EastFruit таҳлилчиларининг хабарига кўра, 2021 йилда Россия голубика импортини жисмоний жиҳатдан 21 фоизга оширди. Россияга голубика импорти ҳажми биринчи бор 10 минг тоннадан ошиб, 10,7 минг тоннага етди.

Шуни қайд этиш жоизки, бир йил аввалги каби Грузия Россияга голубика  экспортини бошқа етказиб берувчи мамлакатларга нисбатан кўпроқ оширди, бунинг натижасида, ушбу мамлакат 2021 йили биринчи марта Россия бозорига сархил голубика етказиб берувчилар бешлигига кирди. Йил давомида Грузиядан Россияга голубика  экспорти 37 фоизга ёки 230 тоннага ошиб, 2021 йилда 850 тоннага етди. Шундай қилиб, Грузиянинг Россия голубика бозоридаги улуши 8 фоизни ташкил қилди ва икки йил аввал у аранг 2 фоизга борган эди.

Бозор иштирокчиларининг фикрича, агар Россия кутилмаганда ўсимлик маҳсулотларини импорт қилиш бўйича янги қоидалар киритгани сабабли мавсум ноаниқ якунланмаганида Грузия 2021 йили кўпроқ голубика экспорт қилиши мумкин эди. Ўшанда кўплаб компаниялар экспортни тўхтатди, чунки, улар янги қоидалар ҳақида ишончли маълумотга эга эмас эди ва кўпчилик жиддий йўқотишлардан чўчиди.

Шунга қарамай, 2021 йилда Грузия Россияга Сербиядан кўра кўпроқ голубика етказиб бера олди ва бу билан Грузия ушбу бозорга  голубика етказиб берувчи энг йирик экспортёрлар рейтингида Сербия билан ўрин алмашди. Сербия мавсум охирида экспортни 39 фоизга қисқартирди.

Қизиғи шундаки, Грузиядан ҳам кўпроқ, Россияга голубика экспортини Зимбабве экспортёрлари оширишди. Уларнинг жўнатмалари ҳажми йил давомида 3,3 баробар ошди, бироқ, ҳозирча нисбатан паст – 115 тонна даражасида сақланиб турибди.

Перу экспортёрлари бозорда лидерлигича қолди, улар улуши Россия голубика импортининг учдан бир қисмини ташкил этди. Ушбу мамлакат голубиканинг энг йирик экспортёрлари жаҳон рейтингида ҳам етакчилигича қолди. Марокаш Россия умумий импортидаги 21 фоиз улуш билан иккинчи ўринда қолди.

Сообщение Грузия Россияга голубика етказиб беришда Сербияни ортда қолдириб, энг йирик экспортёрлар бешлигидан жой олди появились сначала на EastFruit.

Бу йил тожик деҳқонларига кўплаб кутилмаган сюрпризларни тақдим этди.  EastFruit таҳлилчиларининг тожикистонлик мева-сабзавот етиштирувчилар, маҳсулот экспортёрлари, шунингдек, Тожикистон мева-сабзавот экотизимининг бошқа иштирокчилари билан интервьюси ташкил этилди. Ва шу асосда жорий йилнинг Тожикистон мева-сабзавот секторига таъсир кўрсатган 10 асосий вазияти аниқланди.

Шуни ҳам таъкидлашни истардикки, 2021 йилда EastFruit порталига 1,1 миллиондан зиёд киши ташриф буюрган. Шу боис, биз “топ” воқеаларни аниқлаш учун порталимизда 2021 йилнинг энг кўп ўқилган мева-сабзавот материаллари бўйича статистик маълумотлардан ҳам фойдаландик.

1. Баҳорги совуқлар, ўрик ва эртаги гилоснинг паст ҳосили

2021 йил тожикистонлик ўрик ва гилос етиштирувчилар учун об-ҳаво шароити туфайли (ҳосилга таъсири нуқтаи назаридан) ниҳоятда оғир кечди. Афсуски, бундай ҳолат ҳар 5-6 йилда содир бўлади. Ва иқлим ўзгариши билан катаклизмлар частотаси ортиб бормоқда.

Февраль ойи охири ва март ойининг биринчи ярмида содир бўлган аёзнинг икки тўлқини данакли мевалар гуллаши даврида ўрик ва эртаги гилос ҳосилига тузатиб бўлмас зарар етказди. Айрим ҳудудлардаги совуқлар ҳатто сабзавот ва картошкага ҳам зиён келтирди. Тожикистон ва Ўзбекистонда гилос ҳамда ўрик ҳосили бой берилиши мумкинлиги ҳақидаги хабаримиз энг кўп ўқилган ва иқтибос келтирилган хабарлардан бири бўлган бўлса, ажаб эмас.

Шу билан бирга, боғбонлар боғларда гулхан ёқиш орқали ҳосилни қутқаришга уринишди. Шунингдек, бу йил кўплаб боғбонлар совуқдан ҳимоялашнинг самарали тизимларига қизиқа бошлади ва биз улар учун мева ва резаворлар ҳосилини ҳароратнинг кескин пасайишидан қандай ҳимоялаш мумкинлиги ҳақида батафсил таҳлил тайёрладик. Ушбу таҳлил билан мана бу ҳавола орқали танишишингиз мумкин.

Тожикистонда данакли мева етиштирувчиларнинг айримлари совуқдан сўнг кўп ўтмай, гилос ва ўрик ҳосилининг 90-95 фоизи бой берилиши ҳақида гапиришди. Данакли мевалар етиштиришнинг камайиши об-ҳаво катаклизмлари натижаси эди. Шунга кўра, бу меваларни ички бозорга етказиб бериш жуда ҳам чекланди. 2021 йилда ўрик ва гилоснинг ўртача нархлари ўтган йилги кўрсаткичдан ўртача 50 фоиз ва ундан кўпроққа ошди, бу эса қуритилган ўрик сегментига ҳам бевосита таъсир кўрсатди (эслатиб ўтамиз, Тожикистонда ўрик ҳосили қандай йиғиб олиниши ва   қуритилишини мана бу ерда кўришингиз мумкин).  Ўрикни қайта ишловчи кўпгина корхоналар ҳам хом ашё етишмовчилиги сабаб, қайта ишлаш ҳажмини кескин камайтирди, баъзилари эса бутунлай ишламай қолди.

Натижада, ўрик ва қуруқ мевалар экспорти бўйича кўплаб режалар бажарилмади, шартномалар амалга ошмади. Шу билан бирга, минтақада қуритилган мевалар нархи сезиларли даражада ошди.

Шуниси қизиқки, туршак ва қуритилган ўрикнинг Тожикистон учун аҳамияти ҳақидаги икки йил аввал чоп этилган материалимиз 2021 йилда ҳам ўта долзарблигини сақлаб қолди.

Қолаверса, ўрик ва қуритилган мевалар ҳақида гапирганда шуни қайд этмоқчимизки, бизнинг лойиҳа 2021 йилда қизиқарли онлайн-конференция –  «Тожикистон ўрик бизнеси: сархил ўрик, туршак, қуруқ мевалар, органик» деб номланган тадбирни ўтказди. Ушбу тадбир мамлакат учун мазкур анъанавий бизнесга жаҳон бозори тенденциялари нуқтаи назаридан қарашга ёрдам берди ва катта аудитория тўплади.  Конференциянинг видеоёзувини ушбу ҳавола орқали томоша қилишингиз мумкин.

2. Мева-сабзавот экспортининг ўсиши

Тожикистон Президентининг парламентга йўллаган Мурожаатномаси тезисларига кўра, 2021 йилда 200 минг тоннадан ортиқ мева-сабзавот экспорт қилинган, мазкур кўрсаткич 2020 йилга нисбатан 70 минг тоннага кўпдир.

Бунга ялпи йиғим-терим ва ҳосилнинг ўсиши, боғлар, узумзорлар майдонининг босқичма-босқич ҳамда доимий равишда кўпайиши туфайли эришилди.  Шунингдек, сўнгги ўн йилда Тожикистонда боғ ва узумзорлар майдони кенгаймоқда, янги, серҳосил навлар, мева етиштириш технологиялари жорий этилмоқда, иссиқхоналар ва интенсив боғлар майдони кенгаймоқда. Буларнинг бари ички нархларга босим ўтказувчи ва бозор иштирокчиларини экспорт имкониятларини излашга ундовчи вазият – ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишига кўмак беради.

Қисман экспорт ҳажмининг ўсишига Қирғизистон билан боғлиқ мураккаб вазият ҳам таъсир кўрсатди.  Илгари кўплаб мева-сабзавотлар ушбу чегара орқали ЕОИИ мамлакатларига божхона ҳисоботларида акс эттирилмаган ҳолда экспорт қилинар эди. Шу сабабли, бу йил нафақат экспортнинг ҳақиқий ўсиши, балки экспорт маълумотларининг қисман «оқланиши» ҳам юз берди.

