Туркия ҳукумати асосий озиқ-овқат маҳсулотлари учун ҚҚСни кескин пасайтирди. 14 февралдан эътиборан, солиқ ставкаси 8 фоиз ўрнига атиги 1 фоизни ташкил этади. Мамлакат расмийлари асосий солиқлардан бирини минималлаштиришни инфляцияга қарши кураш ва аҳолини қўллаб-қувватлаш чора-тадбири сифатида изоҳламоқда. Бу хусусда  “KazakhZerno.kz” хабар берди.

Гуруч, булгур (янчилган буғдой), нўхат каби дуккакли экинлар; сув, чой, шакар, туз, ёғ-мой, қизил гўшт, оқ гўшт, балиқ гўшти, сут, йогурт, пишлоқ, зайтун ва улардан тайёрланган маҳсулотлар учун ҚҚС пасайтирилди. Шунингдек, ушбу рўйхатга тухум, картошка, пиёз, қалампир, помидор, бодринг, мевалар, консервалар, тузламалар, томат пастаси, мураббо, асал, шинни, ҳолва, фундук пастаси, шоколад, раҳат-лукум, печенье, крекерлар, вафли, қандолат маҳсулотлари, торт, пахлава, вермишель, ёрмалар,  ёнғоқлар – грек ёнғоғи, бодом, хандон писта, қуритилган ёнғоқлардан тайёрланган маҳсулотлар, зираворлар ва болалар озуқалари киритилган.

Шунингдек ўқинг: Автаркия – минтақа мамлакатларидаги сабзавотларнинг юқори нархларига қарши курашишда асосий усулми?

Ҳукумат янги тартиб ижросини қаттиқ назоратга олишни мақсад қилган.  Душанбадан бошлаб, барча вилоятлардаги чакана савдо дўконлари, бозорлар ва бошқа савдо нуқталарида нархларни пасайтириш бўйича текширувлар ўтказилади.

Озиқ-овқат чакана савдо ассоциацияси Президент Эрдўғаннинг ҚҚСни камайтириш қарори Туркия учун инфляция билан курашиш йўлидаги бир имконият эканини билдирди. Қолаверса, бу Туркия озиқ-овқат маҳсулотларининг ташқи бозорлардаги рақобатбардошлигини оширади.

Сообщение Туркияда озиқ-овқат маҳсулотлари учун ҚҚС ставкаси кескин пасайтирилди появились сначала на EastFruit.

Сўнгги йилларда Ўзбекистон ёнғоқ бизнеси катта сармоялар жалб қила бошлади, чунки, мамлакатда бу турдаги экиннинг кенг ассортиментини етиштириш учун ажойиб шароитлар мавжуд. EastFruit таҳлилчилари Ўзбекистонда етиштириладиган асосий ёнғоқ турларининг нархлари шарҳини тайёрлашди, шунингдек, уларни ўтган йилги нархлар билан солиштиришди.

Қуйидаги диаграммада: 2022 йилнинг январь ойида ёнғоқ турларида улгуржи нархлар

Аввало, шуни қайд этиш жоизки, маҳаллий етиштирилган хандон писта Ўзбекистонда энг қиммат ёнғоқ турилигича қолмоқда. Ушбу турдаги экин Ўзбекистоннинг ўрмон маҳсулотларига мансуб ёввойи ўсимлик ҳисобланади. Унинг ҳажми маданий етиштириладиган хандон пистадан кичикроқ, бироқ, мана, бир неча йиллардан буён мамлакат мазкур қиммат ёнғоқ турини саноат усулида етиштиришга ҳаракат қилмоқда ва ҳатто бу борада жуда катта режалар борлиги айтилган.

Ўзбекистонда пўстлоқли фундук нархи қимматлиги бўйича ёнғоқ турлари орасида иккинчи ўринда туради. Бу ёнғоқ тури, масалан, Грузия ёки ҳатто Россияга нисбатан анча қиммат. Ўзбекистонда  фундукнинг улгуржи нархлари Грузиядагидан уч баробар юқори, ваҳоланки фундукни Ўзбекистонда ҳам бемалол етиштирса бўлади. Бироқ, ҳозирча Ўзбекистонда фундук етиштириш бўйича ташаббуслар йўқ.

Ўзбекистонда пўстлоқли бодом бошқа мамлакатлардаги нархларга нисбатан унчалик қиммат эмас, аммо у сифати билан ҳам ажралиб туради. Бу ерда маҳаллий маҳсулотлар бор, лекин, мамлакатда йирик бодом плантациялари деярли йўқ.

Грек ёнғоғи эса энг арзон ёнғоқ тури ҳисобланади.  Ўзбекистон ушбу сегментда йирик плантациялар барпо этишни, бунда асосан, «Чандлер» навини қўллашни фаол йўлга қўя бошлади.

Ўзбекистонда 2021 йил бўйи ёнғоқ турларида нархлар қай тариқа ўзгарди?

Қуйидаги жадвалда кўриб турганингиздек, ёнғоқ нархи йил давомида сезиларли даражада ўзгарган. Бундан ташқари, икки турдаги ёнғоқ нархи кескин тушиб кетган, қолган иккитаси эса аксинча, кескин кўтарилди.

Қуйидаги диаграммада: Ўзбекистонда ёнғоқ турларида улгуржи нархларнинг ўзгариши, 2022 йилнинг январь ойида 2021 йилнинг январь ойига нисбатан, фоизда

Яна шуни қайд этиш жоизки, Ўзбекистонда ёнғоқнинг улгуржи нархлари жаҳон трендларига маълум даражада зиддир. Биринчи навбатда, грек ёнғоғи нархи 33 фоизга арзонлашгани эътиборни тортади, зеро, ушбу турдаги ёнғоқ, ҳозир жаҳон бўйича рекорд даражада қимматлаган. Ўзбекистон грек ёнғоғи экспорти бўйича жаҳонда етакчилар қаторида бўлса-да, экспорт борасида ёнғоқ ҳажми ва сифати билан боғлиқ муаммолар бор.

