EastFruit лойиҳа жамоаси   2022 йилнинг 17-18 март кунлари тўрт мамлакат шаҳарлари – Кишинёв (Молдова), Тбилиси (Грузия), Тошкент (Ўзбекистон), Душанбе ва Хўжанд (Тожикистон)даги супермаркетлар тармоғининг мева-сабзавот бўлимлари бўйича анъанавий аудит ўтказди.  Афсуски, Украинадаги вазият яна икки шаҳар – Киев ва Днепр (Украина)да аудит ўтказиш имконини бермади.

Тошкент шаҳридаги жамоа вакиллари 11 та супермаркетлар тармоғининг 32 та дўконида бўлишди. Булар – Маkrо ва Маkrо Express 24/7, Коrzinka, HAVAS, Green Applе, Аndalus, Cаrrefour, Baraka Market, Asia.uz, Маgnum ва Bi1 тармоқларидир.

Маgnum ва Bi1 супермаркетлар тармоқлари ритейл-аудитга биринчи маротаба киритилди. Уларнинг Ўзбекистонда фаолият бошлаши ва улкан режалари ҳақида қуйидаги материаллардан ўқиш мумкин: “Маgnum Ўзбекистондаги анъанавий бозорлар билан қандай рақобатлашмоқчи?” ва “Франциянинг «Вi1» тармоғи Ўзбекистон бозорида тез экспансияни режалаштирмоқда”.

Шунингдек, лойиҳанинг Ўзбекистон жамоаси Asia.uz тармоғи бўйича 2022 йил бошидан буён мониторинг ўтказмоқда.

2021 йилнинг март ойида биз фақат 8 та супермаркетлар тармоғини кўриб чиққан эдик, булар – Маkro ва Маkrо Express 24/7, Коrzinka, HAVAS, Green Apple, Аndalus, Cаrrefour ва Baraka Маrket тармоқларидир. Шундай бўлса-да, айрим вазиятларда рейтингларни ўтган йилги мониторинг билан солиштирамиз.

Аудит лойиҳанинг бошқа мамлакатларида бўлгани каби анъанавий методология бўйича ўтказилди ва ушбу мақолада супермаркетлар тармоғига берилган баҳони батафсил кўриб чиқамиз.

Маҳсулотлар ассортименти

Cаrrefour тармоғи мева-сабзавот бўлимларидаги маҳсулот ассортименти бўйича етакчига айланди. Аммо, Cаrrefour пештахталарида сархил сабзавот ва меваларнинг ўртача сони 2021 йилнинг мартига нисбатан жуда оз даражада кўпайган – 0,9 фоиз.

Маҳсулот ассортименти бўйича рейтингдаги иккинчи ўринни бир йил аввалги етакчи – Коrzinka тармоғи эгаллади. Ушбу тармоқдаги ассортимент 2021 йилнинг март ойидан бери 9,9 фоизга камайган.

Ўтган йилнинг март ойидан буён HAVAS тармоғи мева-сабзавот бўлимидаги позициялар миқдорини 17,8 фоизга ошириб, мева-сабзавот маҳсулотлари ассортиментини кўпайтириш бўйича етакчиликка эришди.

Маkro Express ва Baraka  Маrket тармоқлари позициялар миқдори бўйича аутсайдер бўлди. Маkro Expressда маҳсулот ассортименти 2021 йилнинг март ойига нисбатан 16,8 фоиз камайган.

Baraka Market маҳсулот ассортименти бўйича рейтингнинг анъанавий аутсайдери ҳисобланади.  Ушбу тармоқнинг алоҳида дўконларидан энг кенг тарқалган маҳсулотларни ҳали ҳам топиб бўлмайди – лавлаги, карам, кўкатлар шулар жумласидандир.

Март ойидаги аудит давомида, ўтган йилгидек, супермаркетлар тармоғида узум мавжудлиги тахмин қилинган эди. Бу сафар биз уни 32 та дўкондан атиги 6 тасида (Green Apple, Аndalus, Asia.uz, Маgnum ва Bi1 тармоқлари) ёки аудит учун танлаб олинган жами дўконлар сонининг 19 фоизида (2021 йил март ойида 23%) учратишга муваффақ бўлдик.

Маҳсулотлар сифати

Тошкент шаҳридаги супермаркетларнинг мева-сабзавот бўлимларида маҳсулотлар сифати юқори даражадалигича қолмоқда. Тармоқлар ассортиментида 2022 йилнинг март ойида нуқсонли маҳсулотлар улуши 1,5 фоиздан ошмаган, 4 тармоқ – “Bi1”, “Маgnum”, “Аndalus” ва Baraka Marketда сифатсиз маҳсулотлар умуман учрамади.  Мониторинг пайтида нуқсонли маҳсулотлардан, кўпинча, қуйидагиларга дуч келдик: барча турдаги карам, апельсин, мандарин ва олма.

Asia.uz тармоғининг ностандарт ёндашуви қайд этилди – барча нуқсонли маҳсулотлар алоҳида позицияда, ягона арзонлаштирилган нархда жамланган.

Asia.uz

Бўлим сифати

Сархил сабзавот ва мевалар бўлими сифати бўйича рейтингнинг янги тармоғи Magnum «Информативлик» ва «Комфорт» тоифалари бўйича энг юқори балл тўплаган ҳолда етакчи бўлди. Бироқ, бунга сабаб, айни пайтда Тошкент шаҳрида тармоқнинг иккитагина дўкони мавжуд эканлиги ва бу мева-сабзавот бўлими сифатини таъминлаш вазифасини соддалаштириши бўлиши мумкин.

Маgnum

Asia.uz тармоғи “Мерчандайзинг/маҳсулот тақдимоти” ва “Комфорт”  тоифалари бўйича энг юқори балл тўплаган ҳолда бўлим сифати борасида рейтингнинг иккинчи қаторидан жой олди.

Рейтинг аутсайдери Makro Express тармоғи бўлди.  Тармоқда товарлар учун нарх белгилари йўқлиги ва мева-сабзавот бўлимининг  нотўғри жойлашуви (дўконга кираверишда эмас) қайд этилди.

Мева-сабзавот бўлимларининг информативлик даражаси аввалгидек, Тошкент шаҳар супермаркетларининг “заиф” нуқтасилигича қолмоқда. Масалан, агар “Комфорт” тоифасида тармоқлар олган энг юқори балл мумкин бўлган максимал 10 баллдан 8,5 балл (ўртача – 10 дан 6,8 балл)ни ташкил этган бўлса, “Мерчандайзинг” тоифасида энг юқори балл 10 дан 7,5 балл (ўртача 10 дан 6,0 балл)ни ташкил этган. «Информативлик» тоифасида эса нарх белгиларининг ўқилиши, маҳсулот ишлаб чиқарилган мамлакат тўғрисидаги маълумотлар, ишлаб чиқарувчи ҳақидаги маълумотлар бўйича оқсашлар мавжуд – энг юқори балл 10 дан 6,5 баллгачани ташкил этди (ўртача – 10 дан 4,5 балл). Маҳсулотларнинг нарх белгиларида биз  ишлаб чиқарувчи мамлакат ҳақидаги маълуотни асосан тропик ва цитрус меваларда кўришимиз мумкин, аммо бошқа импорт қилинган маҳсулотларда ишлаб чиқарувчи ва маҳсулот етиштирилган мамлакат ҳақидаги маълумот ҳеч қаерда кўрсатилмаган.

Маҳсулотлар нархи

Asia.uz тармоғи мева-сабзавотлар арзонлиги бўйича етакчига айланди. Ушбу тармоқ Тошкентдаги барча супермаркетлар тармоқлари ичида энг арзон олма, апельсин, лавлаги ва сабзини таклиф қилмоқда. Унинг ортидан нархлар арзонлиги рейтингида аудитнинг аввалги таймерлари – Кorzinka ва Маkrо жойлашди. Коrzinkaда энг арзон мандарин (Покистонда етиштирилган), лимон (Туркия маҳсулоти) ва пиёз, Маkrода эса бодринг бор эди.

Мониторингнинг янги иштирокчиси – Маgnum тармоғи нархлар рейтингида аутсайдерга айланди.

2021 йилнинг март ойига нисбатан ўртача чакана нархларнинг сезиларли ўзгариши аксарият мева-сабзавот маҳсулотларида қайд этилди. Нархлар пасайиши бўйича банан етакчилик қилмоқда, унинг нархи ўртача 26,8 фоизга пасайган. Импорт  маҳсулотларининг нархи пасайишига, асосан, ҳукуматнинг октябрь ойида божхона тўловларини нолга тушириш тўғрисидаги қарори таъсир кўрсатди.

Нархлар ўсиши бўйича етакчи ўринни оқ карам эгаллади – унинг нархи 2,8 баробар ошган. Бу йил Ўзбекистондан карам экспорти рекорд кўрсаткичга етганини аввалроқ ёзган эдик. Бу мамлакат ички бозорида нархлар ўсишининг сабабидир.

Пиёз 2021 йилнинг март ойига нисбатан 90,3 фоизга қимматлашган. EastFruit таҳлилчилари бунинг сабабларини таҳлил қилишган.

2021 йилнинг октябрь ойидан бошлаб, Ўзбекистонга олма импорти ҳам божхона тўловларидан озод қилинган бўлса-да, ушбу маҳсулот нархи ўтган йилга нисбатан ўртача 51,4 фоиз юқорилигича қолмоқда. Ҳозирги вақтда сархил олманинг машҳур навлари бўйича улгуржи нархлар (ҳатто ўртача сифатлисининг ҳам) импорт қилинадиган цитрус мевалар ва банан нархларидан юқоридир.

Умумий баҳо

Тошкент шаҳридаги супермаркетлар тармоқларининг умумий рейтингдаги позицияси

Тошкент супермаркетларининг 2022 йил март ойидаги жойлашув матрицасини кўриб чиқамиз ва 2021 йилнинг ноябрь ойидаги натижалар билан солиштирамиз.

Baraka Market ва Маkro Express номақбул сегментда “паст сифат, юқори нархлар” билан ўзгаришсиз қолди, яъни, бу икки тармоқнинг мева-сабзавот бўлимлари ўз нарх сиёсати устида фаол ишлаши, сифат ва ассортиментни яхшилаши зарур. Шунингдек, аудит давомида “Barakа Мarket» тармоғи бошқа савдо тармоқлари билан рақобатга дош бера олмагани сабаб Тошкент шаҳридаги дўконлари сонини сезиларли даражада камайтирганини гувоҳи бўлдик.

Green Apple тармоғи «Оптимум» ва «Премиум» сегментлари оралиғидаги чегара позициясидан «Оптимум» ва «Дискаунтер» сегментлари оралиғидаги чегара позициясига ўтди. Бу  нархлар борасидаги ижобий силжишни кўрсатмоқда. Аммо, тармоқнинг мева-сабзавот бўлимларида сифат кўрсаткичлари пасайган.

Carrefour ҳали ҳам «Премиум» сегментида қолмоқда, унинг ёнидан бизнинг аудитимизга янги қўшилган – Маgnum ва Bi1 тармоқлари жой олди.

Маkro тармоғи «Премиум» сегментидан «Оптимум» сегментига қайтди.  Корzinka ва Asia.uz тармоқлари ҳам «Оптимум» сегментидан жой олди. Аndalus «Оптимум» сегментидан «Оптимум» ва «Премиум» сегментлари оралиғидаги чегара позициясига ўтди.