Айни пайтда агар совуқлар ўрик ва гилос ҳосили камайишига олиб келмаганида Тожикистоннинг мева-сабзавот экспорти кўпроқ бўлиши мумкин эди.  Август-октябрь ойларида Афғонистондаги оғир вазият экспортга ҳам салбий таъсир кўрсатди, қўшни давлатда ҳукумат ўзгариб, Афғонистон аҳолисининг даромадлари кескин пасайди. Шу билан бирга, Тожикистон хўраки узуми ва лимони экспортининг катта ҳажми бу даврда Афғонистон ҳиссасига тўғри келди.

EastFruit маълумотларига кўра, 2021 йилнинг ўтган 10 ойида Россия ва Қозоғистон Тожикистондан икки баравар кўп мева-сабзавот маҳсулотларини импорт қилган (умумий қиймати 28,6 миллион доллар). Шу билан бирга ҳаммасидан кам хўраки узум экспорти ўсди (4,4 баробар), гилос- 7,5 баробар, шафтоли – 3,2 баробар, қуритилган ўрик – 2,5 баробар ва тарвуз – 23 баробар ўсди. Албатта, бу ерда экспортнинг «оқланиши» аниқлашади. Шу билан бирга, пиёз асосий экспорт маҳсулотилигича қолди, Россия Федерацияси ва Қозоғистонга Тожикистондан унинг 85 минг тоннаси экспорт қилинди, бу ўтган йилга нисбатан 25 фоиз кўп кўрсаткичдир.

3. Йил бошида лимоннинг юқори нархлари

“Антивирус” меваларга талаб юқори бўлганлиги сабабли, уларнинг нархи 2021 йил бошида кескин ошди.  Хусусан, йил бошида лимон нархи уч баробар кўтарилди, воситачилар эса аҳолининг коронавирусдан хавфидан яхшигина фойдаланиб қолишди. Хусусан, 2021 йилнинг декабрь ойида лимон нархи йил бошидагидек юқорилигича қолаётганини мамнуният билан қайд этамиз – ҳозир лимон чакана савдода 15-18 сомоний/кг (1 кг учун 1,3-1,6 доллар)дан сотилмоқда.

“Лимоннинг вирусга қарши хусусиятлари”, шунингдек, Тожикистонда куз-қиш даврида анъанавий равишда энг арзон цитрус ҳисобланган мандариннинг Покистондаги кам ҳосили ва кеч импорт қилиниши лимон нархи юқорилигича сақланиб қолишига ёрдам берди. Тожикистонда мандаринлар иммунитетни сақлаб қолиш учун ҳам жуда фойдали ҳисобланади ва маҳаллий бозорда лимон билан бемалол рақобатлаша олади.

4. Сабзининг рекорд даражадаги нархлари

Бу йил сабзи етиштирганлар учун жуда муваффақиятли бўлди.  Фермерларнинг сўзларига кўра, камида охирги 10-15 йил давомида сабзи учун бундай юқори нархлар бўлмаган ва катта эҳтимол билан аввал ҳам сабзи етиштирувчилар учун бу тахлит қулай нархлар кузатилмаган. Албатта, нархларнинг бундай ўсишини башорат қилиш ҳақиқатга тўғри келмасди ва нархлар шу қадар юқори даражага етишини ҳеч ким тахмин ҳам қила олмасди.

Сабзининг чакана нархи одатдагидан беш баробар юқори бўлиб, 10 сомонийга (кг учун 0,88 доллар) етди.  Ҳатто март ойида сабзи экканлар ҳам 2021 йилнинг май ва июнь ойларида сабзини супер-фойда билан сотишга муваффақ бўлишди. Бу кетма-кет бир неча йил ўта муваффақиятсизликка учраган кўплаб сабзи воситачилари банкрот бўлгани фонида (ҳосил йиғим-терими пайти уни кейинчалик қимматроқ нархда қайта сотиш мақсадида харид қилган) юз берди.

Шу муносабат билан эслатиб ўтмоқчимизки, мева-сабзавот секторида омборхона алоҳида бизнес эмас, балки узоқ муддатли сақлаш шарти билан мева-сабзавот маҳсулотларини етиштириш ва сотиш бизнесининг ажралмас қисми ҳисобланади. Маҳсулот бозори инфратузилмасини (улгуржи бозорлар, омборхоналар, тарқатиш марказлари ва ҳоказо) режалаштиришдаги одатий хатолар ҳақида бу ерда батафсил ўқинг.

2021 йилда, айниқса, апрелдан июлгача бўлган даврда, Тожикистон, шунингдек, минтақанинг аксарият мамлакатларида сабзи нархи ниҳоятда юқори даражага кўтарилишининг асосий сабаби Россияда сабзининг ўта танқислиги бўлди.

2021 йилнинг июль ойида Россияда сифатли сабзининг улгуржи нархлари килограмм учун 1 доллардан ошди ва одатда, жуда ҳамёнбоп турдаги сабзавотнинг бу қадар космик нархлари ҳақида ижтимоий тармоқларда кўплаб ҳазиллар ва мемлар пайдо бўлди.

5. Булғор қалампири нархининг қулаши. Нарх аномалиялари

2021 йилнинг сентябрь ойи охирида Тожикистонда булғор қалампирининг нархи тушиб кетди, бу барча учун кутилмаган ҳолат эди. Зеро, 1 долларга 11,5 кг булғор қалампирини сотиб олиш мумкин! Табиийки, бундай арзон нархлар Тожикистон деҳқонларининг ушбу сабзавотни етиштиришга сарфлаган харажатларини қопламайди.

Айтганча, Тожикистонда булғор қалампири нархи пасайиши ҳар йили содир бўлади, чунки, октябрга яқин фермерлар бутун ҳосилни йиғиб, тезда сотишга ҳаракат қилишади. Бундан ташқари, Тожикистондаги барча сабзавот етиштирувчиларнинг булғор қалампири бир вақтнинг ўзида пишиб етилади. Аммо Тожикистонда булғор қалампири нархи бунчалик кенг миқёсда паст даражага тушиши ҳеч қачон кузатилмаган.

Сабаблар орасида совутиш занжирининг йўқлиги, мавсумни узайтириш учун сармоя йўқлиги ва энг муҳими, булғор қалампири экспортини ривожлантиришга инвестиция етишмаслиги кабилар бор. Зеро, ширин булғор қалампири энг тез ривожланаётган сабзавот экспорти позицияларидан бири ва Тожикистон ўз маҳсулотларини яхши етказиб бериши мумкин бўлган Россияда бу даврда унга талаб юқори эди. Ушбу муаммо ва шу билан бирга, имкониятлар ҳақида бу ерда батафсил ёзганмиз.

6. Нишали муваффақият ва Тожикистон уфқларининг кенгайиши

Тожикистон боғдорчилик соҳасида иш ўринлари ва қўшимча қийматни ошириш имкониятларини кенгайтириш борасидаги саъй-ҳаракатларимиз босқичма-босқич ўз самарасини бераётгани қувонарлидир. 2021 йилда Тожикистон учун ҳам мева-сабзавот бизнесига янги ёндашувларни мослаштиришда жиддий ўзгаришлар юз берди.

ФАО ва ЕТТБ ҳамкорлигида амалга оширилаётган минтақа мева-сабзавот савдосини қўллаб-қувватлаш лойиҳаси доирасида биз “Тожикистон мева-сабзавот сектори – энг яхши сармоявий нишалар. Қаерга ва қандай қилиб инвестиция йўналтириш фойдалироқ?” деб номланган биринчи инвестицион конференцияни ўтказдик. Ушбу тадбир жуда кўп акс-садо йиғди ва мамлакат мева-сабзавот бизнесида янги инвестицион нишаларга нисбатан катта қизиқиш уйғотди. Қайд этиш жоизки, ушбу ҳаволадаги конференция видеоёзувини ҳали ҳам кўпчилик фаол равишда кузатмоқда.

Анжуманда, жумладан, Тожикистонда заъфарон етиштириш масаласи муҳокама қилинди. Ва бу йил мамлакатда заъфароннинг биринчи ҳосили йиғиб олинди.  Тожикистонда бу хабар ҳақиқий шов-шувга сабаб бўлганлигини қайд этиш жоиз.

Яна бир янгилик – кам ҳажмли гидропоникадан фойдаланган ҳолда қулупнай етиштириладиган иссиқхона қуриш ва уни ишга тушириш, шунингдек, Италиядан 6 турдаги замонавий истиқболли фриго қулупнайи кўчатларини олиб келишдир. Ва бу лойиҳа конференциямиз давомида эълон қилинган маълумотлар асосида амалга оширилди!

Бунинг шарофати билан Тожикистоннинг ўнлаб фермерлари сифатли экин материали билан ишлай бошлади ва мамлакатда ҳосилдорлиги, кўриниши, ҳажми, сифати, транспортабеллиги ва энг муҳими, таъм жиҳатидан эскирган маҳаллий навларни замонавийлари билан алмаштириш имконияти пайдо бўлди. Бу эса экспорт ўсиши истиқболларидан даракдир, чунки, Тожикистон ёпиқ ерда бутун йил давомида резавор етиштириши мумкин!