Хандон писта нархи эса қарийб 33 фоизга қимматлашган, аммо, бу жаҳон тенденцияларига мос келади. 2021 йилда хандон писта ҳосили АҚШ ва Туркияда паст бўлиши кутилган эди, чунки, ушбу турдаги ёнғоқ мева бериш даврийлиги билан фарқ қилади. Бироқ, Калифорниядаги қурғоқчилик муаммони янада кучайтирди (АҚШда хандон писта қандай етиштирилиши ҳақида ушбу ҳаволага қаранг).

Яхши ҳосил кутилган Эрон ҳам об-ҳаво аномалиялари туфайли хандон пистадан ҳосил ололмади. Аммо жаҳонда хандон пистага талаб ортиб бораверди.  Дарвоқе, Ўзбекистон ҳам сўнгги йилларда хандон писта импортини ошириб, уни, асосан, Эрондан сотиб олди.

Бодом нархининг ўтган йилга нисбатан 35 фоизга арзонлашгани жаҳон трендларига зиддир.  Глобал миқёсда бодом нархи бир йил аввалги жуда паст даражадан сезиларли ошди. Асосий сабаб – Калифорнияда қурғоқчилик ва сув танқислиги туфайли бодом ҳосилининг кескин камайиши (АҚШда бодом қандай етиштирилиши ва унга ишлов берилишини ушбу ҳавола орқали кўринг)дир. Дарвоқе, Ўзбекистон бодомни хориждан келтирмайди, аксинча, уни хорижга  фаол экспорт қилади.

Ўзбекистонда фундук нархининг йилига 20 фоиз арзонлашуви жаҳон бозоридаги трендларга мосдир. Жорий йил минтақада ёнғоқ ҳосили сезиларли даражада ошгани нархлар арзонлашишига олиб келди.  Ўзбекистон, одатда, Грузия ва Озарбайжондан фундук импорт қилади. Ва бу мамлакатларда унинг нархи 2021/22 йилги мавсумда пасайган.

Шунингдек, сўнгги ҳафталарда Ўзбекистон бозорида ёнғоқнинг асосий турлари нархи нисбатан барқарорлигича қолганини ҳам қайд этиш жоиз. Бироқ, материалда тасвирланган трендларни ҳисобга олган ҳолда яқин келажакда баъзи ўзгаришларни кутиш мумкин.

Сообщение Ёнғоқ, хандон писта, бодом ва фундукнинг Ўзбекистондаги нархлари шарҳи появились сначала на EastFruit.

EastFruit халқаро жамоаси анъанавий равишда кичик фермерларга яхши даромад келтирувчи нишали экинлар, шунингдек, ёнғоқ бозорига алоҳида эътибор қаратмоқда. Пекан ёнғоғи – бу «иккиси бирда» –  минтақанинг баъзи мамлакатларида муваффақиятли ўстириш мумкин бўлган нишали экиндир. У ҳатто кичик фермерларга ҳам жуда яхши даромад келтиради. Албатта, пекан ёнғоғини етиштириш ва қайта ишлаш бизнесида кўпгина нюанслар бор, биз мутахассисларимиз ёрдамида улар ҳақида сўз юритишга ҳаракат қиламиз.

Наҳотки, Грузияда пекан етиштирилади?

Ҳа, жаҳондаги энг машҳур ёнғоқ турлари – бодом, ёнғоқ, фундук ва пистадан ташқари Грузияда «Америка ёнғоғи» деб аталмиш пекан ҳам етиштирилади. У дастлаб Грузияга ёғоч олинадиган экин сифатида келтирилган, аммо энди маълум бўлишича, европалик фундук импортёрлари ҳам Грузия пеканига қизиқиш билдирмоқда. Мамлакатда ҳали тижорат плантациялари мавжуд эмас, аммо ушбу турдаги ёнғоқ ҳосили аллақачон йиғиб олинмоқда ва у анъанавий бозорлар, хусусан, Европа Иттифоқи мамлакатлари ҳамда Хитойга экспорт қилиш учун тайёрланяпти.

Пекан қандай ёнғоқ ва унинг афзаллиги нимада?

Визуал хусусиятларига кўра, пекан грек ёнғоғига ўхшаш, аммо ёғлироқ. Пекан тарикибида кўп миқдордаги монотўйинмаган ёғлар (Омега-9), хусусан, олеин кислотаси мавжуд бўлиб, у қондаги зарарли холестерин миқдорини камайтириш ва фойдалисини кўпайтиришга ёрдам беради. Пекан пазандаликда кенг қўлланади, ширинликларга, шунингдек, балиқли, қўзиқоринли ва ҳатто сутли таомларга ҳам қўшилади. Бундан ташқари, ушбу турдаги ёнғоқ газак сифатида (қовурилган ёки хом ҳолатида) машҳур бўлиб, уни салатларга қўшиш ёки бошқа ёнғоқ турлари ва қуруқ мевалар билан аралаштириб истеъмол қилиш мумкин.

Пекан етиштириш ва унинг экспортида қайси давлатлар етакчи?

Пеканнинг ватани – Шимолий Америка. Шу сабабли, ҳозирги вақтда икки давлат жаҳон бўйлаб ушбу ёнғоқнинг етиштирилишига бошчилик қилмоқда. Мексика жаҳондаги жами пеканнинг қарийб 49 фоизини, АҚШ эса 41 фоизини таъминлайди. Қолган 8%и Жанубий Африка (6%), Бразилия (1%) ва Австралия (1%) ҳиссасига тўғри келади.

