EastFruit лойиҳаси мониторингига кирувчи мамлакатлардаги супермаркетлар тармоғининг мева-сабзавот бўлимларида ўтказиладиган ҳар чоракдаги анъанавий аудит 2021 йилнинг 9-10 ноябрь кунлари Ўзбекистон пойтахти – Тошкент шаҳрида ўтказилди.

Ушбу шаҳарда жамоа вакиллари 9 та супермаркетлар тармоғининг 28 та дўконида бўлишди – Маkrо ҳамда Маkro Express 24/7, Коrzinka, HAVAS, Green Apple, Аndalus, Cаrrefour, Baraka Маrket ва Asia.uz. шулар жумласидандир. Аудит бир вақтнинг ўзида, лойиҳанинг бошқа мамлакатларидаги каби бир хил методология бўйича ўтказилди.

Супермаркетларни баҳолаш параметрлари ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун бу ерга қаранг.

Ўтган йил давомида Тошкент шаҳридаги аудит ўз таркибига кирувчи супермаркетлар тармоғи сони бўйича сезиларли даражада кенгайди. Шундай қилиб, 2020 йилнинг ноябрь ойида ташриф буюрилган олти дўкон тармоғи (Маkrо, Маkrо Express 24/7, Коrzinkа, HAVAS, Green Аpple ва Аndalus)га яна учтаси қўшилди – Cаrrefour, Baraka Маrket ва Asia.uz. Шунга қарамай, баъзи нуқталарда биз рейтингларни ўтган йилги мониторинг билан солиштирамиз. Шундан сўнг супермаркетлар тармоғи баҳоланишини батафсил кўриб чиқишни таклиф қиламиз.

Маҳсулот ассортименти

“Коrzinka” Тошкент супермаркетлар тармоғининг мева-сабзавот бўлимларидаги маҳсулотлар ассортименти бўйича етакчиликни сақлаб келмоқда. Коrzinka пештахталарида сархил сабзавот ва мевалар позициясининг ўртача сони  2020 йил ноябрига нисбатан  12 фоиз ошди.

Маҳсулот ассортименти бўйича рейтингдан иккинчи ўринни Маkrо эгаллади, аммо ундаги ассортимент 2020 йилнинг ноябрь ойидан бери худди шундай 12% га камайган.

Green Apple тармоғи ўтган йилнинг ноябрь ойидан бошлаб, мева-сабзавотлар ассортименти ўсиши бўйича етакчи бўлиб, уни 22 фоизга оширди. Бу тармоққа мазкур мезон бўйича рейтингда учинчи ўринни эгаллаш имконини берди.

HAVAS ва Baraka Market позициялар сони бўйича худди аввалгидек аутсайдерлигича қолмоқда. HAVAS дўконларида маҳсулотлар ассортименти 2020 йилнинг ноябрига нисбатан 1% га камайди.

Baraka Market маҳсулот ассортименти бўйича рейтингда анъанавий аутсайдер ҳисобланади. Алоҳида дўконларда, масалан, банан, лавлаги, сабзи, бодринг каби энг кенг тарқалган маҳсулотларни ҳали ҳам топиб бўлмайди. Аммо шуни таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда авакадо каби у қадар машҳур бўлмаган маҳсулот бизнинг аудитимизга киритилган ушбу учта дўкондан иккитасида тақдим этилган.

Маҳсулотлар сифати

Дарвоқе, Тошкент шаҳридаги мева-сабзавот бўлимларида  маҳсулот сифати сезиларли даражада яхшиланганини эътироф этиш жоиз. 2021 йилнинг ноябрь ойида нуқсонли маҳсулотларнинг тармоқлар ассортиментидаги улуши 1 фоиздан ошмади (олдинги мониторинг давомида у 5 фоизга етган эди), тўрт тармоқ (Коrzinka, Green Apple, Аndalus ва Baraka Market)да эса бутунлай нолга тенг бўлди. Мониторинг пайтида нуқсонли маҳсулотлар орасида аудиторлар, кўпинча, қуйидаги позицияларни учратишди: карамнинг барча нави, кўкатлар, мандарин ва банан.