Айтганча, 2021 йилнинг ноябрь-декабрь ойларида Тожикистондаги чакана савдо тармоқларида қулупнай нархи 1 кг 15 доллардан ошди, бу эса мазкур бизнес йўналишининг инвестиция жозибадорлигини яна бир бор исботлайди. Шу билан бирга, ушбу даврда Тожикистонда қулупнай нархи мониторинг ўтказилган бошқа мамлакатларга нисбатан юқори бўлган.

Шунингдек, Тожикистон супермаркетларида голубика импорти ва чакана савдоси жуда резонансли воқелик бўлди – голубика бу мамлакатда ҳам ички бозор учун, ҳам фойдали экспорт учун муваффақиятли етиштирилиши мумкин бўлган энг қиммат резавор.  Тез орада Тожикистонда биринчи голубика плантациялари пайдо бўлишини кутамиз, чунки, бизнингча, бу Марказий Осиё учун энг истиқболли сармоявий нишалардан биридир.

7. Олма етиштиришдаги зарар

2021 йилнинг сентябридаги оммавий олма йиғим-терими давридан декабрга қадар Тожикистон бозорлари том маънода турли навли олмалар билан тўлиб-тошди ва фермерлар нархларнинг рекорд даражада пастлигидан шикоят қилишди. Олма кўп бўлишига қарамай, улар, асосан, сифати паст, узоқ вақт сақлаб бўлмайдиган олмаларни сотишди. Улгуржи савдода олма нархи ҳали ҳам килограмм учун 0,3-0,4 доллардан бошланмоқда.

Дарвоқе, Украина ва Молдова фермерлари узоқ вақтдан буён шундай ва ҳатто ундан ҳам пастроқ нархда анча юқори сифатли олмани сотишган, бу эса яхши даромад олиш имконини беради.

Шунинг учун Тожикистондаги боғбонларнинг олма етиштириш зарарли бизнес эканлиги ва паст нархлар ҳақидаги шикоятлари, биринчи навбатда, ушбу мевани етиштириш самарасизлиги билан боғлиқ. Бу хусусда “Нега Тожикистон боғбонларининг интенсив олма боғларидан хафсаласи пир бўлди?” сарлавҳали мақолада ёзган эдик. Ва “Марказий Осиёда интенсив боғдорчилик ва олма бизнесининг топ-10 муаммоси” деб номланган материалда сабаблар батафсил таҳлил қилинган.

Тожикистонда олма етиштирувчи фермерларнинг Польша, Украина ва ҳатто Молдова каби мамлакатлардаги боғбонлардан соҳа сирларини ўрганиши муаммонинг ҳақиқий ечими бўлар эди. Грузияда олма бўйича қизиқарли ва жуда муваффақиятли амалга оширилган лойиҳалар мавжуд. Бироқ, факт фактлигича қолмоқда – инвесторларнинг олма боғларидан ҳафсаласи пир бўлган ва 2021 йилда уларни ташкил этиш суръати кескин пасайган.

Шу билан бирга, Тожикистонда сифатли олма нархи аллақачон Россиядаги нарх билан бир хил ёки ундан ҳам юқори.  Россия эса жаҳондаги 1-рақамли олма импортёрилигича қолмоқда. Шу сабабли, Тожикистонда юқори сифатли замонавий олма навларини етиштириш ва уни ҳеч бўлмаганда январь-февралгача сақлашни ўргана оладиганлар бу ерда Украина, Молдова ва ҳатто Россия боғбонларидан ҳам кўпроқ даромад олишлари мумкин, чунки, Тожикистонда яхши иқлимдан ташқари, яна бир муҳим афзаллик мавжуд – арзон ишчи кучи.

8. Пиёз нархи пасайиб, экин майдонлари кенгаймоқда

Тожикистонда пиёз етиштириш ҳажми йилдан-йилга ошиб, деҳқонлар даромади тез пасайиб бормоқда. 2021 йилда улар жуда критик нуқтага етиб келишди, бундан сўнг 2022 йилда ҳосил майдонларини қисқартириш истиқболлари ҳақида гапиришимиз мумкин.

Қозоғистон ва Ўзбекистонда пиёзнинг оммавий пишиб етилиши даврида Тожикистондаги арзон нархлар муаммоси ва экспорт ҳажми камайиши, сўнгра экспорт сустлашуви йил сайин такрорланади. Бу йил Тожикистонда пиёз нархи ақл бовар қилмас даражага – 1 кг учун 4 АҚШ центига тушди ва баъзи жойларда савдогарлар пиёзни 1 кг учун 3 центдан сотиб олишга ҳаракат қилишди.

Қизиғи шундаки, Тожикистон фермерлари пиёз нархини пасайтиришга қарор қилган бир пайтда унинг экспорт имкониятлари сезиларли даражада яхшиланиши мумкин. Бу мавсумда Россия ва Украинада пиёз нархи кескин ошди.  Шу боис, баҳорга қадар ушбу мамлакатларга Тожикистондан пиёз экспорт қилиш учун яхши имкониятлар пайдо бўлиши мумкин.

9. Мева ва резаворлар шок усулида музлатиладиган биринчи заводнинг очилиши

Инвестицион конференцияда биз айтган яна бир қизиқарли сармоявий йўналиш бу йил Тожикистонда амалга оширилди. Аслида, EastFruit мутахассислари кўп йиллардан бери резаворлар, мева ва сабзавотларни шок усулида музлатиш Марказий Осиё учун энг жозибадор сармоявий нишалардан бири дейишмоқда ва бундан маҳаллий инвесторларни фаол хабардор қилишмоқда.

Натижада, 2021 йилда Ўзбекистон музлатилган сабзавот ва мевалар экспортини кескин ошира бошлади. Ва ниҳоят, Тожикистонда мева ва резаворларни шок усулида музлатиш бўйича биринчи корхона пайдо бўлди.

2021 йил охирида “Ҳариф” МЧЖ кунига 15 тоннагача резавор, мева ёки сабзавотни статик музлатиш усулида қайта ишлаш қувватига эга бўлган биринчи музлатиш заводи қурилиши ва фойдаланишга топширилишини якунлади.  Корхона Тожикистон шимолида, Хўжанд шаҳри яқинида бунёд этилган.  2022 йилнинг баҳоридан бошлаб, завод қулупнай, малина, гилос ва ўрикни музлата бошлайди.  Бироқ, ҳар қандай турдаги маҳсулотни музлатиш мумкинлиги сабаб, малина, олхўри, шафтоли, қовун, наъматак, сабзавотлар ва ҳатто ёввойи ўсимлик сингари бошқа турдаги мева ва ўсимлик хом ашёларини музлатиш имкониятлари кўриб чиқилади.

Келгусида бу корхона жаҳон бозори учун қимматли, авваллари Тожикистонда етиштирилмаган бошқа турдаги мева-сабзавот маҳсулотларини етиштиришга туртки бериши мумкин. Бу, шунингдек, мамлакат экспорт даромадларини оширишнинг яна бир ажойиб усулидир.

10. Қуритилган пиёз ишлаб чиқариш бўйича янги замонавий линия

2021 йилнинг февраль ойида Тожикистонда “Хўжанд Агро” компанияси пиёзни саноат усулида қуритиш учун янги замонавий линия ўрнатди. Ушбу линия учун замонавий ускуналар Европа Иттифоқи, РФ, ХХР ва Ҳиндистондан келтирилди.

Янги технологик линия кунига 30 тоннагача пиёзни қурита олади, бу эса ушбу сабзавот нархининг вақти-вақти билан тушиб кетишидан азият чекаётган Тожикистон фермерлари учун катта кўмакдир. Кўриниб турибдики, бу йўналиш мамлакатда хомашё нархи пастлигини ҳисобга олган ҳолда жуда фойдали бўлади ва сабзавот бизнесининг барқарорлигини таъминлаб, Тожикистонга яхшигина қўшимча экспорт даромадларини келтириши мумкин.

Сообщение Тожикистон мева-сабзавот бизнесининг 2021 йилги ТОП-10 асосий воқеликлари появились сначала на EastFruit.

Украинадаги “Никдария” МЧЖ – бу энг яхши халқаро стандартларга риоя қилиб, барча жараёнларни оптималлаштирган ҳолда жадал ривожланаётган замонавий резаворлар бизнесидир.

Ушбу бизнес илғор технологиялар, қизиқарли маркетинг ёндашувлари ва диверсификацияланган стратегияларни ўзида мужассам этган. Европа типидаги мазкур хўжалик голубика ва сарсабил етиштириш билан шуғулланади. Киевдан Житомир томонга 2 соатлик йўл, деб ёзади УПОА сайти.