Шуни қайд этиш жоизки, пеканнинг жаҳон бўйича майдони ва уни етиштириш бошқа ёнғоқ турларига нисбатан анча кам. 2020/21 йилги мавсумда пўстлоқли пеканни глобал миқёсда  етиштириш атиги 166,4 минг тоннани ёки бошқа ёнғоқ турларини етиштиришнинг қарийб 3 фоизини ташкил этди. Шунга қарамай, жаҳонда пекан етиштириш бошқа ёнғоқ турларига нисбатан тез ўсиб бормоқда. Нисбий ҳосилдорликнинг ўсиш суръатлари бўйича фақат макадамия ва грек ёнғоғи пекандан устун туради.  Сўнгги 10 йил ичида жаҳон бўйича пекан етиштириш ҳар йили ўртача 7,4 минг тоннага ошмоқда.

Табиийки, пеканнинг асосий экспортёрлари Мексика ва АҚШ, шунингдек, асосан, пўстлоқсиз пекан етказиб берувчи Жанубий Африка ҳисобланади. Мексика пеканининг энг йирик импортёри АҚШ бўлса, АҚШда етиштирилган пекан мағзининг энг йирик харидорлари Европа Иттифоқи ва Буюк Британиядир. Ушбу давлатлар ҳиссаси экспорт жўнатмаларининг 51%ига тўғри келади. Шунингдек, Канада 2019 йили АҚШдан экспорт қилинадиган жами пеканнинг 8%ини импорт қилган. АҚШ жуда катта ички бозорга эга бўлганлиги сабаб, бу мамлакатда етиштириладиган пеканнинг 70%дан ортиғи шу ернинг ўзида истеъмол қилинади. Айни пайтда пўстлоқли пеканнинг муҳим импортёрларидан бири  Хитой.

2018 йилнинг июлига қадар Хитой 30 фоиздан ортиқ ҳажмдаги улуш билан АҚШ пеканининг энг йирик импортёри бўлган.

2006 йилдан АҚШнинг Хитойга пекан экспорти орта бошлади ва 2012/13 йилги мавсумда мазкур мамлакатга пўстлоқли пекан экспорти деярли 37 минг тоннага етди. Бироқ, 2018 йилда бошланган АҚШ ва Хитой ўртасидаги савдо урушлари натижасида АҚШдан Хитойга пекан жўнатмалари учун 47 фоизлик импорт божи ундирилгани бу бизнесни даромадсиз юмушга айлантирди. Шундай қилиб, Қўшма Штатларнинг энг йирик савдо шериги АҚШдан ушбу турдаги ёнғоқ экспорти таркибида 6% дан кам улушга эга бўлган энг кичик импортёрлардан бирига айланди. Зеро, Хитой 2018/19 йилги мавсумда пекан импортини 80 фоиздан кўпроққа қисқартирди.

Гарчи, кейинчалик Хитойга етказиб беришдаги тўсиқлар қисман олиб ташланган бўлса-да, талабнинг энг катта ўсиши Европа Иттифоқи мамлакатларида кузатилмоқда. Бу ерда пекан мағзи улгуржи сотувда бир кг учун 8 дан 12 еврогача ўзгариб турадиган энг жозибадор нархлардир.

Грузияда пеканни қайси ҳудудларда етиштириш мумкин ва у инвесторлар учун нимаси билан қизиқ?

Турли ёнғоқларни етиштириш ва экспорт қилиш бўйича салмоқли тажрибага эга бўлган Грузия  пекан етиштиришни тижоратлаштириш бўйича эндигина илк қадамларни ташлай бошлади. Мамлакат ҳам Европа Иттифоқи, ҳам Хитой билан эркин савдо келишувлари асосида муваффақиятли алоқа қилаётганини ҳисобга олсак, ушбу соҳани ривожлантириш қизиқарли ва истиқболли бўлиши мумкин.

Пекан Грузияда ХХ аср бошидан бери ўсади. Қора денгиз соҳилида 100 йиллик дарахтларни учратиш мумкин, чунки, пекан дарахти 300 йилгача яшаш хусусиятига эга. Мослаштирилган пекан навларини танлаш Грузияда 1950-70 йилларда бошланган ва 2000 йиллар бошида пекан бўйича илмий-амалий ишларнинг иккинчи босқичига киришилди. Ушбу турдаги ёнғоқ кеч, 10-15 ёшда мева бериши сабабли, бу ишнинг натижалари энди кўзга кўрина бошлади.

Пеканнинг Грузиядаги асосий тарқалиш майдони Қора денгиз соҳиллари –  Абаша, Хоби, Самтредия, Кобулети, шунингдек, Шарқий Грузиянинг Лагодехи туманларидир.  Бу ҳудудлар узоқ вегетация даври билан ажралиб туради ва ёнғоқнинг ҳосилдорлиги бир дарахтдан 50-60 кг гача етиши мумкин. Шу сабабли, пеканни тижорат мақсадида ушбу ҳудудларда етиштириш тавсия этилади. Бироқ, Грузиянинг бошқа субтропик микрозоналарида ҳам пеканни ўрганиш ва синаб кўриш мумкин.

Грузия Қишлоқ хўжалиги илмий-тадқиқот марказининг мевачилик илмий-тадқиқот департаменти бошлиғи, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори Звиад Бобокашвилининг таъкидлашича, ёнғоқнинг бу турини тижорат мақсадида етиштириш асосларидан бири пайвандланган пекан кўчатларини навли етиштиришни ташкил этишдир. Айни пайтда Грузияда пайвандланган пекан кўчатлари етиштирилмаяпти, аммо бундай амалий тажриба мамлакатда мавжуд.

Грузияда пеканни тижорат асосида етиштириш истиқболлари борми ва уни қандай амалга ошириш мумкин?