Анъанавий аудитимиз натижаларини сарҳисоб қилар эканмиз, шуни қўшимча қилмоқчимизки, Ўзбекистон чакана савдо тармоқларининг мева-сабзавот савдоси бозорида рақобат кучайган ва яқин келажакда унинг янада кучайишини кутиш мумкин. Шундай қилиб, мавжуд барча тармоқлар бозорда ўз позицияларини сақлаб қолиш ва истеъмолчилар талабларини қондириш учун кўпроқ ҳаракат қилишлари лозим. Биз, ўз навбатида, 2022 йилнинг июнь-июль ойларида ўтказадиган навбатдаги аудитимизда вазиятни тезкор тарзда акс эттиришга ҳаракат қиламиз.

Сообщение Тошкент шаҳридаги супермаркетлар ўртасида рақобат кучаймоқда: 2022 йилнинг март ойидаги ритейл-аудит натижалари появились сначала на EastFruit.

EastFruit лойиҳаси мониторингига кирувчи мамлакатлардаги супермаркетлар тармоғининг мева-сабзавот бўлимларида ўтказиладиган ҳар чоракдаги анъанавий аудит 2021 йилнинг 9-10 ноябрь кунлари Ўзбекистон пойтахти – Тошкент шаҳрида ўтказилди.

Ушбу шаҳарда жамоа вакиллари 9 та супермаркетлар тармоғининг 28 та дўконида бўлишди – Маkrо ҳамда Маkro Express 24/7, Коrzinka, HAVAS, Green Apple, Аndalus, Cаrrefour, Baraka Маrket ва Asia.uz. шулар жумласидандир. Аудит бир вақтнинг ўзида, лойиҳанинг бошқа мамлакатларидаги каби бир хил методология бўйича ўтказилди.

Супермаркетларни баҳолаш параметрлари ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун бу ерга қаранг.

Ўтган йил давомида Тошкент шаҳридаги аудит ўз таркибига кирувчи супермаркетлар тармоғи сони бўйича сезиларли даражада кенгайди. Шундай қилиб, 2020 йилнинг ноябрь ойида ташриф буюрилган олти дўкон тармоғи (Маkrо, Маkrо Express 24/7, Коrzinkа, HAVAS, Green Аpple ва Аndalus)га яна учтаси қўшилди – Cаrrefour, Baraka Маrket ва Asia.uz. Шунга қарамай, баъзи нуқталарда биз рейтингларни ўтган йилги мониторинг билан солиштирамиз. Шундан сўнг супермаркетлар тармоғи баҳоланишини батафсил кўриб чиқишни таклиф қиламиз.

Маҳсулот ассортименти

“Коrzinka” Тошкент супермаркетлар тармоғининг мева-сабзавот бўлимларидаги маҳсулотлар ассортименти бўйича етакчиликни сақлаб келмоқда. Коrzinka пештахталарида сархил сабзавот ва мевалар позициясининг ўртача сони  2020 йил ноябрига нисбатан  12 фоиз ошди.

Маҳсулот ассортименти бўйича рейтингдан иккинчи ўринни Маkrо эгаллади, аммо ундаги ассортимент 2020 йилнинг ноябрь ойидан бери худди шундай 12% га камайган.

Green Apple тармоғи ўтган йилнинг ноябрь ойидан бошлаб, мева-сабзавотлар ассортименти ўсиши бўйича етакчи бўлиб, уни 22 фоизга оширди. Бу тармоққа мазкур мезон бўйича рейтингда учинчи ўринни эгаллаш имконини берди.

HAVAS ва Baraka Market позициялар сони бўйича худди аввалгидек аутсайдерлигича қолмоқда. HAVAS дўконларида маҳсулотлар ассортименти 2020 йилнинг ноябрига нисбатан 1% га камайди.

Baraka Market маҳсулот ассортименти бўйича рейтингда анъанавий аутсайдер ҳисобланади. Алоҳида дўконларда, масалан, банан, лавлаги, сабзи, бодринг каби энг кенг тарқалган маҳсулотларни ҳали ҳам топиб бўлмайди. Аммо шуни таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда авакадо каби у қадар машҳур бўлмаган маҳсулот бизнинг аудитимизга киритилган ушбу учта дўкондан иккитасида тақдим этилган.

Маҳсулотлар сифати

Дарвоқе, Тошкент шаҳридаги мева-сабзавот бўлимларида  маҳсулот сифати сезиларли даражада яхшиланганини эътироф этиш жоиз. 2021 йилнинг ноябрь ойида нуқсонли маҳсулотларнинг тармоқлар ассортиментидаги улуши 1 фоиздан ошмади (олдинги мониторинг давомида у 5 фоизга етган эди), тўрт тармоқ (Коrzinka, Green Apple, Аndalus ва Baraka Market)да эса бутунлай нолга тенг бўлди. Мониторинг пайтида нуқсонли маҳсулотлар орасида аудиторлар, кўпинча, қуйидаги позицияларни учратишди: карамнинг барча нави, кўкатлар, мандарин ва банан.

Бўлим сифати

Сархил сабзавот ва мевалар бўлимининг сифат мезонига кўра, «Мерчандайзинг» ва «Комфорт» кичик тоифаларида энг юқори баллни тўплаган Green Apple тармоғи етакчилигича қолди. Бироқ, аввал айтиб ўтганимиздек, тармоқ жуда кичик ва фақат уч дўконга эга, бу мева-сабзавот бўлими сифатини таъминлаш вазифасини соддалаштиради.

Маkro тармоғи бўлим сифати бўйича рейтингда иккинчи ўринга чиқиб олди. Шунга қарамай, у ҳали ҳам тақдим этилаётган хизматлар сифати устида ишлаши керак. Мисол учун, аудитга киритилган дўконлардан бирида бўлим маслаҳатчилари йўқ эди ва биз у ерда узоқ вақт юрган бўлсак-да, ҳеч ким ёнимизга келмади.

Рейтинг аутсайдерлари – Baraka ва HAVAS супермаркетлари бўлди. Иккала тармоқда ҳам товарлар учун нарх белгилари етишмаслиги ва ишлаб чиқариш бўлимининг номақбул жойлашуви (дўконга кираверишда эмас) қайд этилди. Шунингдек, HAVAS тармоғи супермаркетларидан бирида бўлим маслаҳатчиси жойида йўқлиги сабаб, уни чақиртиришга тўғри келди. Baraka тармоғининг мева-сабзавот бўлимида эса харид маҳсулотлари солинадиган халталар ҳар доим ҳам топилавермади.

“Asia.uz” тармоғи дўконларидан бирида бўлимдаги маслаҳатчилар товарларнинг штрих-кодларини умуман билмасликлари ва ҳар бир маҳсулотни ўлчаб кўриш чоғида тарози томон югуриш ҳолатларига дуч келдик. Бу эса харидларини ўлчатмоқчи бўлган мижозларнинг навбат кутиб қолишига сабаб бўлди. Аммо умид қиламизки, бу камдан-кам содир бўладиган ҳолат эди ва бўлим ходимлари шунчаки янгиланган, чунки, илгари бу тармоқда юқоридаги каби вазият ҳеч кузатилмаган. Якуний натижага кўра, бу бўлим сифати бўйича тармоқ рейтингида ўз аксини топди ва у олтинчи ўринни эгаллади.

Натижаларни сарҳисоб қилар эканмиз, шуни таъкидлашни истардикки, барча тармоқлар информативлик борасида ишлаши керак. Масалан, “Комфорт” тоифасида тармоқлар олган энг юқори балл мумкин бўлган максимал 10 баллдан 9,0 баллни ташкил этган (ўртача – 10 баллдан 7,1 балл), “Мерчандайзинг” тоифасида эса энг юқори балл 10 баллдан 8,0 балл (ўртача – 10 дан 6,1 балл). Шу билан бирга, “Информативлик” тоифасида аниқ ортда қолиш кузатилмоқда ва энг юқори балл 10 дан 5,5 баллни ташкил этди (ўртача – 10 дан 4,8 балл). Агар маҳсулотларнинг нарх белгиларида биз ҳали ҳам ишлаб чиқарувчи мамлакатни (асосан, тропик  ва цитрус меваларда) кўришимиз мумкин бўлса, унда ишлаб чиқарувчи ва маҳсулот ишлаб чиқарилган ҳудуд номи ҳаммасида ҳам йўқ.

Маҳсулотлар нархи

HAVAS дискаунтерлар тармоғи ўз форматини тўлиқ оқлади ва 2021 йилнинг ноябрь ойида истеъмолчиларга мева-сабзавотларнинг паст нархларини таклиф қилди (цитрус мевалар, картошка ва пиёздан ташқари). Ундан сўнг Asia.uz ва Коrzinka тармоқлари ҳамёнбоплик бўйича рейтингдан жой олди.

Маkro тармоғи нархлар рейтингида аутсайдерга айланди. Тармоқда апельсин, лимон, лавлаги, пиёз ва помидор нархлари Тошкентнинг барча дўконларидан қиммат экани қайд этилди.

2020 йилнинг ноябрь ойига нисбатан ўртача чакана нархларнинг сезиларли ўзгариши кўпчилик мева-сабзавот маҳсулотлари позициясида қайд этилган. Нархлар пасайиши бўйича етакчи позиция бодринг бўлди, у йил давомида деярли 50% га тушди. 2021 йилнинг ноябрь ойида Тошкент шаҳридаги супермаркетларда узум нархи 2020 йилнинг ноябрь ойига нисбатан ўртача 45 фоиз арзон бўлди ва ушбу маҳсулот бўйича таклиф анча ошди.

Импорт маҳсулотларининг ўртача нархи ҳам пасайди – мандарин (24 фоиз), банан (23 фоиз), киви (10 фоиз), авокадо (8 фоиз) ва апельсин (7 фоиз). Импорт  маҳсулотлари нархи пасайишида ҳукуматнинг октябрь ойида қабул қилинган божхона божларини бекор қилиш тўғрисидаги қарори асосий омил бўлди.

Оқ карам нарх ўсиши бўйича етакчилик қилмоқда – унинг нархи 2,4 баравар ошди. Бу йил Ўзбекистондан карам экспорти рекорд даражада бўлиши мумкинлигини аввалроқ ёзган эдик. Эҳтимол, мамлакатнинг ички бозорида нархлар бу тахлит  ўсишига айнан шу изоҳ бўла олар.

Сабзи 2020 йилнинг ноябрига нисбатан 36 фоиз қимматлаган.

2021 йилнинг октябрь ойидан бошлаб, Ўзбекистонга олма импорти ҳам божхона тўловларидан озод қилинган бўлса-да, ушбу турдаги маҳсулот нархи ўтган йилга нисбатан ўртача 62 фоиз юқорилигича қолмоқда. Бунинг сабаби шуки, одатда, пастроқ нарх тоифасида олманинг маҳаллий навлари таклиф қилинади, шу боис, ҳукумат қарори бу тоифага ҳозирча таъсир кўрсатмади. Келгусида божхона тўловларининг нолга туширилиши ушбу турдаги маҳсулот импорти кўпайишини рағбатлантирса, маҳаллий боғбонлар нархларни пасайтиришга мажбур бўлишлари мумкин.