Бўлим сифати

Сархил сабзавот ва мевалар бўлимининг сифат мезонига кўра, «Мерчандайзинг» ва «Комфорт» кичик тоифаларида энг юқори баллни тўплаган Green Apple тармоғи етакчилигича қолди. Бироқ, аввал айтиб ўтганимиздек, тармоқ жуда кичик ва фақат уч дўконга эга, бу мева-сабзавот бўлими сифатини таъминлаш вазифасини соддалаштиради.

Маkro тармоғи бўлим сифати бўйича рейтингда иккинчи ўринга чиқиб олди. Шунга қарамай, у ҳали ҳам тақдим этилаётган хизматлар сифати устида ишлаши керак. Мисол учун, аудитга киритилган дўконлардан бирида бўлим маслаҳатчилари йўқ эди ва биз у ерда узоқ вақт юрган бўлсак-да, ҳеч ким ёнимизга келмади.

Рейтинг аутсайдерлари – Baraka ва HAVAS супермаркетлари бўлди. Иккала тармоқда ҳам товарлар учун нарх белгилари етишмаслиги ва ишлаб чиқариш бўлимининг номақбул жойлашуви (дўконга кираверишда эмас) қайд этилди. Шунингдек, HAVAS тармоғи супермаркетларидан бирида бўлим маслаҳатчиси жойида йўқлиги сабаб, уни чақиртиришга тўғри келди. Baraka тармоғининг мева-сабзавот бўлимида эса харид маҳсулотлари солинадиган халталар ҳар доим ҳам топилавермади.

“Asia.uz” тармоғи дўконларидан бирида бўлимдаги маслаҳатчилар товарларнинг штрих-кодларини умуман билмасликлари ва ҳар бир маҳсулотни ўлчаб кўриш чоғида тарози томон югуриш ҳолатларига дуч келдик. Бу эса харидларини ўлчатмоқчи бўлган мижозларнинг навбат кутиб қолишига сабаб бўлди. Аммо умид қиламизки, бу камдан-кам содир бўладиган ҳолат эди ва бўлим ходимлари шунчаки янгиланган, чунки, илгари бу тармоқда юқоридаги каби вазият ҳеч кузатилмаган. Якуний натижага кўра, бу бўлим сифати бўйича тармоқ рейтингида ўз аксини топди ва у олтинчи ўринни эгаллади.

Натижаларни сарҳисоб қилар эканмиз, шуни таъкидлашни истардикки, барча тармоқлар информативлик борасида ишлаши керак. Масалан, “Комфорт” тоифасида тармоқлар олган энг юқори балл мумкин бўлган максимал 10 баллдан 9,0 баллни ташкил этган (ўртача – 10 баллдан 7,1 балл), “Мерчандайзинг” тоифасида эса энг юқори балл 10 баллдан 8,0 балл (ўртача – 10 дан 6,1 балл). Шу билан бирга, “Информативлик” тоифасида аниқ ортда қолиш кузатилмоқда ва энг юқори балл 10 дан 5,5 баллни ташкил этди (ўртача – 10 дан 4,8 балл). Агар маҳсулотларнинг нарх белгиларида биз ҳали ҳам ишлаб чиқарувчи мамлакатни (асосан, тропик  ва цитрус меваларда) кўришимиз мумкин бўлса, унда ишлаб чиқарувчи ва маҳсулот ишлаб чиқарилган ҳудуд номи ҳаммасида ҳам йўқ.

Маҳсулотлар нархи

HAVAS дискаунтерлар тармоғи ўз форматини тўлиқ оқлади ва 2021 йилнинг ноябрь ойида истеъмолчиларга мева-сабзавотларнинг паст нархларини таклиф қилди (цитрус мевалар, картошка ва пиёздан ташқари). Ундан сўнг Asia.uz ва Коrzinka тармоқлари ҳамёнбоплик бўйича рейтингдан жой олди.