«Бу босқичда маҳсулотни нафақат қандай етиштиришни, балки нима ишлаб чиқаришни ҳам тушуниш муҳимдир», дейди Звиад Бобокашвили. “Пекан ўзаро чангланадиган экин ҳисобланади, шунинг учун мос навларнинг юқори маҳсулдор адаптив жуфтларини танлаш зарур, бу Грузияда тижорат ишлаб чиқаришни ривожлантиришнинг асосий шарти ҳисобланади”, дейди доктор Бобокашвили.

Мутахассиснинг сўзларига кўра, биринчи босқичда АҚШда сўнгги 20 йил давомида селекция йўли билан олинган «Вичита», «Поуни», «Навахо» ва бошқа навларни жорий этиш ҳамда синовдан ўтказиш мақсадга мувофиқдир.  Шундан сўнг Грузияда пекан етиштириш ва кўпайтиришни бошлаш мумкин.

Шунингдек, Техас штати (АҚШ) ва Жанубий Африкада интенсив боғларга экилган пекан етиштиришнинг жуда қизиқарли тажрибаси мавжуд. Юқори зичликда пекан экиш тижорат ҳосилдорлиги муаммосини бартараф этишга ёрдам беради, шунингдек, дарахт баландлигини назорат қилувчи контурли кесиш техникасидан фойдаланиш мумкин.

Зеро, 12х12 м ёки 15 Х 15 м ўлчамдаги анъанавий экиш схемаси билан пекан дарахти, одатда, баландлиги 30-35 метрга етади. Шуни қайд этиш жоизки, бошқа томондан, пеканнинг бу хусусияти ҳосилга патоген юкламани камайтиради – баъзи зараркунандалар дарахтнинг тепасига етиб бора олмайди ва ҳосилга зарар етказолмайди.

“Пекан Грузия учун нисбатан янги экин бўлгани ва мамлакатда концентрланган саноат экинлари мавжуд бўлмагани боис, кўп миқдорда патогенлар аниқланмаган. Бу уларни муваффақиятли назорат қилиш мумкинлигини англатади», дейди жаноб Бобокашвили Грузияда пекан етиштиришнинг афзалликларини тушунтирар экан. Бундан ташқари, баланд пекан дарахтларига керакли суюқликни пуркаш мумкин бўлган махсус қурилмалар мавжуд.

Грузия фермерлари учун пеканнинг афзаллиги ва камчилиги нимада?

Пекан етиштиришни ривожлантиришнинг асосий чекловчи омили нисбатан паст ҳосилдорлик – гектарига 1,5-2,0 тонна ва тўлиқ мевага киришга қадар бўлган узоқ вақт, яъни анъанавий экиш усулида 12-14 йилдан сўнг ҳосил олиш мумкинлигидир. Бу фундук, ёнғоқ, бодом ёки писта билан солиштирилганда пеканнинг сармоявий жозибадорлиги камроқ эканини англатади. Шу билан бирга, бу экинни Грузиянинг иқлим шароитига мослаштириш ва уни қайта ишлаш бўйича ижобий тажриба мавжуд.  Қолаверса, пекан мағзининг ҳосилдорлиги грек ёнғоғиникидан юқори ва 55-58%га етади.

Грузияда пекан ҳосили ноябрдан декабрь ойи охирига қадар йиғиб олинади. Фермерларнинг прогнозларига кўра, ҳозирги вақтда Грузиянинг ишлаб чиқариш салоҳияти йилига ушбу қимматбаҳо ёнғоқни 150 тонна миқдорида етиштиришга етади. Бироқ, Грузияда пекан саноат усулида етиштирилмагани сабаб, экспорт учун мақбул нав градацияси ҳам мавжуд эмас, бу экспорт нархига салбий таъсир қилади.

Пеканга қандай ишлов берилади ва у қай тарзда қуритилади, майдаланади ва сақланади?

Ҳосил йиғиб олингач, пекан хона ҳароратида қуритилиб, калибрланади. Энг катта калибр – диаметри 23 мм дан ортиқ ҳажмга эга ёнғоқдир. Таркибида 6% намлик бўлса, пекан қуруқ ҳисобланади. Калибрлангандан сўнг ёнғоқ музлатгичда мусбат ҳароратда сақланиши керак, чунки, ёнғоқ таркибида ёғ миқдори юқори бўлгани учун сифати тез бузилади.

Пеканнинг пўстлоғи грек ёнғоғиникига қараганда қаттиқроқ. Айни дамда мамлакатда пеканни чақиш билан шуғулланувчи ягона ташкилот – бу ёнғоқ чақиладиган махсус ускунага сармоя киритган Georgian Renaissance Group компаниясидир.

EastFruit жамоаси Грузиянинг Лагодехи муниципалитетидаги Тела қишлоғида фаолият юритаётган объектда пекан ҳосили йиғиб олиниши ва экспорт учун қайта ишланиши жараёнини ўрганди. Компания, асосан, Кахети минтақасидаги консолидаторлардан ёввойи пекан сотиб олади, уни калибрлайди, қуритади ва чақади. Чақилгандан сўнг пекан пўстлоғидан қўлда ажратилади ва мағизлари полиэтилен қопчаларга вакуум ёрдамида қадоқланади. Ушбу шаклда пекан совутгичли идишларда экспорт қилинади.

Грузия пекани учун қайси мамлакатлар истиқболли бозор бўлиши мумкин?

2020 йилда Georgian Renaissance Group пекан мағзининг биринчи партиясини Европа Иттифоқи (Польша)га экспорт қилди. Бу йил пекан учун мақсадли бозор Европа Иттифоқилигича қолмоқда, бироқ, компания пўстлоқли пекан сотиб олишга қизиққан хитойлик импортёрлар билан ҳам музокаралар олиб боряпти. Компания ҳаммуассиси Леван Болквадзенинг сўзларига кўра, ёнғоқ намуналари аллақачон Хитойга жўнатилган ва харидорлар уларнинг сифатидан мамнун. Бироқ, хитойлик харидорлар учун пеканнинг нав таркиби бир хил бўлиши мақсадга мувофиқдир, ушбу ёнғоқнинг тижорат плантациялари мавжуд бўлмаганда эса бунга эришиш қийин.

