига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Ўзбекистонда истеъмолчи кайфияти

EastFruit мутахассисларининг Ўзбекистон пойтахтида жойлашган супермаркетлар тармоғи дўконларидаги аудити, шунингдек, мамлакат резидентлари билан мулоқоти чоғида истеъмолчилар кайфиятида кескин ўзгаришлар сезилмади.

Россиядан буғдой ва шакар етказиб беришнинг вақтинчалик таъқиқланиши муносабати билан қисқа муддатли ажиотаж пайдо бўлди, бироқ, расмий ҳукумат бунга дарҳол муносабат билдириб, Ўзбекистонда ушбу маҳсулотлар бўйича тақчиллик бўлмайди, деган баёнот билан аҳолини тинчлантирди! Масалан, буғдой бўйича маҳаллий ишлаб чиқариш ва муқобил етказиб берувчилардан импорт ҳисобига, шакар бўйича эса муқобил етказиб берувчи Бразилиядан харид ҳисобига талаб қондирилади. Қишлоқ хўжалиги вазирлиги баёноти билан бу ерда танишишингиз мумкин.

Шунга қарамай, бундай таъқиқнинг истеъмолчилар кайфиятига муайян даражада таъсири бўлди. Айрим савдо тармоқлари шакар сотиш бўйича чекловлар жорий этди: «Кorzinkа»да – бир кишига учун 2 кг, «Маkro»да – 4 кг,  «Havas»да эса дадиллик билан 10 кг дан сотилмоқда.  «Cаrrefour» тармоғида ҳам харидорлар киши бошига 10 кг шакарни муаммосиз олишяпти. Қозоғистоннинг “Маgnum” тармоғи ҳатто паст нархларда шакар таклиф қилиш орқали Наврўз байрами кунлари харидорларни жалб қила бошлади.

Шуни ҳам қайд этиш жоизки, кўплаб кекса авлод вакиллари ҳар эҳтимолга қарши макарон, дон ва бошқа зарур маҳсулотлар захирасини яратишга ҳаракат қилишди, аммо, бу ҳодиса дўконларда ажиотажни юзага келтирмади, аксинча, савдодаги қисқа муддатли ўсишга ёрдам берди.

Умуман олганда, Ўзбекистон пойтахтидаги истеъмолчилар кайфиятида ўзгаришлар, жумладан, ажиотаж ёки ваҳима кузатилмади.

Ўзбекистон супермаркетларидаги озиқ-овқат ассортименти ҳамда экин майдонларининг тузилиши

Ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг сабзавот ва мевалар, озиқ-овқат маҳсулотлари, шунингдек, бошқа тоифалар, жумладан, маиший кимё, дори-дармон ҳамда бошқа зарур товарлар ассортиментида ўзгаришлар кузатилмаяпти.

Ва ҳозирча Ўзбекистондаги экин майдонлари таркибида ҳам ўзгаришлар кўзда тутилмаган. Фермерларни бундан кўра, 2022 йил март ойида кузатилган об-ҳаво аномалияларининг бўлажак ҳосилга салбий таъсири кўпроқ хавотирлантирмоқда.

Россиядан Ўзбекистонга меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмалари

Меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмалари борасида сезиларли ўзгаришлар кузатилиши мумкин. Айни нуқтаи назардан,  Ўзбекистонга меҳнат муҳожирларининг трансчегаравий ўтказмалари ҳажмига Украинадаги уруш таъсири – меҳнат муҳожирларининг аксарият қисми “уйда қолган” коронавирус пандемияси давридагидан ҳам салбийроқ бўлиши мумкин.

Меҳнат муҳожирларининг 75-80 фоизга яқин пул ўтказмалари Россия (65-70 фоиз) ва Қозоғистондан (7-10 фоиз) келгани сабабли, бу ердаги таъсир икки жиҳатдан сезиларлидир. Биринчидан, Россия рубли қадрсизланиши Россиядаги меҳнат муҳожирларининг АҚШ доллари қийматида ўлчанадиган даромадларини автоматик равишда 25–30 фоизга, Қозоғистондаги муҳожирларникини эса тахминан 15–18 фоизга камайтирди.  Шу боис, бошқа омилларни ҳисобга олмаган ҳолда ҳам, Россия рубли ва Қозоғистон тенгесининг қадрсизланиши аллақачон бу давлатлардан пул ўтказмалари ҳажми сезиларли даражада пасайишига олиб келмоқда.