Маkro тармоғи нархлар рейтингида аутсайдерга айланди. Тармоқда апельсин, лимон, лавлаги, пиёз ва помидор нархлари Тошкентнинг барча дўконларидан қиммат экани қайд этилди.

2020 йилнинг ноябрь ойига нисбатан ўртача чакана нархларнинг сезиларли ўзгариши кўпчилик мева-сабзавот маҳсулотлари позициясида қайд этилган. Нархлар пасайиши бўйича етакчи позиция бодринг бўлди, у йил давомида деярли 50% га тушди. 2021 йилнинг ноябрь ойида Тошкент шаҳридаги супермаркетларда узум нархи 2020 йилнинг ноябрь ойига нисбатан ўртача 45 фоиз арзон бўлди ва ушбу маҳсулот бўйича таклиф анча ошди.

Импорт маҳсулотларининг ўртача нархи ҳам пасайди – мандарин (24 фоиз), банан (23 фоиз), киви (10 фоиз), авокадо (8 фоиз) ва апельсин (7 фоиз). Импорт  маҳсулотлари нархи пасайишида ҳукуматнинг октябрь ойида қабул қилинган божхона божларини бекор қилиш тўғрисидаги қарори асосий омил бўлди.

Оқ карам нарх ўсиши бўйича етакчилик қилмоқда – унинг нархи 2,4 баравар ошди. Бу йил Ўзбекистондан карам экспорти рекорд даражада бўлиши мумкинлигини аввалроқ ёзган эдик. Эҳтимол, мамлакатнинг ички бозорида нархлар бу тахлит  ўсишига айнан шу изоҳ бўла олар.

Сабзи 2020 йилнинг ноябрига нисбатан 36 фоиз қимматлаган.

2021 йилнинг октябрь ойидан бошлаб, Ўзбекистонга олма импорти ҳам божхона тўловларидан озод қилинган бўлса-да, ушбу турдаги маҳсулот нархи ўтган йилга нисбатан ўртача 62 фоиз юқорилигича қолмоқда. Бунинг сабаби шуки, одатда, пастроқ нарх тоифасида олманинг маҳаллий навлари таклиф қилинади, шу боис, ҳукумат қарори бу тоифага ҳозирча таъсир кўрсатмади. Келгусида божхона тўловларининг нолга туширилиши ушбу турдаги маҳсулот импорти кўпайишини рағбатлантирса, маҳаллий боғбонлар нархларни пасайтиришга мажбур бўлишлари мумкин.

Умумий баҳо

Аудит натижаларига кўра, умумий рейтингда тўрт мезон бўйича (бўлим сифати, нархлар, маҳсулот сифати, ассортимент) Коrzinkа узоқ вақтдан буён биринчи марта лидерлик позициясини қайтариб олди. Бу тармоқда мева-сабзавот маҳсулотларининг энг кенг ассортименти ва сифати қайд этилди.

Иккинчи ўринни Тошкентнинг собиқ лидери – Green Apple тармоғи эгаллаб турибди, у мева-сабзавот бўлими сифати ва тақдим этилаётган маҳсулотлар сифати бўйича шаҳардаги етакчи тармоқ бўлди.

Рейтинг аутсайдери ҳали ҳам Baraka Market тармоғи бўлиб, у 2021 йилнинг март ойидан тўлиқ бизнинг аудитга киритилган. Шундан бери охирги позициядан юқорига кўтарилмади. Ушбу тармоқ мева-сабзавотларнинг энг кичик ассортиментини таклиф қилади ва бўлим сифати ҳам жуда паст.

Тошкент шаҳридаги супермаркетлар тармоқларининг жойлашуви

Юқоридаги диаграммада: Тошкент шаҳридаги супермаркетларнинг жойлашув матрицаси, 2021 йил, ноябрь

2021 йилнинг ноябрь ойида Тошкент шаҳридаги супермаркетларнинг жойлашув матрицаси билан танишамиз ва уни шу йилнинг июль ойидаги мониторинг натижалари билан солиштирамиз.