Умумий баҳо

Аудит натижаларига кўра, умумий рейтингда тўрт мезон бўйича (бўлим сифати, нархлар, маҳсулот сифати, ассортимент) Коrzinkа узоқ вақтдан буён биринчи марта лидерлик позициясини қайтариб олди. Бу тармоқда мева-сабзавот маҳсулотларининг энг кенг ассортименти ва сифати қайд этилди.

Иккинчи ўринни Тошкентнинг собиқ лидери – Green Apple тармоғи эгаллаб турибди, у мева-сабзавот бўлими сифати ва тақдим этилаётган маҳсулотлар сифати бўйича шаҳардаги етакчи тармоқ бўлди.

Рейтинг аутсайдери ҳали ҳам Baraka Market тармоғи бўлиб, у 2021 йилнинг март ойидан тўлиқ бизнинг аудитга киритилган. Шундан бери охирги позициядан юқорига кўтарилмади. Ушбу тармоқ мева-сабзавотларнинг энг кичик ассортиментини таклиф қилади ва бўлим сифати ҳам жуда паст.

Тошкент шаҳридаги супермаркетлар тармоқларининг жойлашуви

Юқоридаги диаграммада: Тошкент шаҳридаги супермаркетларнинг жойлашув матрицаси, 2021 йил, ноябрь

2021 йилнинг ноябрь ойида Тошкент шаҳридаги супермаркетларнинг жойлашув матрицаси билан танишамиз ва уни шу йилнинг июль ойидаги мониторинг натижалари билан солиштирамиз.

Салбий ҳолатдан бошлаймиз. Бу сафар Baraka Market ва Маkro Express номақбул сегментга қайтди, яъни бу ҳар икки тармоқнинг ҳам мева-сабзавот маҳсулотлари бўлимида нарх сиёсати бўйича яна ишлаш кераклигини англатади.

HAVAS тармоғи дискаунтерлар сегментида мустаҳкам ўрин эгаллади, бу эса унинг бозордаги жойлашувига тўлиқ мос келади.

Carrefour аввалгидек, «Премиум» сегментида қолди. Унинг ёнига «Оптимум» сегментидан ўтган Маkro тармоғи жойлашди.

Green Apple тармоғи «Оптимум» ва «Премиум» сегментлари оралиғида қолди.

«Оптимум» сегментига Коrzinka ва Аndalus тармоқлари бирикди. Asia.uz тармоғи ҳам «Премиум» сегментидан ушбу сегментга ўтди.

Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон дўконларидаги асосий ўзгаришлар нарх сиёсатида рўй бермоқда, сифат борасида эса вазият унчалик ўзгармаяпти. Бу тармоқлар сегментлар бўйича фақат иккита пастки сегмент («Номақбул» ва «Дискаунтерлар» сегменти) ва иккита юқори сегмент («Премиум» ва «Оптимум») ўртасида ҳаракатланаётгани билан тасдиқланмоқда. Лекин тармоқларнинг ҳеч бири пастки сегментларнинг биридан юқори сегментларнинг бирига (ёки аксинча) ўтмади.

Анъанавий аудитимиз натижаларини сарҳисоб қилар эканмиз, шуни қўшимча қилмоқчимизки, биз яқин келажакда Ўзбекистон чакана савдо тармоқларининг мева-сабзавот бозорида рақобат кучайишини кутмоқдамиз. Зеро, жуда тез орада, яъни декабрь ойи бошида ушбу бозорга янги иштирокчи кириб келиши кутилмоқда – Қозоғистоннинг йирик чакана-савдо тармоғи –  Маgnum Cash & Cаrry. У хусусда батафсил маълумотни мана бу ерда ўқишингиз мумкин.

Шундай қилиб, барча мавжуд тармоқлар истеъмолчилар ишончини қозониш ва ушбу ишончни сақлаб қолиш учун янада кўпроқ куч сарфлашига тўғри келади. Биз, ўз навбатида, 2022 йилнинг биринчи чорагида ўтказиладиган навбатдаги аудитимизда вазиятни тезкорлик билан акс эттиришга ҳаракат қиламиз.

Сообщение 2021 йилнинг ноябрь ойидаги чакана-аудит натижалари: Коrzinka Тошкентдаги лидерлик позициясига қайтди появились сначала на EastFruit.

EastFruit халқаро жамоаси йилига бир неча маротаба лойиҳа мониторингига киритилган мамлакатлардаги супермаркетларнинг сархил мева-сабзавотлар бўлимларида ўз аудитини ўтказади.

Бундай аудитлар муайян бир мамлакатда мева-сабзавотнинг чакана савдоси билан боғлиқ умумий вазиятни тушуниш билан бир қаторда унинг ривожланиш динамикасини ва чакана савдога ёндашувлардаги ўзгаришларни кузатишга, шунингдек, у ёки бу тармоқнинг келажагини прогноз қилишга ёрдам беради.

Мева-сабзавот бўлими супермаркетнинг юзи ҳамда бутун тармоқ ишини баҳолашнинг асосий мезони ҳисобланади. Аудитнинг аҳамияти ва унинг натижалари супермаркетлар тармоғи ривожи ҳақида нималар дейишини лойиҳанинг алоҳида материалида ўқинг.

Қуйида жорий йилнинг ноябрь ойидаги аудитнинг умумий қоидалари ва тафсилотлари келтирилган. Ноябрь ойидаги мониторингдан сўнг аудиторларнинг дастлабки таассуротлари бу ерда ва батафсил натижалар сайтнинг ушбу бўлимида ҳар бир мамлакат учун алоҳида материалларда эълон қилинади.

2021 йилнинг ноябрь ойи учун мониторинг қоидалари

Саналар: 9-10 ноябрь.

Шаҳарлар ва давлатлар: Украина (Киев, Днепр), Молдова (Кишинёв), Грузия (Тбилиси), Ўзбекистон (Тошкент), Тожикистон (Душанбе, Хўжанд).

Дўконларни танлаш қоидалари

Аудит у ёки бу шаҳарда жойлашган миллий ва минтақавий супермаркетлар тармоғининг асосий дўконлари бўйича ўтказилади. Ҳар бир тармоқдан камида иккита дўконга ташриф буюрилади. Асосий миллий тармоқлар учун битта шаҳардаги ташриф буюрилган супермаркетлар сони учта ва ундан кўпдир. Танлов бир хил шаҳарнинг бир хил тармоқ дўконлари форматлари ўртасидаги фарқларни ҳисобга олиш учун репрезентатив тарзда амалга оширилади.

Рейтинг тузиш қоидалари

Ташриф буюрилган ҳар бир дўконнинг сархил мева-сабзавотлар бўлими тўрт мезонга бўйсунади:

• маҳсулот ассортименти, яъни, супермаркетлар бўлимининг пештахталарида тақдим этилган сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг умумий миқдори;
• маҳсулот сифати, яъни, дўкон бўлимидаги сархил мева- сабзавотларнинг камида минимал сифат стандартларига мувофиқлиги;
• бўлим сифати, яъни, сархил сабзавот ва мевалар бўлими истеъмолчилар учун нечоғли информатив ҳамда қулай, ходимлар қанчалик хушмуомала ва маҳсулотлар ҳақида етарли маълумотларга эга эканлиги;
• маҳсулот нархи, яъни, истеъмолчиларга таклиф этилаётган сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий гуруҳлари нархи.

Мева-сабзавот бўлимини баҳолаш мезонлари

Ассортимент: бўлимдаги сархил мева-сабзавот маҳсулотлари позициясининг миқдори

Сифат: бўлим пештахталаридаги нуқсонли маҳсулотлар улуши

Нарх: сархил сабзавот ва мевалар асосий тўпламининг нархи

Бўлим:

Маълумотлилик

• нарх белгисининг ўқиш учун қулайлиги
• маҳсулот келиб чиққан мамлакат ва ҳудуд
• ишлаб чиқарувчи ҳақида маълумот, қўшимча ахборот материаллари

Мерчендайзинг

• тозалик
• идиш, декор
• маҳсулотларнинг мантиқан жойлашуви

Комфорт

• бўлимнинг қулайлиги
• ёруғлик даражаси
• ходимлар

Сархил мева-сабзавотлар ассортименти муайян бир дўкон пештахталарида мавжуд сархил сабзавотлар, мевалар, резаворлар, кўкатлар, картошканинг барча позицияларини ўз ичига олади. Ушбу мезон бўйича рейтингни ҳисоблашда ёнғоқнинг барча турлари, қуруқ мевалар, тузламалар, шарбатлар ва сабзавот ҳамда меваларнинг қайта ишланган турлари инобатга олинмайди.

Сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг сифат параметри у ёки бу дўкон пештахталаридаги нуқсонли маҳсулотлар улушига тескари пропорционалдир. Истеъмолчи учун энг камида минимал сифат стандартларига тўғри келмайдиган (сўлиб қолган, уринган, деформацияланган, шикастланган ва ҳоказо) маҳсулотлар яроқсиз маҳсулот ҳисобланади.

Бўлимнинг сифат мезони уч асосий компонентга бўлинган: сархил сабзавот ва мевалар бўлимининг информативлиги, бўлимдаги мерчендайзинг даражаси ва унинг мижозлар учун қулайлиги. Ушбу тарзда баҳолашдаги муҳим параметрлар – бўлимнинг дўкондаги жойлашуви (у кираверишда бўлиши керак) ва бўлим ходимлари (уларнинг касбий билими, хушмуомалалиги, мижозларга ёрдам беришга ҳамиша тайёр эканлиги).

Сабзавот ва меваларнинг нархи бўйича рейтинг муайян бир супермаркет пештахталарида мавжуд  асосий мева-сабзавотлар нархларига асосланади. Рейтингни ҳисоблаш учун мева-сабзавот саватининг таркиби мавсум, мамлакатлар ва шаҳарлар хусусиятларига қараб ўзгаради.

2021 йилнинг ноябрь ойидаги мева-сабзавот савати таркиби

• Мевалар
• Иссиқхона сабзавотлари
• Борш тўплами
• Кўкатлар

Рейтинглар бўйича мисоллар

Шаҳар супермаркетлари рейтинги тўрт мезоннинг ҳар бири асосида тузилади. Кейин олинган тўрт балл асосида умумий рейтинг чиқарилади.

Рейтинг тузилиши бўйича мисоллар

Одесса супермаркетларининг маҳсулотлар сифати бўйича рейтинги, 2021 йил, июль

Тўрт мезон бўйича Днепр супермаркетларининг умумий рейтинги, 2021 йил, июль

• Ассортимент
• Бўлим сифати
• Маҳсулотлар сифати
• Нархлар

 Супермаркетлар тармоқларининг жойлашуви

Агар умумий рейтинг тўртта асосий баҳолаш мезонлари бўйича супермаркетлар тармоғининг якуний позициясини кўрсатаётган бўлса, у ҳолда жойлашув матрицаси у ёки бу дўконнинг сархил сабзавот ва мевалар савдосига ёндашувини ҳар томонлама баҳолаш имконини беради.

Жойлашув матрицаси ғояси сархил мева-сабзавотлар асосий тўпламининг нархларини бошқа учта баҳолаш мезонлари (ассортимент, маҳсулот сифати ва бўлим) билан нисбатидан иборатдир.