Иккинчи омил – Россия ва натижада, Қозоғистонда ҳам иқтисодий вазиятнинг жуда ёмонлашувидир, зеро, Қозоғистон иқтисодиётининг Россия иқтисодиёти билан боғлиқлик даражаси юқори. Бу жараёнларнинг ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари учун асоратлари Россияда ишсизлик кучайиши, хорижлик ишчиларга талабнинг кескин қисқариши ва катта эҳтимол билан, мигрантларнинг иш ҳақининг пасайиши ҳисобланади. Буларнинг бари меҳнат муҳожирлари сонининг Россия ва Қозоғистонда қисқаришига, шунингдек, уларнинг даромадлари камайишига олиб келади.

Март ойи бошида Ташқи меҳнат миграцияси агентлиги ўзининг расмий Теlegram канали орқали меҳнат муҳожирлари ўртасида аноним сўровнома ўтказди.

Респондентларга “Россиядан яқин вақт ичида Ўзбекистонга қайтишни режалаштираяпсизми?”, деган савол берилди.  Кейин тўрт жавоб варианти таклиф қилинди ва натижалар қуйидагича:

2022 йилнинг 18 март ҳолатига кўра, ушбу сўровда 13,6 минг респондент иштирок этган.

Диаграммадан кўриниб турибдики, ҳозирча респондентларнинг атиги 35 фоизи ўз фаолиятини давом эттиришига ишончи комил; Россия рубли қадрсизланишда давом этса, 24%и қайтиши мумкин;   респондентларнинг 41 фоизи эса рубль қадрсизланиши ёки ишсиз қолгани сабаб Ўзбекистонга қайтишни истамоқда. Турли ҳисоб-китобларга кўра, Россияда 1,5-2,0 миллион нафар ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари фаолият юритади.

Энди эса агар биз ушбу икки жиҳатни (Россия рубли ва Қозоғистон тенгесининг қадрсизланиши + иқтисодий вазият ёмонлашуви, биринчи навбатда Россия, кейин эса Қозоғистон иқтисодиётида) умумлаштирадиган бўлсак, Ўзбекистонга пул ўтказмаларининг умумий ҳажми нечоғли камайишини тахминан тасаввур қилиш мумкин.

Маълумот учун айтадиган бўлсак, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки маълумотларига кўра, 2021 йилнинг 12 ойида халқаро пул ўтказмалари тизимлари орқали тушумлар ҳажми 8,1 миллиард долларни ташкил этган, бу кўрсаткич 2020 ва 2019 йиллар билан солиштирилса, 34 фоизга кўпдир. Тахминий ҳисоб-китобларга кўра, ушбу маблағнинг 65-70 фоизи Россиядан (тахминан 5,5 миллиард доллар) ва 7-10 фоизи Қозоғистондан (650 миллион долларга яқин) жўнатилган.

Ўзбекистон иқтисодиёти учун бу жиддий сумма ва 2022 йилда унинг қанчалик камайиши – катта савол. Илк натижалар 2022 йилнинг 1-чораги бўйича маълумотларда кўринади, тўлиқ “эффект” эса эса 2022 йилнинг 2-чораги бўйича маълумотларда акс этади. 2022 йил якунига кўра меҳнат муҳожирлари томонидан Ўзбекистонга юборилган пул ўтказмалари ҳажми учдан бир қисмга қисқарган тақдирда ҳам, бу пул ўтказмалари умумий ҳажмининг 2,7 миллиард долларга камайишига олиб келади.

Бу тахминан Ўзбекистондан мева-сабзавот маҳсулотлари экспортининг уч йиллик қийматига тенг! Табиийки, айни вазият мамлакат иқтисодиётининг бошқа барча тармоқларига жиддий салбий таъсир кўрсатади.