“Никдария” МЧЖ GLOBAL GAP ва GRASP бўйича сертификатланган ҳамда ишлаб чиқариш ва ишчиларга меҳнат шароитларини таъминлаш бўйича Европа стандартларига қатъий риоя қилади.

“Мухтасар қилиб айтганда, хўжалик халқаро стандартларга ҳамда маҳсулот етиштириш ва голубикани қайта ишлашдан тортиб то ходимлар учун муносиб меҳнат шароитларигача – барча жараёнларни оптималлаштиришга тўлиқ амал қилади”, – дея қайд этди корхонанинг тижорат бўйича директори ва Украина мева-сабзавотчилар ассоциацияси (УПОА)нинг резаворлар йўналиши раҳбари Евгений Харлан.

Хўжаликнинг ўзига хослиги нимада? “Никдария” МЧЖдан энг яхши АГРО тажрибалар тўғрисида батафсил

Энг аввало, “Никдария” хўжалигида иш прогноз қилинадиган ва текширилган маълумотлар асосида ташкил этилади, деб ёзади BrandStory.

Хўжаликда метеостанция узатадиган об-ҳаво шароитлари тўғрисидаги статистик маълумотлардан фаол равишда фойдаланилади. Улар ёрдамида мутахассислар экинлар, касалликлар ва зараркунандаларнинг ривожланиши тўғрисида янада аниқ прогноз қилиш имконига эга бўладилар. Бу эса, ўз навбатида, кўплаб устунликлар ва имкониятлар беради:

– Метеостанция “SPRAY OUTLOOK” функциясига эга бўлиб, у дала ишлари ва экинларни суғоришни аввалдан режалаштириш имконини беради. Натижада, ишларни бажариш учун вақтни тежаш ва меҳнат ресурсларини тўғри тақсимлаш мумкин бўлади.

– Эвапотранспирация, яъни метеостанция маълумотларига асосланиб хўжалик ўсимликларнинг намлик сарфини прогноз қила олади. Бу эса намликдан самарали фойдаланиш, сув ва энергия ресурсларидан 20 фоизгача иқтисод қилиш имконини беради.

– Совуқ тушишини аввалдан прогноз қилиш эса башорат қилинаётган совуқчилик кучи ва экинлар гуллаши давридаги салбий ҳароратга қарши чораларга қараб, 90 фоизгача ҳосилни асраб қолишга ёрдам беради.

“Бундай метеостанциялар тармоғи орқали об-ҳаво ўзгаришларини янада аниқроқ башорат қилиш, натижада эса дала ишларини бажариш ва режалаштиришда ишонч билан ҳаракат қилиш мумкин бўлади.

Иккинчидан, бу – маҳсулотни даладан пештахтагача кузатиш тизими

Хўжалик ҳосилни йиғиб-териб олиш жараёни устидан дастурий таъминот ёрдамида назоратни жорий қилган. Ҳосилдорлик статистикасини тизимли равишда йиғиб бориш, энг асосийси, уни ҳар бир гектар кесимида таҳлил қилиш, йиғиб олинган ҳосилни ва уни сақлаш шароитларини даладан супермаркетгача бўлган масофанинг ҳар бир босқичида кузатиш – бу шунчаки раҳбариятнинг ҳаваси эмас. Бу ерда гап пул ҳақида бормоқда…

Бундай кузатув тизими қуйидаги имкониятларни яратади:

• Резаворнинг сифатини сақлаб қолиш

“Йиғиб олинган ҳосил тўғрисидаги маълумотларнинг автоматик тарзда киритиш ҳисобига биз маҳсулот ҳисобини юритишга кетадиган вақтни тежаймиз. Шу тариқа, йиғим-теримдан маҳсулотни музлатишгача бўлган вақт қисқартирилади. Бу эса резаворларнинг сифати ва сақлаш муддатига ижобий таъсир кўрсатади”.

• Партиянинг ҳар бирлиги келиб чиқишини кузатиш

Кузатув имкониятини биз маҳсулотнинг келиб чиқиши (товар қаерда тайёрланганига доир маълумот ва унинг ҳаракатланиш тарихини кўрсатамиз) ва жойлашуви (айни пайтда товар қаерда турибди)га нисбатан татбиқ этамиз. Бунинг учун биз товарнинг тури ва келиб чиқишини идентификация қилган ҳолда, алоҳида қадоқда ҳар бир товар учун ўзига хос серия рақами бириктирамиз. Маълумотлар базаси маҳсулотнинг ҳаракатланиш йўли тўғрисидаги маълумотларни йиғиб, сақлаб боради ва ҳар бир товарни кузатиш имконияти яратилади.

Товарларнинг жойлашуви ҳар бир манфаатдор томонга маҳсулотнинг айни пайтдаги эгаси ва у мазкур жойга етиб келиши учун ҳаракатланиши лозим бўлган йўлни аниқлаш имконини беради.

• Йиғим-теримнинг самарадорлигини назорат қилиш

Ҳосилни йиғиб олиш самарадорлигини назорат қилиш бир ишчи учун иш ҳажми нормаси тўғрисида тасаввур беради ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш самарасини кескин оширади. Шунингдек, у ишчиларни ташиш билан боғлиқ харажатларни 15 фоизгача камайтиради.

Бундан ташқари, ишчига ҳам айни бир вақт оралиғида кўпроқ пул ишлаб олиш имконини бериб, тўлдирилган тара билан йиғим-терим жойидан маҳсулот қабул қилиш пунктигача ҳаракатланишнинг озайиши ҳисобига жисмоний чарчоқни камайтиради.

• Иш ҳажми нормасига мувофиқ ишчиларга адолатли ҳақ тўлаш

Маҳсулот қабул қилиб олинаётганда, тара ва бейж штрих-коди сканерланади, тегишли ходим бўйича маълумотлар автоматик равишда акс эттирилади (инсон омили аралаша олмайди). Маҳсулот вазнини қайд этар экан, дастур ишчи бўйича қуйидаги маълумотларни намойиш қилади: кун давомида терилган маҳсулотнинг умумий ҳажми, маҳсулот бирлигини йиғиш қиймати, ишчининг қўлига тегадиган пул миқдори. Бу ходимнинг умумий қониқишини ошириб, унинг мазкур хўжаликда ҳосил теримида ишлашда давом этишга мойиллигини шакллантиришга ёрдам беради.

“Никдария” МЧЖ агрономидан ажойиб туҳфа – тупроқ намлиги ва ҳароратини назорат қилувчи дастур

Корхонанинг бош агрономи Юрий Бегалов дастлабки 1-2 йилдаёқ ҳосилдорликни яхшилаши муқаррар бўлган тажриба тўғрисида сўзлаб берди.

“Голубиканинг илдиз тизими тупроқ сирти остидан 10 см дан 40 см гача бўлган оралиқда бошланади. Мен далани суғораётганимда дастурий таъминот сув тупроқ остига қандай кириб боришини кўрсатиб туради. 40 см га етганда мен сув беришни тўхтатаман – тупроқни янада чуқурроқ суғоришдан фойда йўқ. Чунки ўсимлик илдизи у ёғига етиб бора олмайди. Бу тизим бизга суғориш учун сувни ўтган йилгига нисбатан 20 фоизга тежаш имконини берди. Тизим ўсимлик илдизлари етиб бора олмайдиган жойларга бекордан-бекорга ўғит юбормасликка ёрдам беради. Жорий йил мазкур ускуна туплардаги яшиллик қопламаларини сезиларли даражада ошириш, новдаларни кўпайтиришга имкон яратди. Келгуси 1-2 йил ичида биз ҳосилдорлик 150-200 фоизга ортишини кутяпмиз”.

“Овқат пиширишни билардим, аммо уни узатишни билмасдим” ёки “Никдария”дан маркетинг бўйича лайфхак

Бу йил “Никдария” МЧЖ IBerry бренди остида шов-шувли маркетинг кампаниясини ўтказди. Умуман олганда, голубика билан биргаликда энди салсабил ҳам “гуллаб-яшнамоқда”. Бу эса резаворлар бизнесини диверсификация қилишда жуда катта лайфхак ҳисобланади. Қолаверса, голубика йиғим-теримида фақатгина мавсумий даврда банд бўлган ишчиларни меҳнат билан банд қилишга ёрдам беради. Салсабил етиштириш “Никдария” МЧЖ учун бошқа ишлаб чиқарувчилар билан кооперацияни кучайтириб юборди. Натижада, корхона АТБ супермаркетлар тармоғи билан шартномани ёпишга муваффақ бўлди.

“Никдария”дан энг яхши АГРО Тажрибаларни қай тарзда жорий қилиш мумкин?

– “Никдария” худди шу йўналишда ривожланишни истаган ўзи сингари кичик компанияларга консультациялар ўтказади;

– “Никдария” жараёнларни ишга туширишга ёрдамлашади, маслаҳат беради, айтиб туради.