Бундай матрица қуйидаги қоидаларга мувофиқ қурилади:

• дўкон қанчалик ўнг томонда жойлашган бўлса, у ўз мижозларига сархил сабзавот ва меваларнинг асосий тўплами учун шунчалик жозибали нархларни таклиф қилади;
• супермаркет қанчалик баланд бўлса, мева-сабзавот маҳсулотларининг ассортименти, сифати ва тегишли бўлим мезонлари бўйича юқори баҳо олади.

Супермаркетлар жойлашуви

Бўлим ва маҳсулотларнинг  нархи vs сифати

• Премиум
• Номақбул
• Оптимум
• Дискаунтер

Супермаркетларнинг бундай матрицада жойлашуви уларни тўрт сегментга бўлиш имконини беради:

оптимум – истеъмолчи учун энг оптимал дўконлар сегменти, уларнинг нархлари ҳам мақбул, маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортиментлар сифати ҳам юқори;

премиум – истеъмолчиларига юқори сифатли маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортиментларни таклиф қилувчи, аммо нархлари у қадар жозибадор бўлмаган дўконлар;

дискаунтер – ўз истеъмолчиларига жуда жозибали нархларни, аммо паст сифатли маҳсулотлар, бўлимлар ва ассортимент таклиф қиладиган дўконлар;

номақбул сегмент – истеъмолчиларга қизиқарли нархларни ҳам, сифатли маҳсулотлар ва бўлимларни ҳам таклиф қила олмайдиган дўконлар.

Сообщение EastFruit ритейл-аудити: 2021 йилнинг ноябрь ойидаги мониторинг учун тафсилот ва қоидалар появились сначала на EastFruit.

EastFruit жамоаси Украина, Ўзбекистон, Молдова, Грузия ва Тожикистон пойтахтлари ҳамда ушбу мамлакатларнинг бир қанча қўшимча шаҳарларидаги супермаркетлар тармоқларининг мева-сабзавот бўлимлари билан боғлиқ навбатдаги аудитини якунлади. Келгуси икки ҳафта ичида батафсил маълумотлар «чакана аудит» рукнига жойлаштирилгунига қадар биз аудиторларимизнинг умумий таассуротлари билан бўлишамиз.

Дарвоқе, Украина тармоқлари аудити натижалари тўғрисидаги маълумотлар сабзавот ва меваларнинг чакана савдоси бўйича эксклюзив тадқиқотлар натижалари билан бирга, 2021 йилнинг 2 декабрида Киевда бўлиб ўтадиган Биринчи Ритейл-форумда тақдим этилади. Ритейл-форум Савдо форуми билан бирлаштирилади, яъни, Украинадаги супермаркетлар тармоғи учун сабзавот ва мевалар харидорлари билан музокара ўтказиш имкони мавжуд бўлади.

Молдова

“Кишинёвдаги дўконларга ташрифдан биринчи таассурот шуки, баъзи тармоқларда мева- сабзавотлар сифати ёмонлашган. Эҳтимол, бу иқлим аномалияларига дахлдор мураккаб йил ёки импорт қилинган мевалар сезиларли даражада камайиши билан боғлиқдир. Ҳозир маҳаллий мева-сабзавотлар кўпроқ, масалан, бу гал фақат Молдова олмалари сотилмоқда”, дейди Кишинёвдаги EastFruit аудиторлари.

Бир йил аввал улар кузда супермаркетлар тармоғида Украина ва Польшадан олмалар кўплигига ҳайрон бўлишган эди, ваҳоланки, Молдова жуда йирик олма экспортёри саналади.

Шунингдек, молдовалик аудиторлар тармоқлардаги савдо залларида кадрлар етишмаслиги сезила бошлаганини қайд этишмоқда.

Украина

“Супермаркетлар пештахталарида олма бениҳоя кўп. Шу билан бирга, навлар танлови жуда кенг ва сифат юқори даражада», бу украиналик аудиторларни хурсанд қилди.

«Борш тўпламидаги сабзавотлардан ҳали ҳам  умид йўқ. Сифатли маҳсулотларни топиш учун кўп ҳаракат қилиш керак. Ҳали-ҳануз қадоқланган борш тўплами ва картошка жуда оз, аммо таклиф бор, фақат у ҳали ҳам иккита асосий иштирокчи ўртасида тақсимланган”, дея шикоят қилишмоқда улар. Ва бу  Украина супермаркетлари тармоқлари EastFruitдаги қатор материаллар фонида тозаланмаган картошка, сабзи ва лавлаги сотиб олишдан бош тортишларини баралла эълон қилиб, бутун саноатга бундай «савдо» қандай йўқотишларга олиб келиши ҳақида айтишганидан кейинги ҳолатдир.

Шунингдек, Украинада аудиторлар супермаркетлардаги сархил сабзавот ва мевалар ассортименти кенгайганини, шунингдек, яроқсиз маҳсулотларнинг деярли бари Украина мева-сабзавотлари ҳиссасига тўғри келишини таъкидлашди, шу билан бирга, импорт қилинадиган товарлар ҳақида алоҳида изоҳлар йўқ. Фақат вақти-вақти билан сифати бузилган банан ёки цитрус меваларга дуч келиш мумкин. Сифат бўйича муаммолар асосини маҳаллий борш тўпламига кирувчи сабзавотлар ва олма ташкил қилади.

Грузия

“Қайд этиш жоизки, баъзи тармоқлар бизнинг тавсияларимизга амал қилиб, информативлик даражасини  яхшилаган: нархлар қоғозида товарларнинг келиб чиқиши ва ҳатто етказиб берувчилар ҳақида ҳам маълумот пайдо бўлган! Мева-сабзавотларнинг жойлашуви деярли ҳамма жойда тартибли бўлиб қолди. Аммо «уйга яқин» форматидаги кичик дўконларда сархил мева- сабзавотлар сифати ачинарли», дея таъкидлайди Грузия жамоаси.

Ўзбекистон

Ўзбекистонлик аудиторлар гуруҳи дўконлар сони бўйича етакчи тармоқларда сархил мева-сабзавотлар ассортименти кўпайганини қайд этди. Умуман олганда, мамлакатдаги супермаркетлар пештахталарида истеъмолга деярли яроқсиз маҳсулотлар сони камайгани ҳам қайд этилган.

Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, Ўзбекистондаги сифат ютуғи чакана савдо бозорида рақобат кучайиб бораётгани билан боғлиқ. Мамлакатда фаолият юритаётган барча тармоқлар фаол равишда кенгаймоқда, бундан ташқари, бозорга янги иштирокчиларнинг кириб келиши ҳақида доимий хабарлар мавжуд.

Тожикистон

“Тожикистондаги ўзгаришлар, албатта, қувонарли. Кўриниб турибдики, баъзи дўконлар бўлимларга сармоя киритган, бу эса сифатни яхшилаб, истеъмолчиларнинг бўлимлардаги маҳсулотларни яхши қабул қилишини таъминлаган. Умумий нарх даражаси ҳам сезиларли даражада ошди. Айниқса, цитрус мевалар қимматлашди”, дея таъкидлайди тожикистонлик аудиторларимиз.

Кўриб турганингиздек, яхши томонга ўзгаришлар кўп. Ва бундан қувонмай бўлмайди. Ахир, биз, супермаркетлар тармоғининг бутун бизнеси ҳолатини баҳолаш учун мева-сабзавот бўлими бўйича аудит ўтказиш кифоя эканини кўп бор исбот этдик.

Кейинги икки ҳафта ичида «чакана аудит» рукнида батафсил шарҳларни кутинг. Агар сиз Украинада бўлсангиз, ноёб Ритейл-форумда иштирок этиш учун рўйхатдан ўтишни унутманг. Унда биз супермаркетлар тармоқлари, савдогарлар ва ҳатто ишлаб чиқарувчилар мева-сабзавот бўлимлари бўйича аудитдан ўзлари учун қандай фойда олишлари ҳақида маълумотлар берамиз.

Сообщение Минтақа супермаркетларида мева-сабзавотлар савдоси – EastFruit аудиторлари қандай ўзгаришларни қайд этишмоқда? появились сначала на EastFruit.

Беш мамлакатнинг саккизта шаҳри – Киев, Одесса, Днепр (Украина), Кишинёв (Молдова), Тбилиси (Грузия), Тошкент (Ўзбекистон), Душанбе ва Хўжанд (Тожикистон)даги супермаркетлар тармоқларининг мева-сабзавот бўлимлари бўйича анъанавий чораклик аудит ўтказилди. Ушбу вазифани 2021 йилнинг 8-9 июль кунлари EastFruit лойиҳаси жамоаси амалга оширди.

Тошкентда жамоа вакиллари 9 та супермаркетлар тармоғидаги 28 та дўконга ташриф буюришди. Мakro ва Маkro Express 24/7, Коrzinka, HAVAS, Green Apple, Andalus, Cаrrefour, Baraka Маrket ва Asia.uz кабилар шулар жумласидандир. Aудит бир вақтнинг ўзида лойиҳанинг бошқа мамлакатлардаги ҳам, бир хил методологияга мувофиқ амалга оширилди.

Asia.uz супермаркетлар тармоғи ҳар чоракда ўтказиладиган чакана аудитга илк бор киритилди, у ҳақида кўп нарса маълум эмас, чунки, тармоқнинг Интернетдаги саҳифалари деярли янгиланмайди ва расмий веб-сайти йўқ. Ушбу супермаркетлар тармоғи Тошкент шаҳри ва Фарғона водийсида 4 йилдан зиёд вақт давомида ишлаётгани маълум, холос.

Сўнгги бир йил ичида бизнинг аудит супермаркетлар тармоқлари миқдори бўйича сезиларли даражада кенгайди. 2020 йилнинг июнь ойида фақат учта тармоқни кўриб чиққан эдик – Маkro, Коrzinka, HAVAS. Шунга қарамай, баъзан  рейтингларни ўтган йилги мониторинг билан таққослаймиз. Кейинчалик супермаркетлар тармоғини баҳолашни батафсил кўриб чиқиш таклиф қиламиз.

Маҳсулот ассортименти

Korzinka тармоқнинг мева-сабзавот бўлимида маҳсулот ассортименти бўйича етакчиликни сақлаб турибди. Шу билан бирга, Коrzinka пештахталарида янги сабзавот ва меваларнинг ўртача позицияси 2020 йилнинг июнь-июль ойларига нисбатан 3,4 фоиз камайди.

Рейтингнинг янги иштирокчиси – пештахталарида маҳсулотларнинг кенг ассортиментини тақдим этаётган Asia.uz тармоғи иккинчи ўринни эгаллади.

Илгари маҳсулот ассортиментида етакчи саналган Маkro супермаркетлар тармоғи олтинчи ўринни эгаллади. 2020 йилнинг июнь-июль ойларига нисбатан ассортимент қисқариши деярли 15%ни ташкил этди. Биз буни аввалги аудиторлик текширувимизга киритилган Тошкентдаги иккита энг йирик Маkro савдо шохобчалари – Samarkand Darvoza ва Compass савдо марказларида жойлашган мазкур тармоққа тегишли супермаркетларнинг ёпилиши билан боғладик.

Позициялар сони бўйича HAVAS ва Baraka Market аутсайдерга айланди. HAVASда 2020 йилнинг июнь-июль ойларига нисбатан маҳсулотлар ассортименти 3,1 фоиз камайди.