Жаҳон банки Ўзбекистонга пул ўтказмалари ҳажмининг 21 фоизга қисқаришини тахмин қилмоқда, бироқ, бу прогноз меҳнат муҳожирлари орасида Россиядан Ўзбекистонга қайтиш режалари бўйича сўров ўтказилгунига қадар эълон қилинган. Шу боис, ушбу сўров натижаларини, яъни, ўзбекистонлик меҳнат муҳожирларининг бугунги кайфиятини инобатга олган ҳолда мазкур баҳолов янада салбий томонга ўзгариши мумкин.

Дарвоқе, меҳнат муҳожирлари ва уларнинг яқинларига қулайлик яратиш мақсадида ҳозир Ўзбекистондаги барча банклар Россия рублини сотиб олиб, сотмоқда, чунки, Россиянинг ўзида нақд хорижий валютанинг кескин танқислиги мавжуд. Бу ҳолат муаммоларни қисман ҳал қилади, лекин буткул бартараф эта олмайди.

Давлат назорати

Нархларни тартибга солиш бўйича дастлабки чора-тадбирлар ҳукумат томонидан шакарга нисбатан  амалга оширилмоқда. Баъзи ҳудудларда ушбу маҳсулот нархи бир килограмм учун 20 минг сўмгача кўтарилган. Шунингдек, асосан, Россия Федерациясидан импорт қилинадиган гречка нархи ҳам сезиларли даражада ошди.

Шунингдек, Ўзбекистон ҳукумати ҳозир Россия билан савдо-сотиқда юзага келаётган муаммоларни бартараф этиш ва бунинг мамлакат иқтисодиётига таъсирини камайтириш  мақсадида Осиё давлатлари, хусусан, Покистон, Эрон, Ҳиндистон ва Хитой билан савдо алоқаларини фаоллаштиришга ҳаракат қилмоқда. Покистондан картошкадан ташқари гўшт ҳам импорт қилина бошланди.

Бу 2022 йилда Ўзбекистоннинг мева-сабзавот экспорти имкониятларини ҳам кенгайтиради, деган умиддамиз.

Хулоса шуки…

Айни пайтда Ўзбекистонда озиқ-овқат бозоридаги вазият барқарорлигича қолмоқда, бироқ, меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмалари ҳажмининг қисқариши сабаб мамлакатда инфляция даражаси ошиши ва умумий макроиқтисодий вазиятда ушбу салбий факторлар таъсирини кузатишимиз мумкин. Шунингдек, келгуси ойларда озиқ-овқат нархлари ўсишининг эҳтимоли баланд, бу эса мамлакатдаги кам таъминланган аҳолининг озиқ-овқат калорияларининг минимал тўпламига эга бўлишига салбий таъсир кўрсатади. Агар Россия ва Қозоғистондан меҳнат муҳожирларининг катта қисми ишсиз қолиб қайтиб келса, бу вазият мамлакат ички бозорида озиқ-овқат маҳсулотларига талабни кучайишига, ўз навбатида, бу даромадлар камайгани ҳолда импортни ошириш заруратига олиб келади.

Шунингдек, мева-сабзавот маҳсулотларини Россия, Қозоғистон ва Қирғизистон бозорларига экспорт қилиш истиқболи ҳам ноаниқдир. Чунки, ушбу мамлакатларда аҳоли даромадлари даражаси пасайиши ва миллий валюталар қадрсизланиши муаммоси мавжуд. Бу эса мамлакат фермерларининг даромади камайиши ва бу борадаги инвестиция лойиҳалари чекланишига олиб келиши мумкин.

Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, жаҳонда озиқ-овқат ва энергия нархлари юқорилиги, мураккаб ва қиммат логистика, савдо тўсиқлари сони ортиб бораётган вазият бир неча йил давом этиши эҳтимоли баланд. Ва бу, шубҳасиз, глобал характерга эга бўлади.

Сообщение Ўзбекистон: озиқ-овқат хавфсизлиги, валюта курси ва макроиқтисодий барқарорлик бўйича таҳлил ва прогнозлар появились сначала на EastFruit.