Шу боисдан, тажриба-синов лойиҳаларини “Никдария”да синовдан ўтказиш ва тизимларни ишга тушириш бозорнинг бошқа иштирокчилари орасида ҳам ёйилади. USAID АГРО дастури эса ўзининг BestAgro лойиҳаси орқали шунга умид қилмоқдаки, энди “Никдария” издошлари тобора кўпая бошлайди, СМАРТ тизимлар эса украин фермерлари орасида одатий ҳодисага айланади.

Сообщение Украинанинг “Никдария” компанияси – Европа типидаги резаворлар бизнеси учун намуна появились сначала на EastFruit.

Татьяна Бордиян ва Наталья Мурса узоқ вақтдан бери резаворлар бизнеси билан шуғулланишади, ишни чаканда плантациясидан бошлашган. Улар бундан олти йил аввал, Молдовада ушбу резавор экиннинг илк плантацияси пайдо бўлганида уни етиштириш ҳақида ўйлашган.

Татьяна 2014 йили 10 гектар ерда биринчи Молдова голубикасини етиштирувчи Lolly Berry асосчиси Юрий Тарай билан мулоқот қила бошлади. Ва Юрий Америкага кўчиб ўтишга қарор қилганида улар Lolly Berryни сотиб олишди. Ва икки тадбиркорнинг шарофати билан Молдовадаги «голубика бизнеси» иккинчи имкониятга эга бўлди.

Плантацияга қўшимча суғориш тизими ўрнатилиб, 13 гектарга кенгайтирилди. Корхона бугун ҳам ички бозорга сифатли ва мазали резаворлар етказиб беришда давом этмоқда. Келажак учун режалар жуда катта. Татьянанинг таъкидлашича, ҳозирги кунда Lolly Berryнинг ҳаммуаллифлари ёш плантация барпо этиш лойиҳаси устида ишлашмоқда.

– Молдовада голубика бизнесини йўлга қўйиш осонми? Қандай қийинчиликларга дуч келдингиз?

– Бу жуда қийин, чунки, маҳаллий ер (камдан-кам истиснолардан ташқари) голубика етиштиришга мос эмас, айниқса, рН даражаси каби параметр учун. Компаниянинг аввалги эгаси Страшень туманида голубикага сал мос келадиган ерни топган. Аммо у Украина ва Беларусдан жуда кўп торф импорт қилишига тўғри келган. Ҳандақлар қазилган ва улар муайян нисбатдаги торф, қарағай тарашаси ва қум аралашмаси билан тўлдирилган. Ушбу тупроққа Польшадан келтирилган голубика кўчатлари экилган. Булар жуда мураккаб ва яхшигина маблағ талаб этадиган операциялардир.

– Сиз, асосан, янги узилган меваларни сотасизми ёки музлатилганини? Нарх сиёсатингиз қандай?

– Биз голубикани сархил ҳолатда сотишга ҳаракат қиламиз, чунки, шунда у янада мазали ва фойдали бўлади. Тўғри, резавор  озуқавий қийматини шок усулида музлатилганда ҳам йўқотмайди. Фақат уни смузи ёки бўтқалар тайёрлашда ишлатган маъқулроқдир. Биринчи марта музлатилган голубикани сотишга ҳаракат қилиб кўрганимизда талаб таклифдан юқори бўлди. Кейин биз ҳар йили голубика ҳосилининг бир қисмини музлатишга қарор қилдик. Сархил резавор билан солиштирилганда нарх борасида деярли фарқ йўқ. Сўнгги бир неча йил ичида биз нарх сиёсатимизни ўзгартирдик, чакана нархларни 250 ($ 14,2 / кг) дан 150 лей / кг (8,5 $ / кг) гача пасайтирдик. Молдова голубикаси харидор учун ҳамёнбопроқ бўла бошлади ва бозор талабини оширди.

– Кўпгина фермерлар ишчи кучини ўта муҳим масала деб таъкидлашади. Сизнинг ҳолатингизда ишлар қандай кетмоқда, чунки, голубика ҳосилини йиғиш ҳам қўлда амалга оширилади, шундай эмасми?

– Ҳа, голубикани фақат қўлда йиғамиз, чунки, у аста-секин пишади. Лекин шу пайтгача ишчи кучи билан боғлиқ муаммога дуч келганимиз йўқ, барқарор меҳнат жамоаси борлиги учун нафақат йиғим-терим мавсумида, балки йил давомида кўпчиликни иш билан таъминлашга ҳаракат қиламиз. Қишда одамлар хорижга кетмай, шу ерда қолиши учун моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаймиз. Ишчиларнинг аксарияти қўшни қишлоқлардан.

– Айни пайтда қандай муаммоларга дуч келяпсиз? Мамлакатда бу бизнеснинг қандай рисклари бор?

– Энг катта муаммолардан бири ишлаб чиқариш тажрибаси етарли эмаслигидир. Биз тез-тез Польша ёки Украинага саёҳат қилишимизга тўғри келади. Резавор профилининг малакали агрономлари хизматидан фойдаланиш имкониятига эга бўлган плантациялар эгалари – ҳамкасбларимиз билан маслаҳатлашамиз.

– ЕТТБ қандай ёрдам кўрсатди?

– Консалтинг хизматлари учун уч йил давомида грант олдик, бу ўтган йили биз учун катта ёрдам бўлди. Экин майдонини кўпайтиришга қарор қилдик. Бунинг эвазига келажакда маҳсулот кўпаяди, резавор импортёрлари билан янада самарали рақобатлаша оламиз.

– Келажакдаги режаларингиз қандай?

– Бизнесни кенгайтиришда давом этамиз. Янги плантация ҳозиргисидан бироз фарқ қилади – илдизни озиқлантириш учун бироз кўпроқ торф солинади. Суғориш тизими марказий компьютерга уланади, тизим сув таъминоти ҳажми ва вақтини таҳлил ҳамда назорат қилади.

Шунингдек, биз тупроқ намлигини сақлайдиган, буғланишга йўл қўймайдиган агротола ёки агротекстилдан фойдаланамиз. Умид қиламизки, бу сувни тежашга ёрдам беради. Қайта ишлаш ҳақида ҳали ўйламадик – ҳозирча сархил маҳсулотлар бозори учун ишлаяпмиз ва маҳсулотни музлатяпмиз. Қайта ишлаш шакар ва баъзи консервантларсиз бўлмайди. Шунинг учун бу масалага эътибор қаратмаяпмиз.

– Лойиҳаларингиздан бири –  туннелларда голубика етиштиришнинг янги Америка технологиясини жорий этиш. Бу қай тарзда ва қачон содир бўлади?

– Кенг маънода бу «эртанги кун орзуси». Янги Америка технологияси голубикани иссиқхоналардаги каби туннелларда етиштиришга  мўлжалланган. У тувакларда ўстирилади ва камроқ торф сарфланади. Об-ҳаво шароитларига боғлиқлик ҳам минимал даражададир. Резавор шакар тўплаши, ўз вақтида пишиши учун қуёш нури муҳим. Биз бунинг учун сармоя киритишни, хорижда билим олишни режалаштирмоқдамиз. Шу билан бирга, истеъмолчилар учун мақбул нарх даражасини сақлаб қолишга ҳаракат қиламиз.

– Янги савдо бозорларига чиқиш ва экспортни режалаштиряпсизми?

– Мақсадимиз Молдова бозорини янги маҳаллий резаворлар билан тўлдириш, ҳозирча шунинг устида иш олиб боряпмиз. Келгуси бир неча йил давомида ишлаб чиқариш ўсиши билан Европа Иттифоқи ва РФ бозорларига маҳсулот етказиб беришни кенгайтирамиз. Шунингдек, ҳар гектардан 5-7 тоннага яқин ҳосил олишимиз керак, мос равишда компанияга қарашли 13 гектар ер 65-91 тонна ҳосил бериши лозим, бироқ, ўтган йили атиги 20 тонна ҳосил олдик.

– Ҳатто ички бозорда ҳам рақобат мавжуд. Сизнинг рақобат борасидаги афзалликларингиз қандай?

– Энг катта рақобатчилар – руминиялик резавор импортёрларидир. Лекин бизнинг маҳсулот ҳар доим янги узилган ҳолатда бўлади. Мисол учун, бугун йиғилса,  шу кеча совутилади, эртаси куни эса чакана савдо тармоғидан ва истеъмолчи дастурхонидан жой олади. Бу йил бизнинг голубика Руминиядан импорт қилинганига нисбатан арзонроқ бўлди. Голубика нафақат Молдовада, балки кўплаб Европа мамлакатларида ҳам қиммат саналадиган премиум- сегмент резавори ҳисобланади. Бизда у  малина ёки маймунжон сингари нархда бўлмайди, албатта. Аммо голубика ҳам молдовалик оддий истеъмолчи учун ҳамёнбоп бўлишини хоҳлаймиз. Мижозларимиз мамнун бўлса, деймиз.