Baraka Market ҳали ҳам маҳсулот ассортименти рейтингида аутсайдер ҳисобланади. Баъзи дўконларда биз энг кенг тарқалган позицияларни топа олмадик, банан, лавлаги, сабзи, карам, бодринг шулар жумласидандир.

Аудит давомида Тошкент супермаркетларида резаворлар билан ишлаш борасида жиддий муаммолар борлиги аниқланди. Биз қулупнайни фақат 28 дўконнинг иккитасидан топдик (Asia.uz ва Коrzinka тармоқлари). Голубика Green Appleнинг фақат битта дўконида бор экан. Ваҳоланки, илгари уни Коrzinka ва Маkro тармоқларида тез-тез учратиш мумкин эди. Малина Andalus, Asia.uz, Korzinka ва Green Apple тармоқларининг 5 та дўконидан топилди.

Маҳсулот сифати

Дарҳол қайд этиш керакки, 2021 йилнинг июль ойида Тошкент супермаркетларидаги нуқсонли маҳсулотлар улуши у қадар катта эмас ва 0,2% дан 5,1% гача кўрсаткичдадир. Кузатув маҳали нуқсонли маҳсулотлар орасида,  кўпинча, қуйидагиларга дуч келдик: карамнинг барча тури, гилос, кўкат ва лимон.

Маkro тармоғи маҳсулот сифати бўйича етакчига айланди. У ердаги сифатсиз маҳсулотлар улуши атиги 0,2 фоизни ташкил этди. Сўнгги пайтларда Маkro  маҳсулотлар сифати бўйича сезиларли ютуқларга эришди, ташқи кўриниши бузилган маҳсулотларни зудлик билан пештахталардан олиб ташлаш орқали.

Бу сафар мева-сабзавот маҳсулотларининг сифати билан боғлиқ энг ёмон ҳолат  Baraka Market тармоғида кўзга ташланди. У ерда сифатсиз мева-сабзавотлар улуши 5,1 фоизни ташкил этди. Шуни таъкидлаш жоизки, мева-сабзавотларнинг кичик ассортименти мавжуд бўлган дўконларда, ҳатто битта нокондицион позиция оқибатида ҳам нуқсонли маҳсулотлар фоизи ошади, шунинг учун бундай тармоқларда маҳсулот сифатига алоҳида эътибор қаратиш лозим.

Мева-сабзавотлар бўлими сифати

Сархил сабзавот ва мевалар бўлимининг сифат мезонига кўра, 2 нафар лидер аниқланди. Улар – Green Apple ва рейтингимизнинг янги аъзоси – Asia.uz тармоғидир. Ҳар иккала тармоқ ҳам дўконлар сони жиҳатидан кичик бўлишига қарамай, мева-сабзавот бўлими сифатига катта эътибор қаратади. Бошқа томондан олиб қаралса, кичик тармоқларда бўлим сифатини назорат қилиш катталарига қараганда анчайин осон.

Бизнинг собиқ лидеримиз Carrefourнинг позицияси сезиларли даражада ёмонлашди. Тармоқда, кўпинча, бўлим позициялари учун нарх белгилари етишмовчилигига дуч келинди.

Рейтингнинг аутсайдерлари –  Baraka ва HAVAS тармоқлари бўлди. Иккала тармоқда ҳам товарлар нархи туширилган ёзув етишмовчилиги ва мева-сабзавот бўлимининг нотўғри жойлашуви (дўконнинг кираверишида эмас) муаммоси мавжуд эди.

Маҳсулот нархи

Baraka Market дўконлар тармоғи, ниҳоят, «уй олдида» форматини оқлади ва мева-сабзавот маҳсулотларини паст нархларда таклиф этмоқда. Бундан ташқари, HAVAS дискаунтерлари тармоғида ҳам анча паст нархларни кўриш мумкин.

2021 йилнинг март ойида жуда арзон нархларни таклиф қилган Cаrrefour  нархлар рейтингида аутсайдерга айланди. Бошқа тармоқлар билан таққослаганда, Cаrrefourда мева-сабзавотлар нархи жуда баланд.

2020 йилнинг июнь-июль ойларига нисбатан ўртача чакана нархлардаги сезиларли ўзгариш мева- сабзавот позицияларининг аксариятида қайд этилган. Нархлар тушган ягона позиция – пиёз. Нархлар пасайиши ўтган йилга нисбатан 12 фоизни ташкил этди. Банан учун чакана нархлар йил давомида деярли ўзгармади. Қолган маҳсулотлар нархларининг сезиларли даражада кўтарилиши кузатилди. Хўраки лавлаги ва сабзи чакана нархларнинг ўсиши бўйича аниқ лидерга айланди. Ушбу маҳсулотлар учун чакана нархлар 2020 йилнинг июнь-июль ойларига нисбатан 3,5 баравар ва мос равишда 3,4 баравар ошди. EastFruit ушбу позицияларнинг Ўзбекистонда йилнинг шу даврига хос бўлмаган юқори нархлари сабаблари ҳақида ёзган эди. Олма нархлари ҳам сезиларли даражада ошди – 1,9 баравар ва бу, нархларнинг рекорд даражага кўтарилишига олиб келди.

Умумий баҳо

Тошкентда ўтказилган аудитимиз умумий рейтингида тўрт мезон бўйича илк бор икки супермаркет тармоғи бир вақтнинг ўзида етакчига айланди. Бу Green Apple ва рейтингимизнинг янги аъзоси – Asia.uz тармоғидир. Ушбу тармоқларда мева-сабзавот бўлимининг энг яхши сифати қайд этилган.

Тармоқ аудитининг доимий иштирокчилари Маkro ва Коrzinka мос равишда учинчи ва тўртинчи ўринларни эгаллади. Маkroнинг мева-сабзавот бўлимидаги товарлар энг яхши маҳсулот сифатини олди ва Коrzinka бўлим ассортименти бўйича етакчига айланди.

Бу йил март ойида ўтказилган аудитнинг етакчиси – Carrefour ўз позицияларини бой бериб, 9 имкониятдан атиги 6-ўринни ва стандарт форматдаги тармоқлар орасида сўнгги ўринни эгаллади.

Aжабланарлиси, рейтингда аутсайдерлар ҳам иккита бўлди. Улар Baraka Market ва HAVAS тармоғи бўлиб, ассортименти кам, мева-сабзавот бўлимидаги сифат бўйича ҳам сўнгги ўринларда.

Тошкентдаги супермаркетлар тармоғларини позициялаштириш

2021 йилнинг июль ойида Тошкентдаги супермаркетларни позициялаштириш матрицасини кўриб чиқамиз ва 2021 йилнинг март ойи натижалари билан таққослаймиз.

Келинг, ижобийсидан бошлайлик: бу сафар ҳеч бир супермаркет тармоғи “Исталмаган” сегментга кирмади. 2021 йилнинг март ойида ушбу сегментга Baraka Market ва Маkro Express кирган, аммо иккала тармоқ ҳам нарх сиёсати бўйича сезиларли иш олиб бориб, дискаунтерлар сегментидаги HAVAS тармоғига қўшилган.

«Премиум» ва «Оптимум» сегментларида рокировка бўлиб ўтди. Маkro ва Коrzinka «Оптимум» сегментига ўтишга муваффақ бўлди, Green Apple ва Cаrrefour, аксинча, «Премиум» сегментига ўтди. У ерда бизнинг янги иштирокчимиз – Asia.uz тармоғи ушбу тармоқлар билан бирга жойлашган. Қайд этиш жоизки, Маkro, Коrzinka, Green Applе, Asia.uz ва Andalus тармоқлари 2021 йилнинг июлида «Оптимум» ва «Премиум» сегментларининг деярли чегарасида жойлашган. Шунинг учун навбатдаги аудитнинг 2021 йил кузида ўтказилиши жараёнида вазият сезиларли даражада ўзгариши мумкин.

Aнъанавий аудиторлик текширувимиз натижаларини хулоса қилар эканмиз, келгусида Ўзбекистон чакана савдо тармоқларининг мева-сабзавот савдосидаги рақобат супермаркетлар тармоғи ривожига ижобий таъсир кўрсатишини кутмоқдамиз. Шундагина мева-сабзавот бўлими сифати, хусусан, унинг маълумотлилик даражаси ҳамда супермаркетларнинг Ўзбекистон учун ноанъанавий товар позициялари, масалан, резаворлар ишида айтишга арзигулик ютуқларни кўрамиз.

Сообщение Тошкентдаги ритейл-аудит натижаларига кўра, Cаrrefour ўз позициясини бой берди, янги тармоқ эса лидерликни кўзламоқда (2021 йил, июль) появились сначала на EastFruit.

EastFruit халқаро жамоаси йил давомида бир неча марта лойиҳа мониторингига кирувчи мамлакатларнинг супермаркетларида янги узилган мевалар ва сабзавотлар бўлимларини анъанавий тарзда аудит ўтказади.

Бундай текширувлар у ёки бу мамлакатда мева-сабзавотлар чакана савдосидаги вазиятни тўлиқ тушуниш билан бирга, чакана савдо соҳасининг ривожи ва ундаги ўзгаришларни кузатиш, қолаверса, муайян тармоқнинг келажагини башорат қилишга ёрдам беради.

Мева-сабзавот бўлими – ҳар қандай супермарткетнинг юзи бўлиб, бутун тармоқ ишига баҳо беришдаги асосий мезон саналади. Аудитнинг аҳамияти, супермаркетлар тармоғи ривожланиши ҳақида у қандай маълумотлар бериши тўғрисида лойиҳамизда эълон қилинган алоҳида материалда ўқишингиз мумкин.

2021 йил июль ойидаги мониторинг қоидалари

Саналар: 8-9 июль.

Шаҳарлар ва мамлакатлар: Украина (Киев, Днепр, Одесса), Молдова (Кишинёв), Грузия (Тбилиси), Ўзбекистон (Тошкент), Тожикистон (Душанбе, Хўжанд).

Дўконларни танлаб олиш қоидалари

Аудит у ёки бу шаҳарда мавжуд бўлган миллий ёки минтақавий миқёсдаги супермаркет тармоқларининг энг муҳим дўконларида ўтказилади. Ҳар бир тармоқнинг камида иккита дўконига ташриф уюштирилади. Асосий миллий тармоқлар бўйича битта шаҳардаги ташриф буюрилган супермаркетлар сони учта ва ундан кўпроқни ташкил этади. Бир тармоқнинг битта шаҳар ичида жойлашган дўконлари орасидаги эҳтимолий тафовутларни инобатга олиш мақсадида танлов барча дўконлар ўртасида кенг кўламда амалга оширилади.

Рейтингни тузиш қоидалари

Дўконларнинг ҳар бирида мева-сабзавот бўлимлари қуйидаги тўртта мезон бўйича баҳоланади:

• маҳсулот ассортименти – супермаркет бўлимининг пештахталарида тақдим этилган янги мева-сабзавот маҳсулотлари позицияларининг умумий сони;
• маҳсулот сифати – янги мева-сабзавот маҳсулотларининг истеъмолчи учун мақбул сифат талабларига мувофиқ келиши;
• бўлимнинг сифати – янги мева-сабзавот маҳсулотлари бўлими истеъмолчи учун қай даражада қулай ва ахборотларни тўла тақдим этган, унинг ходимлари қанчалик хушмуомала ва ўз ишига пухта эканлиги;
• маҳсулот сифати – истеъмолчиларга таклиф этилаётган янги мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий товар гуруҳларидаги нархлар.