Салбий ҳолатдан бошлаймиз. Бу сафар Baraka Market ва Маkro Express номақбул сегментга қайтди, яъни бу ҳар икки тармоқнинг ҳам мева-сабзавот маҳсулотлари бўлимида нарх сиёсати бўйича яна ишлаш кераклигини англатади.

HAVAS тармоғи дискаунтерлар сегментида мустаҳкам ўрин эгаллади, бу эса унинг бозордаги жойлашувига тўлиқ мос келади.

Carrefour аввалгидек, «Премиум» сегментида қолди. Унинг ёнига «Оптимум» сегментидан ўтган Маkro тармоғи жойлашди.

Green Apple тармоғи «Оптимум» ва «Премиум» сегментлари оралиғида қолди.

«Оптимум» сегментига Коrzinka ва Аndalus тармоқлари бирикди. Asia.uz тармоғи ҳам «Премиум» сегментидан ушбу сегментга ўтди.

Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон дўконларидаги асосий ўзгаришлар нарх сиёсатида рўй бермоқда, сифат борасида эса вазият унчалик ўзгармаяпти. Бу тармоқлар сегментлар бўйича фақат иккита пастки сегмент («Номақбул» ва «Дискаунтерлар» сегменти) ва иккита юқори сегмент («Премиум» ва «Оптимум») ўртасида ҳаракатланаётгани билан тасдиқланмоқда. Лекин тармоқларнинг ҳеч бири пастки сегментларнинг биридан юқори сегментларнинг бирига (ёки аксинча) ўтмади.

Анъанавий аудитимиз натижаларини сарҳисоб қилар эканмиз, шуни қўшимча қилмоқчимизки, биз яқин келажакда Ўзбекистон чакана савдо тармоқларининг мева-сабзавот бозорида рақобат кучайишини кутмоқдамиз. Зеро, жуда тез орада, яъни декабрь ойи бошида ушбу бозорга янги иштирокчи кириб келиши кутилмоқда – Қозоғистоннинг йирик чакана-савдо тармоғи –  Маgnum Cash & Cаrry. У хусусда батафсил маълумотни мана бу ерда ўқишингиз мумкин.

Шундай қилиб, барча мавжуд тармоқлар истеъмолчилар ишончини қозониш ва ушбу ишончни сақлаб қолиш учун янада кўпроқ куч сарфлашига тўғри келади. Биз, ўз навбатида, 2022 йилнинг биринчи чорагида ўтказиладиган навбатдаги аудитимизда вазиятни тезкорлик билан акс эттиришга ҳаракат қиламиз.

Сообщение 2021 йилнинг ноябрь ойидаги чакана-аудит натижалари: Коrzinka Тошкентдаги лидерлик позициясига қайтди появились сначала на EastFruit.

EastFruit халқаро жамоаси йилига бир неча маротаба лойиҳа мониторингига киритилган мамлакатлардаги супермаркетларнинг сархил мева-сабзавотлар бўлимларида ўз аудитини ўтказади.

Бундай аудитлар муайян бир мамлакатда мева-сабзавотнинг чакана савдоси билан боғлиқ умумий вазиятни тушуниш билан бир қаторда унинг ривожланиш динамикасини ва чакана савдога ёндашувлардаги ўзгаришларни кузатишга, шунингдек, у ёки бу тармоқнинг келажагини прогноз қилишга ёрдам беради.

Мева-сабзавот бўлими супермаркетнинг юзи ҳамда бутун тармоқ ишини баҳолашнинг асосий мезони ҳисобланади. Аудитнинг аҳамияти ва унинг натижалари супермаркетлар тармоғи ривожи ҳақида нималар дейишини лойиҳанинг алоҳида материалида ўқинг.