– Голубикадан ташқари, чаканда ҳам етиштирасиз. Уни қандай сотасиз ва келажакдаги режаларингиз қандай?

– Чакандани ижтимоий тармоқлар, дўконлар тармоғи орқали сотамиз ва, албатта, баъзи ресторанлар уни «мавсумий чой» учун харид қилишади. Бизнинг резаворларни сотиб олиш истагида савдогарларнинг ўзи биз билан боғланди. Чаканда экилган майдон (36 га) голубикадан (13 га) каттароқ. Ҳозирча биз уни сархил ёки музлатилган ҳолатда, қайта ишламасдан сотяпмиз. Чаканда музлатилмаса, 42 соат ичида оксидланишни бошлайди. Уни новдалари билан кесиб оламиз, ҳосил йиғиб олингач, икки-уч соат ичида музлатиб қўямиз. Ҳосил мартгача сотилади. Ҳозир ушбу плантацияни (Clara, шунингдек, Маra ва Dоrа навлари билан) кенгайтириш устида ишлаяпмиз.

Сообщение Молдованинг Lolly Berry компанияси нишали резаворларни муваффақиятли етиштирмоқда появились сначала на EastFruit.

EastFruitнинг Тожикистондаги вакиллари хабарига кўра, голубика илк бор ушбу мамлакатдаги супермаркетлар пештахталарида пайдо бўлган. Илгари Тожикистон  ўта замонавий ва машҳур ушбу резаворга ҳеч қизиқиш билан қарамасди – голубика етиштириш ҳам, уни  истеъмол қилиш ҳам мамлакатда ҳеч бўлмаган.

Тожикистоннинг озиқ-овқат чакана савдоси етакчиларидан бири – “Пайкар” супермаркетлар тармоғи пештахталарида голубика пайдо бўлди. 2021 йилнинг июль ойида мева-сабзавот бўлимлари бўйича аудитимиз маълумотларига кўра, “Пайкар” Душанбедаги бошқа супермаркетлар тармоғини ассортимент бўйича анча ортда қолдирди. Шунинг учун бу резавор айнан мазкур тармоқ дўконларида пайдо бўлганлиги ажабланарли эмас.

Айтганча, голубика пойтахт супермаркети пештахталарига кириш учун узоқ йўлни босиб ўтди. У Перудан Россияга авиатранспорт ёрдамида олиб келинган, у ерда чакана қадоқларга қадоқланган, кейин эса кичик ҳажмда сотиладиган бошқа позициялар билан бирга ер транспорти орқали Тожикистонга етказилган. Шундай бўлса-да, меванинг сифати анча яхши эди.

«Пайкар»даги голубиканинг нархи 160 грамм учун 39,5 сомоний этиб белгиланди. Бу 246 сомоний/кг ёки 21,8 доллар/кг га тенг. Мазкур нарх у қадар қиммат эмас. Айниқса, голубика бадавлат истеъмолчилар орасида машҳур бўлиб улгурган қўшни Ўзбекистон билан солиштирганда нисбатан арзон. У ерда резавор нархи, ҳатто Шимолий Яримшардаги қизғин мавсумда ҳам килограмм учун 30 дан 40 долларгача ўзгариб туради. Бу йил Ўзбекистон биринчи марта Украинадан голубика импорт қилди. Маҳаллий тадбиркорлар эса голубика етиштиришга қизиқиш билдирмоқда, айниқса, бизнинг голубика бизнеси билан боғлиқ қатор семинар ва конференцияларимиздан сўнг.

Тожикистон худди Ўзбекистон каби голубикани муваффақиятли етиштириб, кўплаб мамлакатлар бозорларига, биринчи навбатда, Россияга экспорт қила олади. Россияда голубика нархи жаҳондаги энг юқори нарх ҳисобланади. Шу билан бирга, Тожикистон ва Ўзбекистонда голубика етиштириш ва  бозор учун қулай даврларда ҳосилни йиғиб олиш учун шароитлар идеалдир. Мазкур турдаги бизнес ривожига ўсимликни етиштириш технологиялари бўйича билимлар етишмаслиги ва голубика плантацияларини бошқара оладиган кадрлар танқислиги тўсиқ бўлмоқда.

Сообщение Голубика Тожикистондаги супермаркетлар пештахталарида илк бор пайдо бўлди – у Перудан Россия орқали келган! появились сначала на EastFruit.

Америка Қўшма Штатларининг Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (USDА) ҳисоботига кўра, 2025 йилга бориб, голубика экспорти маблағ кўринишида 3 миллиард долларгача ўсади.

Голубиканинг 7 та энг йирик экспортёрлари – Перу, Чили, Мексика, АҚШ, Жанубий Африка, Польша ва Канада 2019 йилда жаҳон бозорига 2,1 миллиард долларлик маҳсулот етказиб берди. 2016 йилдан буён 7 та давлатдан ушбу резавор экспортининг умумий ўсиши йилига ўртача 18%ни ташкил қилди.

«Агар бу мамлакатлардан ташқи бозорларга голубика етказиб бериш ҳажми кейинги 5 йил ичида йилига ўртача 5 фоиз ўсадиган бўлса, 2025 йилга бориб, жаҳон голубика экспорти деярли 3 миллиард долларни ташкил қилади», дейилади USDA ҳисоботида.

ФАО экспертларининг таъкидлашича, глобал голубика экспортининг пасайиши 2010 йилдан бери содир бўлмаган. 2015 йилдан 2019 йилгача бўлган даврда жаҳон бозорига етказиб бериш ҳажмининг йиллик ўсиши ўртача 46 минг тоннани ташкил этган.

АҚШдан ташқи бозорларга голубика етказиб бериш ҳажмининг ўсиши унчалик сезиларли даражада бўлмаган. Умуман, 2010 йилдан 2019 йилга қадар Америка голубикаси экспорти маблағ кўринишида 30% га ошган. Шу билан бирга, 4 йил кетма-кет – 2014 йилдан 2017 йилга қадар – мамлакатда ушбу турдаги резаворни етиштириш камайгани сабабли етказиб бериш ҳажми қисқарди. Шундай қилиб, 2013 йилда АҚШдан голубика экспорти қиймати 147 миллион долларни ташкил этган бўлса, 2017 йилга келиб, у 107 миллион долларгача камайди ва 2020 йилда атиги 121 миллион долларга ўсди. Қўшма Штатлар жаҳонда  голубика экспорти бўйича  Перу, Чили ва Мексикадан кейин 4-ўринни эгаллайди.

Шунингдек ўқинг: Ўзбекистонда голубика – катта сармоявий имконият

2010 йилдан 2019 йилгача бўлган даврда глобал голубика етиштириш 439 минг тоннадан 1 миллион тоннагача ошди. Шу вақт ичида ушбу турдаги мевани етиштирувчи мамлакатлар сони 26 тадан 30 тага кўпайган, шу билан бирга, 27 та давлатда голубика ҳосили ортган, деб хабар бермоқда FruitNews.

2010 йилда АҚШ (224 минг тонна), Канада (84 минг тонна), Чили (76 минг тонна) ва Франция (11 минг тонна)да йилига 10 минг тоннадан ортиқ голубика етиштирилди. 2012 йилдан бери ҳар йили камида 10 минг тонна голубика етиштирадиган мамлакатлар сони барқарор ўсиб борди ва 2019 йилга келиб, камида 11 давлат ушбу ҳажмда голубика етиштирган. Етиштириладиган ҳосил ҳажмининг энг тез ўсиши Перуда кузатилди, у ерда 2019 йили 125 минг тонна голубика ҳосили йиғиб олинди.

Сообщение USDA прогнози – 2025 йилга бориб, голубиканинг глобал экспорти 3 миллиард долларга етади появились сначала на EastFruit.

EastFruitнинг Ўзбекистонда голубика етиштириш учун ажойиб имкониятлар борасидаги қатор семинар, тренинг ва мақолаларидан сўнг инвесторларнинг ушбу даромадли резаворни ўстиришга қизиқиши кескин ошди.

Биринчи навбатда, йирик ўзбек компаниялари голубика кўчатларини топишда кўмак сўраб, шунингдек, Ўзбекистон иқлим шароитида уни етиштириш технологиялари ҳақида маълумот олиш учун биз билан боғлана бошлади. Хусусан, 5 дан 10 гектаргача бўлган (кенгайиши эҳтимоли бор) майдонлар ҳақида сўз борди, зеро, инвесторлар Ўзбекистонда янги экинни тажрибасиз етиштириш жуда хавфли эканини яхши тушунишади.

Хорижлик сармоядорлар ҳам мамлакатда голубика етиштиришга қизиқиш билдира бошлашди. Хусусан, «Dunyo» нашри Испаниянинг Ideal Fruits компанияси Ўзбекистонда голубика плантацияларини яратишга қизиқаётгани ҳақида хабар берди. Мазкур компания  Испания ва Марокашда голубика етиштириш тажрибасига эга, яъни, ушбу мамлакатларда иқлим Ўзбекистон билан айнан бир хил бўлмаса-да, ўхшаш.