Мева-сабзавот бўлимини баҳолаш мезонлари

Ассортимент: бўлимда тақдим этилган сархил мева-сабзавот маҳсулотлари позицияларининг сони

Сифат: бўлим пештахталаридаги бузилган маҳсулотлар улуши

Нарх: мева-сабзавотларнинг асосий тўплами нархлари

Бўлим сифати:

Ахборотнинг етарлилиги:

-нархларни ўқиш осонлиги

-товарнинг келиб чиқиш мамлакати, вилояти кўрсатилганлиги

-ишлаб чиқарувчи ҳақидаги маълумотлар, қўшимча маълумотлар

Мерчандайзинг:

-тозалик

-тара, безатиш

-маҳсулотларни жойлашдаги тартиб

Комфорт:

-бўлимнинг қулайлиги

-ёритиш

-ходимлар

Сархил мева-сабзавот маҳсулотлари ассортиментига муайян дўкон пештахталарида мавжуд бўлган янги узилган сабзавотлар, мевалар, резаворлар, картошка, кўкатларнинг барча позициялари киритилади. Рейтингни ҳисоблашда ёнғоқлар, қуруқ мевалар, тузламалар, шарбатлар ва мева-сабзавотларни қайта ишлаш маҳсулотлари ушбу мезон бўйича ҳисобга олинмайди.

Сархил мева-сабзавот маҳсулотларининг сифат кўрсаткичи у ёки бу дўкон пештахталаридаги бузилган маҳсулотлар улушига тескари пропорционал равишда ҳисоблаб чиқилади. Истеъмолчи учун энг минимал сифат стандартларига мувофиқ келмайдиган (сўлиб қолган, заха еган, урилган, зарарланган ва хоказо) маҳсулот бузилган ҳисобланади.

Бўлим сифати мезони учта асосий қисмга бўлинади: сархил мева-сабзавот маҳсулотлари бўлимида маълумотларнинг етарли даражада тақдим этилганлиги, мерчандайзинг (товарнинг сотувга тақдим этилиши) даражаси ҳамда бўлимнинг истеъмолчилар учун қулайлиги. Ушбу мезон бўйича баҳоларни ҳисоблашда бўлимнинг дўкондаги жойлашуви (у киришга яқин жойда бўлиши лозим) ва бўлим ходимлари (уларнинг ўз ишига муносиблиги, хушмуомалалиги, истеъмолчига кўмаклашишга тайёрлиги) ҳам муҳим жиҳат саналади.

Нарх бўйича рейтинг у ёки бу супермаркет пештахталарига қўйилган асосий мева ва сабзавотларнинг нархига қараб тузилади. Рейтингни ҳисоблаш учун мева-сабзавотлар саватчаси таркиби йил фасллари, мамлакат ва шаҳарларнинг ўзига хос хусусиятларига қараб ўзгартириб турилади.

Мева-сабзавотлар саватчаси таркиби

Жорий йил июль ойида рейтингни ҳисоблаш учун асосий мева-сабзавотлар таркибига, мамлакат ва шаҳарга қараб, қуйидагилар киритилди: картошка, борш таомига кирувчи сабзавотлар (карам, бошпиёз, лавлаги, сабзи), иссиқхона сабзавотлари (помидор, бодринг), кўкатлар (петрушка, укроп), мевалар (олма, банан), мавсумий мевалар (тарвуз, шафтоли, гилос, қулупнай, малина, голубика).

Рейтинглардан намуналар          

Супермаркетлар рейтинги мазкур тўртта мезоннинг ҳар бири бўйича тузиб чиқилади. Кейин эса, тўртта йўналиш бўйича олинган натижалардан келиб чиқиб, якуний рейтинг тузилади.

Супермаркетлар тармоғини акс эттириш

Якуний рейтинг супермаркетлар тармоқларининг тўрт асосий мезон бўйича якуний ҳолатини акс эттирса, рейтинг матрицаси у ёки бу дўконнинг янги мева-сабзавотлар савдосига нисбатан ёндашувини комплекс баҳолаш имконини беради.

Рейтинг матрицаси янги мева-сабзавотларнинг асосий тўплами нархларининг қолган учта баҳолаш мезонларига (ассортимент, маҳсулот ва бўлим сифати) нисбати асосида шакллантирилади.

Ушбу матрица қуйидаги қоидалар асосида тузилади:

• дўкон схемада қанчалик ўнгроқда жойлашган бўлса, у ўз харидорлари учун янги мева-сабзавотларнинг асосий тўплами бўйича шунчалик жозибалироқ нарх таклиф қилган бўлади;
• супермаркет диаграммада қанчалик юқорироқда жойлашган бўлса, у ассортимент, мева-сабзавот маҳсулотлари ва тегишли бўлим сифати мезонлари бўйича шунчалик баланд баҳо олган бўлади.

Супермаркетларнинг бундай матрицада жойлашуви уларни тўртта сегментга бўлиш имконини беради:

• оптимум – истеъмолчилар учун энг оптимал дўконлар сегменти, у ҳам мақбул нархларни таклиф этади, ҳам анчагина юқори сифатдаги маҳсулот, бўлим ва ассортиментга эгадир;
• премиум – истеъмолчиларга юқори сифатли маҳсулот, бўлим ва ассортимент тақдим этадиган дўконлар, бироқ нархлар жозибали эмас;
• дискаунтер – истеъмолчиларга анчагина арзон нарх таклиф этади, бироқ бу дўконларда маҳсулотлар, дўкон сифати ва ассортимент юқори даражада эмас;
• тавсия этилмайдиган сегмент – истеъмолчига на жозибали нарх, на маҳсулот ва бўлим сифатини бера оладиган дўконлар.

Матрицанинг тузилишига мисоллар:

Сообщение EastFruitнинг ритейл-аудити: 2021 йил июль ойидаги мониторинг тафсилотлари ва қоидалари появились сначала на EastFruit.

EastFruit лойиҳаси жамоаси 2021 йилнинг 1-3 март кунлари беш мамлакатнинг саккизта шаҳри – Киев, Одесса ва Днепр (Украина), Кишинев (Молдова), Тбилиси (Грузия), Тошкент (Ўзбекистон), Душанбе ва Хўжанд (Тожикистон)даги супермаркетларнинг мева-сабзавот бўлимларида  анъанавий чораклик аудитини ўтказди.

Тошкентда  жамоа вакиллари  8 та супермаркетлар тармоғи – Makro ва MakroExpress 24/7, Korzinka, HAVAS, GreenApple, Andalus, Carrefour ва BarakaMarketнинг 26 та  магазинида бўлишди.

Илк бор тўлақонли  чораклик  чакана аудитга Carrefour ва BarakaMarket супермаркетлар тармоғи киритилди, 2021 йил январида биз Carrefour супермаркетлари халқаро тармоғининг биринчи  магазини очилиши ва BarakaMarket тармоғини кенгайтириш бўйича режа юқори даражада акс-садо берганини инобатга олиб, улар бўйича экспресс-аудит ўтказган эдик. Ўшанда Carrefour жуда паст нархларни намойиш этди. BarakaMarket очиқ таассурот қолдирмади. Бу сафар аудит тўлиқ ва  таққослов ҳам тўлақонли бўлди.  Шунинг учун биз янги тармоқлар  иш бошлаганидан кейинги дастлабки ҳафталар билан таққослаганда, улар ўз мавқеини қанчалик яхшилаб олганини  текшириб кўришимиз мумкин.

Ҳар бир магазиннинг  мева-сабзавот  бўлими анъанавий услуб бўйича тўрт мезон нуқтаи назаридан  баҳоланди:

• Маҳсулотлар ассортименти — бўлимда тақдим этилган  янги  мева-сабзавот  маҳсулотларининг умумий  миқдори;
• Маҳсулот сифати — янги мева-сабзавот маҳсулотининг истеъмолчилар учун  сифати мақбул стандартларга мос эканлиги;
• Бўлимнинг сифати —истеъмолчилар учун қулайликлар ва ходимларнинг билими;
• Маҳсулот нархи — истеъмолчиларга таклиф этиладиган янги мева-сабзавот маҳсулотларининг асосий гуруҳлари нархи.

Юқорида кўрсатилган мезонлар бўйича баҳолар  асосида савдо тармоқлари учун умумий ўртача балл чиқарилди.

Афсуски, EastFruit  2020 йилнинг март ойида  COVID-19  инфекцияси тарқалгани туфайли карантин шароитида ишлагани боис, супермаркетларнинг мева-сабзавот бўлимлари аудитини баҳолаш мониторингигача қисқартиришга мажбур бўлди. Шунинг учун ҳам, вазиятни ўтган йил билан таққослаш имконсиз. Айрим ҳолатларда биз рейтингларни мониторинг анъанавий шаклда ўтказилган 2020 йилнинг ноябри билан қиёслаймиз.

Маҳсулотлар ассортименти

Маҳсулотлар ассортименти  мезони бўйича баҳолар супермаркет пештахталаридаги янги мева-сабзавотлар позициясини ҳисоблаган ҳолда ишлаб чиқилди. Ёнғоқ, қуруқ мева, консерваланган ёки  тузланган сабзавотлар  ва бошқалар ҳисобга олинмади.

Korzinka  тармоқнинг мева-сабзавот бўлимларидаги маҳсулотлар ассортименти  бўйича етакчиликни ўзига қайтариб олди. Korzinka пештахталаридаги янги сабзавот ва меваларнинг ўртача  миқдори 2020 йилнинг ноябри билан таққослаганда 7,4% ўсди.

Маҳсулотлар ассортименти  бўйича рейтингда иккинчи ўринни пештахталардаги мева-сабзавот  маҳсулотлари позициялари  миқдорини фаол кенгайтираётган Carrefour эгаллади. 2021 йил январидан Carrefourда ассортимент  24,4% ошди. Бу маълум даражада   тармоқда яна иккита магазин очилиши билан боғлиқ. Ушбу магазинларда мева-сабзавот маҳсулотлари ассортименти биринчи магазиндагига қараганда анча кўпдир.

Илгари, кўпинча, маҳсулотлар ассортименти бўйича рейтингни бошқариб келган Makro супермаркетлар  тармоғи  бирданига учинчи ўринга тушиб кетди. Бу барча тармоқлар ўртасида 2020 йилнинг ноябридан ассортиментлар энг қисқариб кетган ҳолат бўлди  –   «Макро»да позициялар миқдори бирданига 21% камайди. Биз буни  Makroнинг Тошкент шаҳридаги иккита йирик  савдо корхонаси –   SamarkandDarvoza ва Compass савдо марказларидаги магазинлари ёпилгани билан боғлаймиз,  уларни аудитга киритган эдик. Бирмунча кенг ассортиментли икки магазиннинг ёпилиши, албатта,  тармоқнинг ўртача кўрсаткичига таъсир кўрсатмай қолмайди.