Абхазия ва Самегрелодаги кичик фермерлардан чақилмаган пеканни сотиб оладиган Россия импортёрлари орасида ҳам пеканга қизиқиш юқори. Бу йил пўстлоқли пеканнинг бир килограмми 7 лари (2,27 доллар)дан қабул қилинмоқда ва бу маҳаллий аҳолига яхши даромад келтиряпти.

Грузияда пекан етиштириш ва қайта ишлаш тажрибаси ҳамда истиқболлари ҳақида ҳикоя қилинган видеони томоша қилишингиз мумкин:

Сообщение Грузияда пекан ёнғоғини етиштириш: тарихи, истиқболи, технологиялар, нархлар, навлар ва жаҳон тажрибаси (видео) появились сначала на EastFruit.

EastFruit жамоаси 2021 йил қиш ойларида ва эрта баҳорда кузатилган об-ҳаво аномалияларини Ўзбекистон мева-сабзавот бизнесидаги 2021 йилги асосий воқелик сифатида қайд этди. Топ-10 асосий воқеликларнинг батафсил тавсифини бу ерда ўқинг: 1-қисм, 2-қисм.

Мазкур материалда 2021 йили Ўзбекистондаги совуқ ҳаво мева, ёнғоқ ва сабзавотлар нархига, шунингдек, мамлакатнинг мева ва ёнғоқ экспортига қандай таъсир қилгани батафсил таҳлил қилинади. Ушбу шарҳдан қуйидаги мевалар бўйича вазият таҳлилини топиш мумкин: ўрик, олма, нок, гилос, шафтоли, нектарин, олхўри, хурмо, бодом, грек ёнғоғи, писта ва, албатта, хўраки узум.

Шундай қилиб, об-ҳаво аномалиялари туфайли Ўзбекистоннинг кўплаб асосий мевалари, айниқса, эртаги навлар сегментида маҳсулот етиштириш  ҳажми кескин камайди.  2021 йилда уларнинг нархи юқори бўлиб, бу экспорт ҳажмига ҳам, ички истеъмол ҳажмига ҳам салбий таъсир кўрсатди.

EastFruit таҳлилчилари прогноз қилганидек, ўрик ҳосили совуқдан энг кўп зарар кўрган. 2021 йилги йиғим-терим мавсумида ўрикнинг ўртача улгуржи нархлари 6-7 баробар юқори бўлди ва 13 000 сўмдан 40 000 сўм/кг гача ўзгариб турди, 2019-2020 йилларда эса ўртача улгуржи нархлар 2000 дан 6000 сўм/кг гача бўлган.

Бундай нархлар ва ҳажмлар билан ўрикни ташқи бозорга жўнатиш ҳажми кескин камайди. 2021 йилда экспорт жисмоний жиҳатдан атиги 9,5 минг тоннани ташкил этиб, 2020 йилга нисбатан қарийб олти баробар қисқарди ва охирги 5 йилдаги энг паст кўрсаткичга тушди. Бунгача Ўзбекистон ўрик экспортини фаол ошириб борган, 2020 йилда мамлакат ушбу сархил мева экспорти бўйича жаҳонда Испаниядан кейин иккинчи ўринни эгаллаган эди.

Об-ҳаво аномалияларидан зарар кўрган мева ва ёнғоқлар рўйхатини олма, нок, шафтоли/нектарин, олхўри, хурмо, гилос, грек ёнғоғи, хандон писта ва бодом давом эттирди.

Олма: июнь ойининг учинчи ўн кунлигида (2021 йил) – эртаги олма навлари учун йиғим-терим мавсумида ушбу маҳсулотнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йиллардаги нархлардан камида 2,5 баравар юқори бўлди. Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистон шимолий мамлакатларга, биринчи навбатда, Россияга эртаги олма бўйича экспорт нишасини топди. Бироқ, 2021 йилда бундай нархлар билан экспорт ҳақида гапиришга ҳожат ҳам бўлмади. Яна бир омил ёзда Россияда олма нархининг кутилмаганда тушиб кетиши бўлди, чунки, минтақанинг аксарият мамлакатларида захиралар рекорд даражада юқори эди, ҳатто Туркия ва Эрон ҳам олма етказиб беришни кескин оширди.  Шу билан бирга, кўпчилик Россияда ёзда олмага талаб доим кескин камайиб кетишини унутган кўринади, зеро, бозорда мавсумий резаворлар, мева-сабзавотлар пайдо бўлади.

2021 йилнинг июнь ойи охирида EastFruit мутахассислари ушбу йилда Ўзбекистондан “ёзги” олма экспорти ўтган йилларга нисбатан кескин камайишини прогноз қилишган эди. Кейинчалик ташқи савдо статистикаси маълумотлари буни тасдиқлади: 2021 йилнинг май-июль ойларида Ўзбекистондан олма экспорти ҳажми 6,0 минг тоннани ташкил этиб, 2020 йилга нисбатан 2,8 баробар камайди ва бу сўнгги 5 йилдаги энг паст кўрсаткичдир.

Ўртапишар ва кечки олма навларига келсак, уларнинг оммавий йиғим-терим мавсуми якунида, 2021 йилнинг сентябрь ойи охирида EastFruit мамлакатнинг турли ҳудуларида совуқнинг олма ҳосилига таъсири ҳақида батафсил сўз юритилган мақолани эълон қилди. Умуман олганда, об-ҳаво аномалиялари Ўзбекистонда олма ҳосилига жиддий зарар етказди. 2021 йилда олманинг ўртача улгуржи нархи 2020 ва 2019 йилги мавсумларга нисбатан камида 30 фоизга юқори бўлди.