Ўзбекистон элчихонаси вакиллари Испаниянинг Сеговия ва Астурия вилоятларида резавор етиштириб сотувчи Ideal Fruits компаниясининг голубика плантацияларига ташриф буюришди ва шу соҳада ишлаётган ўзбек тадбиркорлари билан компания раҳбарияти ўртасида видеоконференция ўтказилди, деб хабар бермоқда «Dunyo» нашри.

Музокаралар чоғида Ideal Fruits компанияси бош директори Давид Муньос Паскуаль резавор бозорининг жадал ривожи ҳақида батафсил сўз юритди. Паскуалнинг айтишича, жаҳонда, хусусан, голубикани бозорга йил бўйи етказиб беришни таъминлаш учун уни турли минтақаларда етиштиришга эҳтиёж пайдо бўлмоқда. Минтақа иқлим шароитини ҳисобга олган ҳолда Ўзбекистонда голубика ҳосили ёзнинг боши (июнь-июль)да резаворларга бўлган талабни қондира олади. Ва республикада голубика ҳосилини йиғиш жуда қулай экспорт даврида амалга оширилиши мумкин.

Шу билан бирга, EastFruit экспертларининг фикрича, Ўзбекистон иқлим шароитига кўра, голубиканинг эртаги навлари бозорга жанубий вилоятлардан анча аввалроқ етказиб берилиши мумкин. Май ойидан июлгача эса голубика ҳосилини Фарғона водийсида йиғиб олса бўлади. Шу боис, мамлакатда мазкур турдаги резаворни йиғиш ва сотиш мавсуми анча узоқ давом этиши мумкин ва бу ҳам голубика етиштириш Ўзбекистон учун фойдали бизнес эканини билдиради.

Испания компанияси раҳбарининг қайд этишича, бошқа минтақадаги резаворлар сингари бу ерда голубика етиштириш потенциали анча юқори бўлиши ва агар иш тўғри ташкил этилса, корхона ўз фойдасини тезда чиқариб олиши керак. Испания томони голубиканинг мос турини танлаб, бу ҳосилни етиштириш бўйича тўпланган тажрибани жорий этиш йўли билан амалга ошириладиган қўшма лойиҳада иштирок этиш, сўнгра бутун ҳосилни кафолатланган тарзда сотиб олишга тайёр эканини билдирди.

Ўз навбатида, «Нурли оқшом тонгги» МЧЖ вакили Жамшид Хўжаев хориж томонига Тошкент вилоятидаги голубика плантациясини яратиш бўйича пилот-лойиҳани амалга ошириш борасидаги тажриба ҳақида маълумот берди. Қайд этилишича, Ўзбекистон томони испан компанияси билан ҳамкорликни йўлга қўйишдан манфаатдор.

Музокаралар чоғида компаниянинг Тошкент, Жиззах, Қашқадарё ва Наманган вилоятларидаги бўлимларидан бирида қўшма лойиҳани амалга ошириш таклиф қилинди. Шундан сўнг томонлар маҳаллий бозорнинг ушбу маҳсулотга бўлган талабини ўрганиш, шунингдек, лойиҳа учун таклиф қилинган минтақалардаги иқлим тақвими тўғрисида маълумотлар тайёрлаш мақсадида Ўзбекистонга голубиканинг синов партиясини юборишга келишиб олишди.

EastFruit маълумотларига кўра, Ўзбекистон бозорининг ушбу резаворга бўлган эҳтиёжини ўрганиш учун голубика партияларини юборишга ҳожат йўқ. Зеро, голубика узоқ вақтдан буён Ўзбекистон супермаркетлар тармоғида фаол сотилмоқда. Бундан икки йил аввал биз голубика хариди Ўзбекистоннинг бой аҳолиси орасида урф бўлгани ва у фаровонликнинг ўзига хос рамзига айлангани ҳақида ёзган эдик. Зеро, бугунги кунда ҳатто тўй дастурхони ҳам голубика билан безатилмоқда. Шу боис, мамлакатга голубика импорти тобора ортиб боряпти, ҳатто Украина 2021 йилда уни Ўзбекистонга экспорт қила бошлади.

Шунга кўра, биз мамлакатда Испания компаниясининг голубика етиштириш бўйича инвестиция лойиҳасини амалга ошириш бўйича аниқ маълумотлар йўқ, деган хулосага келишимиз мумкин. Қолаверса, шундай тасаввур пайдо бўлмоқдаки, Ideal Fruits компанияси  Ўзбекистонда бу йўналишда бизнес яратиш имкониятларини ҳозирча жиддий ўрганмаган. Бироқ, Испания Россияга голубика етказиб бера олмаслигини ҳисобга олсак, у ерда мазкур резаворнинг нархи жаҳондаги энг юқори нархлардан бири бўлиб қолаверади. Ўзбекистонда компаниянинг плантацияларини барпо этиш эса Россиядаги голубика бозорига кириш муаммосини ҳал этишга ёрдам беради. Зеро, Ўзбекистон айни пайтда Россияга мева-сабзавотларни ҳеч бир чекловларсиз етказиб бериши мумкин.

Сообщение Ўзбекистонда голубика – катта сармоявий имконият появились сначала на EastFruit.

«Rabobank»нинг “Сархил маҳсулотлар тўғрисида”ги ҳисоботида прогноз қилинишича, келгуси йилларда голубика экспорти барқарор ўсади.

«Rabobank»нинг агробанкинг бўйича мутахассислари таъкидлашича, келгуси бир неча йил мобайнида сархил голубика экспорти барқарор ўсиши мумкин, чунки, бутун жаҳонда истеъмол даражаси ўсиб бораётган ҳудудлар ривожланишда давом этмоқда. Бу хусусда EastFruit Fruitnet ҳаволасига таяниб хабар берди.

Куни кеча эълон қилинган ҳисоботда Rabobank «компаниялар маҳсулдорлик ва самарадорликни ошириш, шунингдек, юқори сифатли меваларни доимий равишда етказиб беришга интилаётгани»ни таъкидлади.

Яхшиланган навлар Шимолий ва Жанубий Америкадаги голубика етиштириладиган минтақаларда тобора муҳим роль ўйнаши кутилмоқда. Бироқ, Осиё-Тинч океани минтақаси Жанубий Америка ва Европа, Африка ҳамда Осиёда ушбу резавор яқиндан буён етиштирилаётган минтақалар ҳисобига тез кенгаймоқда.

«Биз 2025/26 йилларда жаҳон экспорти қарийб 900 минг тоннага етишини кутмоқдамиз, шундан 70% дан кўпроғи бешта экспортёр мамлакат улушига тўғри келади, булар – Перу, Чили, Канада, Мексика ва Испания/Марокашдир»,  дейди Rabobankнинг Шимолий Америкадаги Сархил озиқ-овқатлар бозори бўйича катта таҳлилчиси Дэвид Маганья.

Глобал талабнинг кенгайиши

Сўнгги ўн йил мобайнида глобал голубика экспорти ўртача йиллик темп (CAGR) билан тахминан 11%га ўсди.

Rabobank маълумотларига кўра, сўнгги ўн йилда  халқаро юк ташиш ва етказиб бериш ҳажми кескин ошди, бу эса «АҚШ, Чили, Аргентина ва Европадан маҳаллий етказиб беришни тўлдириб турадиган янги иштирокчиларнинг ишлаб чиқариш ҳажми ошишини таъминлайди. Янги иштирокчилар – бу Перу, Мексика, Марокко, Жанубий Африка ва Хитойдир».

2019/20 йилги мавсумдан буён Перу сархил голубикани энг кўп экспорт қилувчи давлатга айланди ва Чили ушбу резаворни экспорт қилиш бўйича бугун жаҳонда иккинчи ўринни эгаллаб турибди.

«Чили ҳам, Перу ҳам Хитой, Европа ва АҚШга божхона тўловларисиз  ўтказиб юбориладиган бозорга кириш имкониятига эга. Бу мамлакатлар глобал талаб ортиб бораётганидан манфаатдор”, дейди Rabobankнинг Жанубий Америкадаги Сархил озиқ -овқат бўйича катта таҳлилчиси Гонсало Салинас.

Истеъмолнинг ўзгарувчан манзараси

АҚШ ва Канада истеъмол миқдори бўйича ҳали ҳам энг катта ҳажмдаги голубикани ўзлаштирмоқда, аммо ҳозирги вақтда талаб ўсишининг асосий манбаи Европа ҳисобланади. Худди шунингдек, Хитой ҳам маҳаллий ва импорт етказиб бериш ҳажми ортиши ҳисобига голубика истеъмоли бўйича Осиёда биринчи ўринда туради. Талаб манзараси Шимолий Америкадан бутун жаҳондаги ўсиб бораётган бошқа истеъмолчиларга қадар ўзгариб бормоқда.