Қуйида жорий йилнинг ноябрь ойидаги аудитнинг умумий қоидалари ва тафсилотлари келтирилган. Ноябрь ойидаги мониторингдан сўнг аудиторларнинг дастлабки таассуротлари бу ерда ва батафсил натижалар сайтнинг ушбу бўлимида ҳар бир мамлакат учун алоҳида материалларда эълон қилинади.

2021 йилнинг ноябрь ойи учун мониторинг қоидалари

Саналар: 9-10 ноябрь.

Шаҳарлар ва давлатлар: Украина (Киев, Днепр), Молдова (Кишинёв), Грузия (Тбилиси), Ўзбекистон (Тошкент), Тожикистон (Душанбе, Хўжанд).

Дўконларни танлаш қоидалари

Аудит у ёки бу шаҳарда жойлашган миллий ва минтақавий супермаркетлар тармоғининг асосий дўконлари бўйича ўтказилади. Ҳар бир тармоқдан камида иккита дўконга ташриф буюрилади. Асосий миллий тармоқлар учун битта шаҳардаги ташриф буюрилган супермаркетлар сони учта ва ундан кўпдир. Танлов бир хил шаҳарнинг бир хил тармоқ дўконлари форматлари ўртасидаги фарқларни ҳисобга олиш учун репрезентатив тарзда амалга оширилади.

Рейтинг тузиш қоидалари

Ташриф буюрилган ҳар бир дўконнинг сархил мева-сабзавотлар бўлими тўрт мезонга бўйсунади:

• маҳсулот ассортименти, яъни, супермаркетлар бўлимининг пештахталарида тақдим этилган сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг умумий миқдори;
• маҳсулот сифати, яъни, дўкон бўлимидаги сархил мева- сабзавотларнинг камида минимал сифат стандартларига мувофиқлиги;
• бўлим сифати, яъни, сархил сабзавот ва мевалар бўлими истеъмолчилар учун нечоғли информатив ҳамда қулай, ходимлар қанчалик хушмуомала ва маҳсулотлар ҳақида етарли маълумотларга эга эканлиги;
• маҳсулот нархи, яъни, истеъмолчиларга таклиф этилаётган сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий гуруҳлари нархи.

Мева-сабзавот бўлимини баҳолаш мезонлари

Ассортимент: бўлимдаги сархил мева-сабзавот маҳсулотлари позициясининг миқдори

Сифат: бўлим пештахталаридаги нуқсонли маҳсулотлар улуши

Нарх: сархил сабзавот ва мевалар асосий тўпламининг нархи

Бўлим:

Маълумотлилик

• нарх белгисининг ўқиш учун қулайлиги
• маҳсулот келиб чиққан мамлакат ва ҳудуд
• ишлаб чиқарувчи ҳақида маълумот, қўшимча ахборот материаллари

Мерчендайзинг

• тозалик
• идиш, декор
• маҳсулотларнинг мантиқан жойлашуви

Комфорт

• бўлимнинг қулайлиги
• ёруғлик даражаси
• ходимлар

Сархил мева-сабзавотлар ассортименти муайян бир дўкон пештахталарида мавжуд сархил сабзавотлар, мевалар, резаворлар, кўкатлар, картошканинг барча позицияларини ўз ичига олади. Ушбу мезон бўйича рейтингни ҳисоблашда ёнғоқнинг барча турлари, қуруқ мевалар, тузламалар, шарбатлар ва сабзавот ҳамда меваларнинг қайта ишланган турлари инобатга олинмайди.

Сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг сифат параметри у ёки бу дўкон пештахталаридаги нуқсонли маҳсулотлар улушига тескари пропорционалдир. Истеъмолчи учун энг камида минимал сифат стандартларига тўғри келмайдиган (сўлиб қолган, уринган, деформацияланган, шикастланган ва ҳоказо) маҳсулотлар яроқсиз маҳсулот ҳисобланади.