Нок ҳосили олма ҳосилидан кўра эрта совуқдан кўпроқ зара кўрди.  Ҳатто 2021 йилнинг октябрь ойи охирида кечпишар навлар йиғим-терими мавсуми якунида ҳам нокнинг ўртача улгуржи нархи 22 000 сўм/кг бўлди, бу 2020 йилнинг шу санасига нисбатан 38 фоиз ва 2019 йилнинг шу санасига нисбатан уч баробар юқори кўрсаткичдир.

2021 йилнинг ноябрь ойи бошидан 25 декабрига қадар нокнинг улгуржи нархлари яна 14 фоизга ошди ва барча рекордларни янгилади.

Ўзбекистон нокнинг нетто-импортёри бўлса-да,  мамлакат 2020 йилнинг июнь ойидан сентябрь ойигача 1,1 миллион долларлик 1,0 минг тонна маҳсулот экспорт қилган.  2021 йилнинг худди шу даврида ҳосил пастлиги ва нокнинг юқори нархлари фонида унинг экспорт ҳажми жисмоний жиҳатдан қарийб 3 баробар, экспорт тушуми эса 4,5 баробар қисқарди.

Шафтоли/нектарин: 2021 йил мавсумида ушбу маҳсулотнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йилги мавсумга нисбатан 2,5-3 баравар юқори эди. 2021 йилда шафтоли ва нектарин экспорти 2020 йилга нисбатан 36 фоизга камайган ҳолда 55,2 минг тоннани ташкил этди.  Эслатиб ўтамиз, 2020 йилда Ўзбекистон 82,2 минг тонна шафтоли ва нектарин экспорт қилиб, ушбу маҳсулотни экспорт қилувчи мамлакатлар рейтингида жаҳонда 5-ўринни эгаллаган.

Олхўри: Ўзбекистонда 2021 йил мавсумининг аксарият қисмида олхўрининг ўртача улгуржи нархлари 2020 ва 2019 йилги мавсумга нисбатан қарийб 3 баробар юқори бўлди. Бундан ташқари, 2021 йилда мавсум ҳам қисқа бўлди – сентябрнинг иккинчи ўн кунлигида улгуржи бозорда олхўри бўйича таклифлар деярли бўлмади, 2020 йилда эса бу маҳсулот ноябрь ойи ўрталарига қадар бозорда мавжуд бўлган.

Юқори нархлар ва қисқа мавсумга қарамай, сархил олхўри экспорти жисмоний жиҳатдан 2020 йилга нисбатан атиги 14 фоизга камайди. Шу билан бирга, Ўзбекистондан сархил олхўри экспорти кетма-кет иккинчи йил қисқармоқда, бу эса ўз навбатида, 2021 йилги мавсумда ҳосилнинг нисбатан пастлиги –  якунланган йилда экспорт қисқаришига ягона сабаб эмаслигидан далолатдир. Қолаверса, 2020 ва 2021 йилларда ушбу маҳсулотнинг экспорт ҳажми жисмоний жиҳатдан ҳатто 2017 ва 2018 йиллардагидан ҳам паст бўлди. 2019 йил ҳисобга олинмаганда, сўнгги беш йил ичида Ўзбекистондан олхўри экспорти динамикасида барқарор пасайиш тенденцияси кузатилмоқда.

Хурмо: 2018 ва 2019 йилларда икки йил кетма-кет хурмо экспорти камайганидан сўнг 2020 йили Ўзбекистон ушбу маҳсулотни рекорд ҳажмда экспорт қилди ва ҳатто жаҳондаги энг йирик хурмо экспортёрлари Топ-4 лигига кирди. Аммо 2021 йилда яна ўша муаммо – об-ҳаво аномалиялари туфайли хурмонинг оммавий йиғим-терими одатдагидан 10 кун кеч бошланиб, 2021 йилги ҳосил 2020 йилгига нисбатан паст бўлди. Бундан ташқари, 2021 йилда экспортёрларнинг фермерлардан харид қилиш нархлари ўтган йилга нисбатан юқори бўлди: 2021 йилнинг октябрь ойи бошида харид нархлари ўтган йилги даражалардан қарийб 30 фоизга, октябрь ойи ўрталарига келиб эса 70 фоизга баланд эди.

Ўзбекистондан хурмо экспорти мавсуми август ойининг учинчи ўн кунлигида бошланиб, келаси йилги январь ойининг иккинчи ярмида тугайди. Лекин энг фаол фаза сентябрдан декабргача бўлган давр ҳисобланади, бу умумий экспорт ҳажмининг қарийб 98 фоизи демак.

Ўзбекистон Божхона қўмитаси маълумотларига кўра, 2021 йилнинг август ойи бошидан декабрь ойи охирига қадар хурмо экспорти жисмоний жиҳатдан 74,6 минг тоннага етди, бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 23 фоизга кам кўрсаткичдир.

Ўз-ўзидан аёнки, Испанияда хурмо ҳосилининг камайиши Ўзбекистонга ўз меваси учун қимматроқ нарх белгилаш имконини берган бўлса-да, Ўзбекистонда ҳам ҳосил кутилганидан паст  бўлди. Шунга кўра, маҳаллий истеъмолчилар ушбу анъанавий мева учун кўпроқ пул тўлашига тўғри келди, афтидан, Ўзбекистонда унинг истеъмоли камайган кўринади.

Гилос ҳосили бошқа турдаги данакли мевалар билан солиштирганда об-ҳаво аномалияларидан камроқ зарар кўрди. Аниқроғи, гилоснинг эртаги навлари, шунингдек, гилос бошқалардан кўра эртароқ пишиб етиладиган ҳудудларда ушбу меванинг ҳосили зарар кўрди.