Шундай қилиб, Makro ассортимент  бўйича  «ўртачалар» –  GreenApple ва Andalus тармоқлари сафига кириб қолди. Бироқ, улар 2020 йил ноябридан  бошлаб тақдим этиладиган маҳсулотлар ассортиментини мос равишда 16,7% ва 7,4%  кенгайтиришди.   Ассортимент ранг-баранглиги борасида бу хилдаги иш юритиш билан улар ҳатто аввалги етакчини қувиб ўтиш учун барча имкониятга эгадир. Табиийки,  бу тармоқлар  магазинлар сони бўйича ҳозир Ўзбекистонда биринчи бўлган «Макро»дан анча олисда, шунинг учун у қадар кўп бўлмаган  магазинларда юқори ўрта ассортиментни таъминлаш, албатта, қийин эмас.

«MakroExpress 24/7» ассортимент бўйича  «Уй ёнида» шаклидаги  магазинлар ўртасида биринчи ўринни эгаллади. Бироқ, 2020 йил ноябри билан таққослаганда бу тармоқда ҳам мева-сабзавот маҳсулотлари  ассортименти 17,6%  камайган.

HAVAS ва BarakaMarket позициялар миқдори бўйича аутсайдер бўлиб қолди. Бунинг устига  HAVASда маҳсулотлар ассортименти бўйича  аниқ ортга кетиш кузатилди – 2020 йил ноябри билан таққослаганда натижа 16,3% тушиб кетди. –  HAVAS  магазинларидан биридаги кузатувимиз қизиқ бўлди: айни қизғин иш вақти (13.00лар атрофида)да бўлим пештахталари ярим бўш, бўлимда ходим йўқ эди, аммо беш дақиқадан кейин ходим бир қути банан кўтариб келиб қолди. Кейин эса  омборга кириб кетганча  узоқ вақт кўриниш бермади. Бу ҳолат HAVAS  пештахталарида, эҳтимол, ассортимент бундан кўпроқ бўлиши мумкин эди, аммо барча магазинларда ҳам ходимлар савдо залини товар билан таъминлашга  ўз вақтида эътибор қаратмас экан дея хулоса қилишимизга сабаб бўлди.

Гарчи, BarakaMarket ходимлари томонидан ўтказилган сўровга кўра, харидорлар тармоқда мева-сабзавотларнинг катта ассортиментини  қайд этган бўлишса-да, биз  айрим магазинларда ҳатто энг кенг тарқалган сабзавотлар, масалан, лавлаги, карам ва бодрингни ҳам  топа олмадик. Аммо,  2021 йил мартидаги тармоқ ассортименти 2021 йил январдаги экспресс-аудитдан  5,2% кўп  бўлганини эътироф этмасак бўлмайди. Демак, ассортимент борасида муайян силжишлар мавжуд.

HAVAS                                                                        Baraka Market

Аудит ўтказиш маҳали супермаркетлар тармоқларида  узум борлиги  тахмин қилинган эди ва биз уни 26 та савдо  дўкони орасидан фақат  6 та магазин ( Makro, Korzinka, GreenApple, Andalus)да кўриб, жуда ҳайрон бўлдик. Боз устига,  ақат битта магазиндаги (Andalus) узум ўзимизда етиштирилган, қолган магазинлардаги мева Аргентинадан келтирилган экан. Ўзбекистон узум экспорти бўйича жаҳонда етакчилардан бири экани ҳисобга олинса, бу, мамлакатда маҳсулотни сақлаш борасида жиддий  муаммолар мавжуд эканлигидан далолатдир.

Маҳсулот сифати

Маҳсулот сифати супермаркетлар пештахталаридаги мева-сабзавот  позицияларининг умумий ассортиментидаги яроқсиз  товарлар борасида мева-сабзавот улуши қанчалик кам экани билан баҳоланади. Чириган, шикастланган, нуқсонли, ириган ва ҳоказо, умуман, минимал сифат стандартларига жавоб бермайдиган маҳсулотлар яроқсиз ҳисобланади.

Шу ўринда  2021 йилнинг мартида Тошкент шаҳридаги супермаркетларда яроқсиз маҳсулотлар улуши унча кўп бўлмаганини ва  0,3% дан 4,6%гачани ташкил этганини қайд этиш жоиз. Биз ўтказган мониторингда кўпроқ  қуйидаги позициялар учради: карамнинг  барча  турлари (оқ карам, брокколи, гулкарам), кўкат ва мандарин.

Маҳсулот сифати бўйича  рейтингда янги, Тошкент шаҳри бозорида яқинда пайдо бўлган Carrefour тармоғи етакчи бўлди. Тармоқдан мониторингга киритилган учта магазиндан фақат биттасини талабга жавоб бермайдиганлар қаторига киритиш мумкин.

Makro тармоғи маҳсулот сифати бўйича рейтингда иккинчи ўринни эгаллади. Сифатсиз маҳсулот улуши  атиги 0,6%ни ташкил этди, бу эса тармоқнинг магазинлар сони бўйича мамлакатда етакчи эканини ҳисобга олганда жуда яхши кўрсаткич ҳисобланади. Шубҳасиз, Makro маҳсулот сифатига катта эътибор қаратади –  текширилган магазинлардан бирида мева-сабзавот бўлими ходимлари эскирган  маҳсулотни пештахтадан дарҳол олиб ташланаётганига гувоҳ бўлдик.

Бу сафар энг сифатсиз   мева-сабзавот  маҳсулотлари  HAVAS тармоғида аниқланди. Бу ерда сифатсиз мева-сабзавотлар позицияси улуши 4,6%га етди. Бироқ, бу ўринда  янги мева-сабзавотларнинг ассортименти катта бўлмаган  магазинларда ҳатто битта талабга жавоб бермайдиган  позиция ҳам якунда катта фоиздаги яроқсизликка сабаб бўлади. Шунинг учун бундай тармоқларда маҳсулот сифатига алоҳида диққат қаратиш лозим.

Бўлим сифати

Бўлим  сифати мезони бўйича баҳолаш учта кичик мезондан иборат:

• хабардорлик, яъни  тақдим этилаётган  маҳсулот  ҳақидаги маълумот истеъмолчига қанчалик етказилиши. Маълумот деганда  маҳсулот ишлаб чиқарилган мамлакат ва вилоят, унинг нави ва ишлаб чиқарувчиси, нарх кўрсаткичнинг ўқилиши ва бошқалар, қўшимча маълумот;
• мерчандайзинг (маҳсулот тақдимоти) бўлимнинг тозалиги ва безатилиши, маҳсулотларнинг чиройли ва тўғри жойлаштирилиши;
• қулайлик супермаркетда юриш ва аравачалар билан  ўтиш учун жойлар етарлилиги, мева-сабзавот бўлими жойлашуви,  керакли маҳсулотларни топиш имконияти ва уни тарозида тортиш бўйича  хизматлар,  етарли миқдордаги пакетлар ва бир марта фойдаланиладиган қўлқоплар мавжудлиги, бўлимдаги маслаҳатчиларнинг ваколатлилиги, дўстона муомаласи ва бошқалар.

Янги мева-сабзавотлар бўлими сифати мезони бўйича янги етакчи аниқланди. Рейтингга янги қўшилган   Carrefour супермаркетлар тармоғи биринчи ўринга чиқди. Рейтингда иккинчи ўринга Andalus жойлашди. Агар мазкур тармоқ   мева-сабзавот бўлимини  магазиннинг энг олис бурчагидан биз анъанавий равишда балл қўшиб берадиган  эшик яқинига кўчирганида эди, янги мева-сабзавотлар бўлими сифати рейтингида ғалаба қозоониш учун барча имкониятга эга бўлган бўларди.  Makro тармоғи  етакчилардан фақат  хабардорлик борасида ортда қолиб, учинчи бўлди. Аммо маҳсулотлар  мерчендайзинги  кўрсаткичи бўйича Carrefourдан ўзиб кетганини ҳам эътироф этиш жоиз.

Korzinka супермаркетлар  тармоғи мерчандайзинг ва бўлим қулайлиги борасида  ортда қолди, аммо  хабардорлик бўйича  етакчилардан бироз илгарилаган ҳолда  тўртинчи ўринни эгаллади.

Рейтингнинг яна бир  янги тармоғи – BarakaMarket мерчандайзинг бўйича энг кам миқдорда балл тўплаб, охирги ўринда  қолди.

Бироқ  бўлим сифати бўйича рейтинг етакчиси ҳам  берилиши мумкин бўлган энг юқори миқдордаги баллнинг  32%ини тўплай олмади. Бу шуни кўрсатадики, Тошкент  шаҳридаги супермаркетлар тармоқларининг мева-сабзавот бўлимлари ишида жиддий  камчиликлар, шу билан бирга, ривожланиш учун катта имкониятлар бор.

Тошкент супермаркетларидаги янги  мева-сабзавот бўлимларининг энг заиф томони – бу хабардорлик. Мазкур мезон бўйича бирмунча кўпроқ балларни Korzinka тармоғи тўплади. Бироқ  у ҳам   энг юқори  баллдан 48% ортда қолмоқда.

Умуман олганда,  тармоқларнинг деярли ҳар бири баҳо кўрсатичларини ўқилиши осон ва тушунарли тайёрлашга ҳаракат қилган. Нархлар  юпқа тахтачаларга ёки силлиқ  қоғозларга йирик ҳарф ва рақамларда ёзилади.  Аммо Тошкент  супермаркетларининг мева-сабзавот бўлимларида хабардорлик борасида аввалгидек, маҳсулот етказиб берувчилар ва маҳсулот ишлаб чиқарилган  вилоятлар тўғрисидаги маълумот,  кўпинча,  йўқ бўлади. Ишлаб чиқарувчининг жойи тўғрисидаги маълумот, асосан, фақат импорт қилинадиган  экзотик мевалар қадоғига қайд этилади, у ҳам доимо эмас. Маҳсулот маҳаллийлиги ҳақида кўп ҳолларда қайд этилмайди, ваҳоланки, бу жиҳат унинг яхши сотилишини таъминлаган бўлар эди.

Хабардорлик бўйича рейтинг  аутсайдери «MakroExpress 24/7» бўлди, унда нарх кўрсаткичлари шу қадар майда, товар  ҳақидаги маълумот шунчалик камки, баъзан, ҳатто улар бўлимнинг қайси позициясига мансуб эканини аниқлашнинг ўзи қийин.

Мерчандайзинг бўйича  хабардорлик  билан таққослаганда вазият анча яхши. Баҳолашнинг бу мезони бўйича  етакчилар  – унча катта бўлмаган супермаркетлар тармоқлари – GreenApple ва Andalus. Улар  берилиши  мумкин  бўлган энг юқори  баллдан “атиги” 30%ини тўплай олишмади. Бу мезон бўйича аутсайдер BarakaMarket тармоғи бўлди.

Мева-сабзавот бўлими қулайлиги ва унинг хизматлари сифати  бўйича  етакчиликни Carrefour қўлга киритди. Бу тармоқ берилиши мумкин бўлган энг юқори баллнинг атиги 10%ини тўплай олмади. Мазкур мезон  бўйича иккинчи ўринни  биратўла ўртача тенг балл тўплаган  тўрт тармоқ  — Makro ва MakroExpress, GreenApple ва Andalus эгаллади. HAVAS тармоғи аввалгидек бу кўрсаткич бўйича қатор сабабларга кўра, охирги ўринда қолди: яъни мева-сабзавот бўлими магазинга кирилган жойда эмас, балки  ўртада жойлашган;  кўпинча, ўтиш  йўллари жуда тор, албатта, бу магазиннинг умумий майдони кичиклиги билан боғлиқ;  барча магазинларда ҳам бўлим консультантлари мавжуд эмас.