Бўлимнинг сифат мезони уч асосий компонентга бўлинган: сархил сабзавот ва мевалар бўлимининг информативлиги, бўлимдаги мерчендайзинг даражаси ва унинг мижозлар учун қулайлиги. Ушбу тарзда баҳолашдаги муҳим параметрлар – бўлимнинг дўкондаги жойлашуви (у кираверишда бўлиши керак) ва бўлим ходимлари (уларнинг касбий билими, хушмуомалалиги, мижозларга ёрдам беришга ҳамиша тайёр эканлиги).

Сабзавот ва меваларнинг нархи бўйича рейтинг муайян бир супермаркет пештахталарида мавжуд  асосий мева-сабзавотлар нархларига асосланади. Рейтингни ҳисоблаш учун мева-сабзавот саватининг таркиби мавсум, мамлакатлар ва шаҳарлар хусусиятларига қараб ўзгаради.

2021 йилнинг ноябрь ойидаги мева-сабзавот савати таркиби

• Мевалар
• Иссиқхона сабзавотлари
• Борш тўплами
• Кўкатлар

Рейтинглар бўйича мисоллар

Шаҳар супермаркетлари рейтинги тўрт мезоннинг ҳар бири асосида тузилади. Кейин олинган тўрт балл асосида умумий рейтинг чиқарилади.

Рейтинг тузилиши бўйича мисоллар

Одесса супермаркетларининг маҳсулотлар сифати бўйича рейтинги, 2021 йил, июль

Тўрт мезон бўйича Днепр супермаркетларининг умумий рейтинги, 2021 йил, июль

• Ассортимент
• Бўлим сифати
• Маҳсулотлар сифати
• Нархлар

 Супермаркетлар тармоқларининг жойлашуви

Агар умумий рейтинг тўртта асосий баҳолаш мезонлари бўйича супермаркетлар тармоғининг якуний позициясини кўрсатаётган бўлса, у ҳолда жойлашув матрицаси у ёки бу дўконнинг сархил сабзавот ва мевалар савдосига ёндашувини ҳар томонлама баҳолаш имконини беради.

Жойлашув матрицаси ғояси сархил мева-сабзавотлар асосий тўпламининг нархларини бошқа учта баҳолаш мезонлари (ассортимент, маҳсулот сифати ва бўлим) билан нисбатидан иборатдир.

Бундай матрица қуйидаги қоидаларга мувофиқ қурилади:

• дўкон қанчалик ўнг томонда жойлашган бўлса, у ўз мижозларига сархил сабзавот ва меваларнинг асосий тўплами учун шунчалик жозибали нархларни таклиф қилади;
• супермаркет қанчалик баланд бўлса, мева-сабзавот маҳсулотларининг ассортименти, сифати ва тегишли бўлим мезонлари бўйича юқори баҳо олади.

Супермаркетлар жойлашуви

Бўлим ва маҳсулотларнинг  нархи vs сифати

• Премиум
• Номақбул
• Оптимум
• Дискаунтер

Супермаркетларнинг бундай матрицада жойлашуви уларни тўрт сегментга бўлиш имконини беради:

оптимум – истеъмолчи учун энг оптимал дўконлар сегменти, уларнинг нархлари ҳам мақбул, маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортиментлар сифати ҳам юқори;

премиум – истеъмолчиларига юқори сифатли маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортиментларни таклиф қилувчи, аммо нархлари у қадар жозибадор бўлмаган дўконлар;

дискаунтер – ўз истеъмолчиларига жуда жозибали нархларни, аммо паст сифатли маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортимент таклиф қиладиган дўконлар;

номақбул сегмент – истеъмолчиларга қизиқарли нархларни ҳам, сифатли маҳсулотлар ва бўлимларни ҳам таклиф қила олмайдиган дўконлар.

Сообщение EastFruit ритейл-аудити: 2021 йилнинг ноябрь ойидаги мониторинг учун тафсилот ва қоидалар появились сначала на EastFruit.