Шу боис, 2021 йилги мавсумда гилоснинг бозорда йирик партияларини пайдо бўлиши ва бу меванинг оммавий  йиғим-терим даври ўтган йилга нисбатан 7-10 кун кечроқ ва анча юқори нархларда бошланди. Йиғим-терим мавсуми бошида гилоснинг ўртача улгуржи нархлари унинг калибрига қараб, ўтган йилги кўрсаткичдан 1,5-2 баробар юқори бўлди. Кейин, йиғим-терим мавсуми фаол фазага кирган сари нархлар кескин пасая бошлади, оммавий йиғим-терим мавсуми охирига келиб, ўртача улгуржи нархлар калибрга қараб, ўтган йилги нархларга нисбатан 10-25% паст эди. Йирик калибрли гилос нархининг пасайиш суръати кичик калибрли гилосга нисбатан юқори бўлди.

EastFruit таҳлилчилари “Ўзбекистон: сара гилос экспортга – нархи арзон, майда гилос ички бозорга – нархи қиммат” деб номланган мақолада нима сабабдан экспортбоп (йирик калибрли) гилос  нархи мавсум давомида кичик калибрли гилос нархига нисбатан анча тез пасайганини изоҳлашди.

Шундай бўлса-да, гилос данакли мевалар орасида Ўзбекистон 2021 йилда экспорт ҳажмини кескин оширган ягона мева бўлди, жисмоний жиҳатдан эса экспорт 2020 йилги 29,3 минг тонна (56,4 млн. долларлик)га нисбатан икки баробар ошиб, 60,1 минг тонна (83,1 млн. долларлик)ни ташкил этди.  Бу Ўзбекистондан гилос экспорти бўйича тарихий рекорд кўрсаткичдир. Бироқ, гилос экспорт нархи антирекордга яқин бўлди.

Грек ёнғоғи: Ўзбекистонда ёнғоқ йиғим-терими сентябрь ойи бошида бошланади. 2021 йилнинг сентябрь ойи ўрталарида эса EastFruit таҳлилчилари фермерлар ўртасида ўтказилган сўровлар асосида ёнғоқнинг ушбу турини йиғиб олиш учун об-ҳаво аномалияларидан зарар кўришнинг дастлабки ҳисоб-китобларини ўтказишди. Фермерларнинг фикрига кўра, ёнғоқ ҳосилининг совуқдан зарари мамлакат ҳудудига қараб, 5% дан 50% гача бўлган. Ўзбекистон бўйича ўрта ҳисобда ёнғоқ ҳосили 20-30 фоизга камайган.

Ёнғоқнинг оммавий йиғим-терим мавсуми якунига кўра, пўстлоқли грек ёнғоғининг ўртача улгуржи нархлари ўтган йилги даражадан 30-40 фоиз юқори бўлди.

Нисбатан юқори нархларга қарамай, 2021 йил ҳосилидан ёнғоқ экспорти ўсди. Дастлабки маълумотларга кўра, Ўзбекистон 2021 йилда 2,2 минг тонна (8,5 млн. долларлик) ёнғоқ экспорт қилди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан жисмоний жиҳатдан 63 фоиз, экспорт тушуми бўйича эса 25 фоиз кўпдир.

Хандон писта: писта ҳосилига совуқдан етган зарар ёнғоқ ҳосили кўрган зарардан сезиларли даражада кўпроқ эди. Бу эса ушбу маҳсулотнинг юқори нархларида акс этди. Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистонда хандон писта, асосан, мамлакатнинг тоғли ҳудудларида ёввойи ҳолда ўсади. Тўғри, кейинги йилларда Ўзбекистонда маданий хандон писта етиштиришга бўлган қизиқиш муттасил ортиб бормоқда, ҳатто улкан режалар ҳам тилга олинмоқда. Қолаверса, Ўзбекистонда хандон писта етиштириш учун шароитлар деярли идеал даражада.

Мамлакатда хандон писта ҳосилини йиғиб олиш август ойининг биринчи ўн кунлигида бошланиб, сентябрнинг учинчи ўн кунлигида тугайди. Йиғим-терим мавсуми якунига кўра, яъни, 2021 йилнинг сентябрь ойи охири ва октябрь ойи бошида хандон пистанинг ўртача улгуржи нархлари 160 минг сўм/кг ни ташкил этди. Бу 2020 ва 2019 йилларнинг шу даврига нисбатан 60 фоиз юқори кўрсаткичдир. Хандон пистанинг улгуржи нархлари 2021 йилнинг декабрь ойи охиригача шу даражада сақланиб қолди.

Эслатиб ўтамиз, АҚШнинг Калифорния штатида хандон писта қандай етиштирилишини ушбу видеода кўришингиз мумкин.

Бодом: EastFruit мутахассислари 2021 йил март ойида кузатилган иккинчи совуқ тўлқинидан сўнг Ўзбекистон фермерлари ва боғбонлари ўртасида ўтказган сўров натижаларига кўра, бодом ҳосилининг бой берилиши мамлакат ҳудудига қараб, 30% дан 90% гача баҳоланган эди. Паст ҳосил кутилаётгани боис, Ўзбекистонда бодом нархи “осмонга кўтарилди”.  2021 йилнинг март ойи охиридан июнь ойи ўрталарига қадар пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархи икки баробар – 50 000 сўм/кг дан 100 000 сўм/кг гача ошди, бу 2020 йилнинг худди шу санасидагидан қарийб 80 фоиз юқори кўрсаткичдир. Нархлар шу даражада 20 августгача – ўртапишар бодом навларининг янги ҳосили йиғиб олиниши бошлангунга қадар сақланиб турди.

Бироқ, кейинчалик бодомнинг улгуржи нархлари туша бошлади ва бозорда барқарор пасайиш тенденцияси шаклланди. 2021 йилнинг август ойи охиридан ноябрь ойи охиригача пўстлоқли бодомнинг ўртача улгуржи нархлари 2,5 баробар пасайиб, 40 000 сўм/кг га етди. Натижада, 2021 йилнинг ноябрь ойи охиридан декабрь ойи охиригача бодомнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 35 фоиз паст бўлди.