Маҳсулот нархи

Супермаркетларни мева-сабзавот  маҳсулотларининг асосий тўплами нархи бўйича баҳолаш қуйидаги товар гуруҳлари нархларини таққослаш асосида амалга оширилди: мева (олма, банан, апельсин, мандарин, лимон)лар,  карамшўрва  тўплами сабзавотлари (оқ карам, пиёз, сабзи, қизил лавлаги), помидор, бодринг, картошка.

Картошканинг аҳамияти ошгани ва мос равишда Ўзбекистон бозорларида кузатилаётган анча юқори нархларни ҳисобга олган ҳолда ушбу маҳсулот биринчи марта бизнинг аудитимизда алоҳида баҳолаш товар гуруҳига киритилди.

HAVAS дискаунтерлар тармоғи аввалгидек истеъмолчилар учун анча арзон нархларни таклиф қилмоқда. Ушбу тармоқда биз,  мевалар,  карамшўрва сабзавотлари тўплами, помидор ва бодринг анча арзон эканини сездик.  «Уй ёнида» шаклидаги бошқа тармоқ  – BarakaMarket магазинлари,  аксинча, энг қиммат мева-сабзавот бўлимларига эга тармоқ ҳисобланади.

Йирик супермаркетлар орасида бирмунча  паст нархларни  Тошкентнинг умумий баҳолаш рейтингида иккинчи ўринни эгаллаган Carrefour таклиф қилмоқда. Makro тармоғи аввалгидек йирик супермаркетлар орасида нарх  рейтинги аутсайдерилигича  қолмоқда.

2020 йилнинг ноябри билан таққослаганда ўртача чакана нархларнинг  ўзгаришида  аксарият мева-сабзавот позицияларида фаол ўсиш қайд этилмоқда. Импорт қилинган цитрус – апельсин ва мандарин —  истеъмолчилар учун анча  арзонлашди. Қолган сабзавот ва мевалар қимматлашган бир вақтда оқ карам ва сабзи  нархи бироз тушди. Ўтган йилнинг ноябридан чакана нархи ўсиши бўйича помидор мутлақ етакчи бўлиб қолди. Унинг чакана нархи деярли 2,3 баравар ошди.

Умумий  баҳо

Тўрт асосий мезон (маҳсулот ассортименти, унинг сифати, мева-сабзавот бўлими сифати ва  мева ҳамда сабзавотларнинг асосий тўплами баҳоси) бўйича  баҳолаш  асосида супермаркетлар тармоқлари мева-сабзавот бўлимларининг умумий баҳоси чиқарилади.

Тўрт мезон бўйича  умумий рейтингда биринчи позицияни  янги   Carrefour супермаркетлари тармоғи эгаллади.  Carrefourда  мева-сабзавот бўлими ва  унинг пештахталарида тақдим этилган маҳсулотлар сифати энг юқори экани, шунингдек, йирик супермаркетлар орасида нарх энг арзон эканлиги  қайд этилди.  Ассортимент ва нархлар бўйича  Carrefour иккинчи ўринни  олди, бу эса тармоққа барча таъқибчилардан катта устунликни  таъминлади. Ҳозирги вақтда  Тошкентда  бу тармоқнинг атиги 3 та магазини фаолият олиб бормоқда, бироқ компания  бир неча бор  ўзининг Ўзбекистон бозоридаги иштирокини жадал суръатлар билан кенгайтиришга қаратилган режаларини  маълум қилишга улгурди.

Ўзбекистон  маҳсулот  ретейлининг оқсоқолларидан  бири  бўлмиш Korzinka  супермаркетлар  тармоғи  мева-сабзавот бўлимида  маҳсулотларнинг энг кенг ассортиментини таъминлаб, иккинчи ўринни эгаллади. Бироқ қолган кўрсаткичлар бўйича  «Корзинка»нинг мавқеи  ўртача, шунинг учун ҳам, кейинги учта тармоқ билан фарқи  кичик даражада.

Andalus  тармоғи бўлим сифатида иккинчи, нарх даражаси бўйича учинчи бўлгани учун  рейтингимизда учинчи ўринни эгаллади.Тармоқнинг заиф жойи – маҳсулот ассортименти ва сифати.

Makro супермаркетлар  тармоғи тўртинчи ўринга тушиб кетди, бунинг сабаби, асосан, маҳсулотлар нархининг жуда баланд эканлигидир. Қолган мезонлар бўйича, шубҳасиз, етакчилар учлигида бўлди.

Аввалги  аудитнинг кутилмаган етакчиси  GreenApple бешинчи ўринга тушди. У маҳсулот сифатидан бошқа барча тоифаларда ўртача  натижа кўрсатди.  Маҳсулот сифати бўйича у етакчилар учлигига киришга муваффақ бўлган эди.

Иккинчи ва бешинчи позиция ўртасидаги фарқ, аслида, у қадар сезиларли эмас. Охирги учта позиция – бу рейтингнинг аниқ аутсайдерлари: Havas, MakroExpress ва BarakaMarket. Агар Havas нарх-наво бўйича  етакчи бўлса,  «Макро Экспресс» ва «Барака Маркет»нинг кучли томонлари сезилмади.

Мос равишда, рейтингдаги янги  тармоқ —  «уй ёнидаги магазин» шаклидаги BarakaMarket  экспресс-аудитда бўлганидек,  баланд нархлари, кам ассортименти ва мева-сабзавот бўлимининг ёмон сифати билан рейтингнинг энг паст пиллапоясидан ўрин олди.

 Тошкент  супермаркетлари тармоқларини позициялаштириш

Тошкент бозорида  супермаркетлар тармоғи сони ўсиши муносабати билан биз  биринчи марта уларни позициялаштириш  бўйича  баҳолаш ўтказишга қарор қилдик. Тармоқни позициялаштириш матрицаси янги сабзавот ва меваларнинг асосий тўплами нархини  баҳолашнинг қолган уч мезони (ассортимент, маҳсулот ва бўлим сифати) билан нисбатини кўрсатади.

Матрицадаги супермаркетлар қуйидаги тарзда жойлашади: магазин қанчалик ўнгда бўлса, харидорлар учун шунчалик  жозибали  нархларда  янги мева-сабзавотларнинг асосий тўпламини таклиф этади;  супермаркет қанчалик баландда жойлашган бўлса,  у  ассортимент, мева-сабзавот маҳсулоти ва бўлим сифати мезонлари бўйича  шунчалик юқори баҳо олди.

Бундай  матрицада супермаркетларнинг жойлашуви уларни тўртта сегментга бўлиш имконини  беради:

• оптимум– истеъмолчи учун энг мақбул сегмент магазинлар бўлиб, улар  ҳамёнбоп нархлар, шунингдек, маҳсулот, бўлим ва ассортиментнинг  анча юқори сифатини таклиф этади;
• премиум – ўз истеъмолчиларига маҳсулот, бўлим ва ассортиментнинг юқори сифатини, бироқ камроқ жозибали нархларни таклиф қилади;
• дискаунтер – ўз истеъмолчиларига анча жозибали нархларни, аммо маҳсулот, бўлим ва ассортиментнинг юқори бўлмаган сифатини таклиф қиладиган  магазинлар;
• номақбул сегмент – истеъмолчиларга на қизиқарли нарх, на  маҳсулот ва на бўлимнинг яхши  сифатини  таклиф эта оладиган магазинлар.

EastFruit аудитларини  ўтказиш  амалиёти (турли мамлакатларда 12 йилдан ортиқ!) “номақбул сегмент”га тушиб қоладиган тармоқлар, кўпинча,  норақобатбардош бўлиб қолиши ва эртами-кечми бозордан чиқиб кетишини  кўрсатади. Бу  ахборот  етказиб берувчилар учун огоҳлантиришдир, негаки, уларнинг сўровномаларига кўра, етказиб берилган маҳсулот тўлови билан боғлиқ муаммоларнинг  катта миқдори худди шу “номақбул сегмент”га кирган тармоқларда юзага келади.

Шуни қайд этиш жоизки,  супермаркетнинг аниқ бир  сегментга киритилиши доимий эмас ва  истиқболда,  баҳоланадиган мезонларни ҳисобга олган ҳолда тармоқларни позициялаштиришни  қайта кўриб чиқамиз.

2021 йилнинг март ойида Тошкент супермаркетларини  позициялаштириш матрицасини кўриб чиқамиз.

Матрицада кўриниб турганидек,  Тошкентнинг биратўла икки супермаркетлар тармоғи номақбул сегментга кирган – бу   BarakaMarket ва MakroExpress, яна бир тармоқ – Carrefour — озиқ-овқат ретейли учун  бирмунча жозибали  бўлган  мақбул сегментга, яъни  паст нархли,  юқори сифат ва кенг ассортиментга эга бўлган мақбул сегментга тушган.

Дискаунтерларнинг HAVAS  тармоғи  классик  дискаунтер сифатида бозорда  шахсий позициялаштиришни тасдиқлади. Тор ассортимент, унча юқори бўлмаган  сифат, бироқ ўта арзон нархлар  ушбу супермаркетлар тармоғининг ташриф қоғози ҳисобланади.

«Премиум» сегментига  яхши тавсифнома, аммо анча баланд нархлар билан   мамлакат озиқ-овқат ретейли етакчилари  – Makro ва Korzinka тармоқлари   кирди.

Сегментлар тўқнашувида позитив, мақбул сегментга яқинроқ  GreenApple ва Andalus жойлашди. Магазинлар сони камроқлиги уларга  бозорда ўз  ўрнини топиш  имконини бермоқда. Бироқ, улар учун асосий хавф тармоқни кенгайтиришда  позицияларни тутиб қолиш ҳисобланади.

Анъанавий аудитимиз якунлари бўйича хулосалар чиқарар эканмиз,  шуни қўшимча қилишни истардикки, Ўзбекистоннинг чакана тармоқларида мева-сабзавот савдоси бозоридаги рақобатнинг фаоллашувини  Carrefour кириб келганида кузатишимиз мумкин. Фақат айни рақобат кескинлашувини кутамиз, бу эса мева-сабзавот ишлаб чиқариш, сақлаш, сотиш сифати ва самарадорлигини оширишга ижобий таъсир кўрсатади.  Айни пайтда бу фаоллашув Ўзбекистондан мева-сабзавот маҳсулотлари экспортига ҳам ижобий таъсир қилади.  Ҳозирча минтақада катта иш тажрибасига эга бўлган  яна бир хорижий тармоқ – Қозоғистон озиқ-овқат ретейли етакчиларидан бири  MagnumCash&Carry. чиқиши кутилмоқда.

Ўзбекистон  мева-сабзавот ретейлининг хусусиятлари ҳақида  Makro  супермаркетлар тармоғи бошқарувчиси Роман Сайфуллиннинг EastFruitга берган интервьюсида ўқиш мумкин. Агар сиз томоша қилиш ёки эшитишни афзал  кўрсангиз, унда интервьюнинг тўлиқ видеоверсиясини мана бу ҳавола орқали бизнинг  YouTube каналимизда кўришингиз мумкин.

Сообщение Carrefour ва Ўзбекистон мева-сабзавот савдосидаги янги юқори стандартлар: EastFruitнинг 2021 йил мартдаги аудити якунлари появились сначала на EastFruit.