Яхшиланган навлар голубика етиштирилаётган ҳудудларда муҳим роль ўйнайди

Ҳисобот муаллифларининг фикрига кўра, бозор рақобатдошлиги ва истеъмолчилар талабчанлиги ошгани сайин ўсиш имкониятларидан фойдаланишда сифат изчиллиги муҳим аҳамият касб этиб бораверади.

«Уруғчилик компаниялари истеъмолчиларни кўпроқ жалб қилиш ва чакана савдони кўпайтириш учун маҳсулот таъми, транспортировкаси ва  сақлаш муддатига эътибор қаратиб, бозордаги савдо ва кўпроқ истеъмолчилар эҳтиёжларини қондириш имконини берувчи навлар устида ишлашмоқда. Деҳқонлар кўпроқ ресурсларни тежаш, юқори ҳосил олиш ва йиғим -теримнинг автоматлаштирилган тизимига ўтишга эътибор қаратишдан фойда кўради ”,  деди Маганья.

Голубика сектори ушбу резавор етиштирилаётган барча минтақаларда маҳсулдор ишлаб чиқарувчилар, қадоқловчилар ва юк жўнатувчилар, шунингдек, самарали маркетинг занжирини яратиш учун ишончли ҳамкорларни талаб этади. Олис бозорларга юқори сифатли маҳсулот етказиб бериш учун йиғим-теримдан кейинги қайта ишлаш ҳали ҳам зарур.

«Жаҳон бўйлаб турли портларда кечикишлар сони ортиб бораётгани сабабли логистика ва узоқроқ муддат сақлаш имконини берувчи сифат зарурдир», дея хулоса қилди Салинас.

Сообщение Rabobank: голубиканинг глобал истеъмоли кескин ошмоқда появились сначала на EastFruit.

EastFruitнинг FruitNet ҳаволасига таяниб хабар беришича, Перу глобал голубика бозорида етакчи мавқеини мустаҳкамлашда давом этмоқда. Яқинда Малайзия ва Ҳиндистон ушбу резаворнинг потенциал бозорлари рўйхатига қўшилди.

Масалан, Перу қишлоқ хўжалигини ривожлантириш ва суғориш вазирлигининг Миллий қишлоқ хўжалиги санитария хизмати (SENASA) Ҳиндистон ва Малайзия Перудан голубика импорт қилиш учун фитосанитария талабларини тасдиқлаганини қайд этди. Мамлакатда ушбу резаворнинг асосий ҳосилидан ташқари, цитрус мевалар (апельсин, мандарин, лимон ва грейпфрут) учун ҳам шартномалар тузилди.

SENASA маълумотларига кўра, Перу экспортёрлари шу йилдан бошлабоқ, Малайзия ва Ҳиндистон бозорларига голубика ва цитрус мевалар етказиб беришни бошлашлари мумкин. Иккала давлат ҳозирча жаҳон бозорида голубиканинг йирик харидорлари эмас. Шундай қилиб, 2020 йилда Малайзия атиги 900 тонна голубика импорт қилди, Ҳиндистонда эса бу меванинг рекорд импорти 2019 йилда қайд этилган ва атиги 82 тоннани ташкил этган эди.

Шунга қарамай, Малайзия ҳам, Ҳиндистон ҳам резаворлар импортини тезлик билан кўпайтирмоқда ва уларнинг очилиши Перу экспортини диверсификациялаш занжирининг муҳим бўғини бўлади. Масалан, Малайзия сўнгги беш йил ичида голубика импортини уч баравар оширди.  Ҳиндистонда ҳам ҳар йили импорт қилинадиган резавор ва меваларга талаб ортиб бормоқда. Ушбу мамлакат жаҳонда аҳоли сони кўплиги бўйича (бозори динамик ривожланаётган, шу жумладан, юқори сифатли маҳсулотлари билан) иккинчи ўринда туради.

Эътибор бериш жоизки, постсовет ҳудудидан Украина етказиб берувчилари ўтган йили Малайзия бозорида ўз ўрнини эгаллашга ҳаракат қилди, аммо бу атиги 2 тонналик маҳсулотнинг синов партиялари эди, холос. Ҳиндистонда голубика бозори ҳали ҳам кичик ҳажмдалигича қолмоқда, асосий етказиб берувчилар эса Чили, Голландия ва АҚШдир.

Эслатиб ўтамиз, сўнгги беш йил ичида Перу голубика экспортини олти баробар оширишга муваффақ бўлди ва 2020 йилда бу меванинг жаҳон бозорида мавжудлиги нуқтаи назаридан ҳажм бўйича Чилини четлаб ўтди. Перудан йиллик голубика экспортининг қарийб ярми АҚШ ҳиссасига тўғри келади, қолган қисми эса жаҳоннинг қолган минтақаларига бўлиниб кетади. Шу билан бирга, Перу экспортини ривожлантиришда экспортёрлар асосий эътиборни Европа Иттифоқи, Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари ва Хитойга қаратишади.

Сообщение Перу голубика экспорти географияси Малайзия ва Ҳиндистон ҳисобига кенгайди появились сначала на EastFruit.

2020 йилда жаҳон бўйлаб резаворлар, жумладан, гилос импорти 2,6 фоизга ўсиб, 2,9 миллион тоннани ташкил этди ва маблағ шаклида 14,8 миллиард доллар кўрсаткич қайд этилди. 2012 йилдан 2020 йилга қадар резаворларнинг жаҳон импорти йилига ўртача 5,4% га ошди.

Бу хусусда IndexBox таҳлил агентлиги «World – Berry – Market Analysis, Forecast, Size, Trends and Insights«, деб номланган янги ҳисоботида хабар қилганини FruitNews ёзмоқда.

Асосий резавор импортёри (хусусан, гилоснинг ҳам) сифатида 2020 йили қуйидаги мамлакатлар намоён бўлди: AҚШ (689 минг тонна), Германия (309 минг тонна), Хитой (236 минг тонна), Канада (225 минг тонна), Гонконг (172 минг тонна), Буюк Британия (164 минг тонна) ва Нидерландия (153 минг тонна) – умумий жаҳон импорти ҳажмининг 67%и. Сўнг Россия (119 минг тонна),

Франция (96 минг тонна), Испания (91 минг тонна), Италия (70 минг тонна) ва Aвстрия (55 минг тонна).

Резавор импортининг энг сезиларли ўсиш суръатлари 2020 йили Испанияда қайд этилди (+ 16,3%). 2012 йилдан 2020 йилга қадар бу мамлакатга резаворлар импорти йилига ўртача 20,8% га ошди.

Маблағ кўринишида AҚШ (3,8 миллиард доллар) умумий импорт ҳажмининг 26% улуши билан жаҳондаги энг йирик резавор импорт қилувчи мамлакат ҳисобланади. Иккинчи ўринни Хитой эгаллаган (1,8 миллиард доллар) – умумий импорт ҳажмининг 12 фоизи. Хитойдан кейинги ўрин 8,9% улуш билан Германияга тегишли.

Резаворларнинг ўртача импорт нархи 2020 йили ўтган йилга нисбатан 5,8% га ошди ва бир тонна учун 5 129 долларни ташкил этди.

Жисмоний жиҳатдан, 2020 йили малина ва маймунжоннинг жаҳон бўйича импорти 467 минг тоннани ташкил этди – бу кўрсаткич умумий импорт ҳажмининг 16%идир. Маблағ шаклида асосий резавор экинлар голубика ва клюква бўлди – 4,3 миллиард доллар, малина ва маймунжон – 3,4 миллиард доллар. Гилос етказиб бериш 3,9 миллиард долларни ташкил этди. Қулупнай ва крижовникнинг умумий импорт ҳажмидаги улуши 22 фоиз бўлди.

2012 йилдан 2020 йилгача бўлган даврда импорт ҳажмининг энг кўзга кўринган ўсиш суръатларини: голубика ва клюква (ўртача йилига + 11,9%), малина ва маймунжон (ўртача + 11,5%) намоён этди.

2020 йилда резавор экспорт қиладиган асосий мамлакатлар сифатида жаҳон экспорти умумий ҳажмининг 50% улуши билан Испания (437 минг тонна), Чили (381 минг тонна), AҚШ (299 минг тонна) ва Мексика (280 минг тонна) қайд этилди. Улардан кейинги ўринда Гонконг (181 минг тонна), Нидерландия (152 минг тонна) ва Перу (151 минг тонна)дир. Ушбу давлатларнинг жаҳон экспорти ҳажмидаги умумий улуши 17 фоизни ташкил этди. Сўнгра Туркия (115 минг тонна), Марокаш (99 минг тонна), Канада (90 минг тонна), Греция (64 мингтонна), Бельгия (49 минг тонна) ва Польша (45 минг тонна)ни қайд этиш мумкин.

Сообщение 2020 йилда жаҳон бўйича резаворлар импорти қарийб 14,8 миллиард доллар миқдоридаги 3 миллион тоннани ташкил этди появились сначала на EastFruit.