Ҳосил бой берилиши кутилаётгани ва Ўзбекистонга ушбу маҳсулот импортининг деярли йўқлиги фонида бодом нархи бундай кескин тушиши нима билан изоҳланади?

Ўзбекистоннинг EastFruit жамоаси фикрига кўра, бунга икки сабаб бор.  Биринчидан, энг ёмон йўқотишни кутиш фақат июль ойининг охирида бошланадиган эртаги бодом навларида ўзини оқлади. Йиғим-терими август ва сентябрь ойларининг иккинчи ярмида бошланадиган ўртапишар ва кечки навларда ҳосил кутилганидан яхши бўлди.  Иккинчи сабаб – Ўзбекистонда бодом плантацияларининг кенгайтирилиши. Жорий йилда бозорга мева бера бошлаган янги бодомзорлардан маҳсулот келгани ҳам нарх-навога жиддий таъсир қилди.

Узум: ҳосилдорлик паст, лекин маҳсулот етиштириш ҳажми кўп

Ўзбекистонда қиш ойлари ва баҳорнинг дастлабки икки ҳафтасида кузатилган об-ҳаво аномалиялари узум ҳосилига жиддий таъсир кўрсатмади.

Бироқ, баҳорги ёғингарчиликнинг нисбатан камлиги, марказий зона ва жанубий вилоятларнинг айрим ҳудудларида суғориш билан боғлиқ муаммолар, ёзнинг ўтган йилларга нисбатан иссиқ ва қуруқ келиши Ўзбекистонда 2021 йилги узум ҳосилдорлиги пасайишига олиб келди.

Шунга қарамай, узумзорлар майдонларини кенгайиши ҳисобига 2021 йилда хўраки узум етиштириш ҳажми 2020 йилга нисбатан юқори бўлди. Сўнгги тўрт йилда 52 минг гектар янги узумзорлар барпо этилди.  2021 йилнинг июль ойи ҳолатига кўра, Ўзбекистонда 90 минг гектар майдонда узум етиштирилмоқда.  Натижада, 2021 йилги мавсумда Ўзбекистонда узумнинг ўртача улгуржи нархлари 2020 йилга нисбатан 25 фоиз арзонроқ бўлди.

Экспорт мавсуми қизғин паллада Ўзбекистон фермерлари ва экспортёрлари Россия бозорида хўраки узумнинг  катта ҳажмдаги таклифларга дуч келишгани ажабланарли эмас. Август ойи охири ва сентябрь ойи бошида Москванинг энг йирик мева-сабзавот улгуржи бозори – “Фуд Сити” том маънода Ўзбекистон узумига тўлиб кетди ва унинг нархи ниҳоятда паст бўлди. Бу табиий ҳол, чунки, кейинги йилларда Туркия, Ҳиндистон, Молдова, Арманистон, Эрон ва Озарбайжон каби рақобатдош давлатлардан узум етказиб бериш ҳажми ортиб бормоқда. Ушбу мамлакатларнинг аксарияти замонавий ва чакана савдо учун қулай қадоқдаги навларни таклиф қиляпти.

Ўзбекистонда етиштирилаётган узум навларининг ташқи бозордаги рақобатбардошлиги масаласига, жумладан, янги ташқи бозорларини очиш имкониятларига келсак, EastFruit таҳлилчиларининг фикрича, бу масалада истиқболлар у қадар қувонарли эмас. 2021 йилнинг май ойида эълон қилинган Ўзбекистонда энг оммабоп хўраки узум навлари рейтинги таҳлил қилинган материал фермерлар ва экспортерлар орасида жиддий муҳокамага сабаб бўлди.

Ўзбекистон Марказий Осиёда хўраки узумнинг энг йирик экспортёри бўлиб, ушбу маҳсулотни экспорт қилувчи жаҳоннинг энг йирик Топ-15  мамлакатлари қаторидан жой олган. Бундан ташқари, узум Ўзбекистон мева-сабзавот тармоғидаги асосий экспорт позицияси ҳисобланади, айниқса, майиз экспортини ҳам ҳисобга олсак. Афсуски, ўзбек узумининг экспорти фақат постсовет ҳудудидаги мамлакатлар билан чекланган – Ўзбекистондаги хўраки узумнинг деярли бутун экспорт ҳажмини уч давлат: Россия, Қозоғистон ва Қирғизистон сотиб олади.

Давлат раҳбари 2021 йилнинг июль ойида узумчилик ва узумни саноатда қайта ишлашни ривожлантириш масалаларига бағишланган йиғилишда ўтган йиллар тажрибасидан келиб чиқиб, Ўзбекистоннинг 44 та ҳудудида янги экспортбоп плантациялар ташкил этиш вазифасини қўйган эди. Бу муаммони ҳал қилиш учун бюджетдан қўшимча субсидия ва компенсациялар ажратиш, узумчиликда фойдаланиладиган техника ва технологиялар олиб кирилишини рағбатлантириш, солиқ имтиёзларини бериш, узумзорлар барпо этишни молиялаштириш учун банк ресурсларидан $100 млн.  миқдорида маблағ ажратиш, хориж тажрибасидан келиб чиққан ҳолда янги серҳосил, уруғсиз, совуқ ва касалликларга чидамли узум навларини яратиш кўзда тутилган.

2021 йилда экспорт ҳажмининг жисмоний кўрсаткичлар бўйича ўсиш суръатига кўра, хўраки узум сархил мева сегментида гилосдан кейин 2-ўринни эгаллади. 2021 йилнинг июнь-декабрь ойларида (Ўзбекистондан хўраки узум экспорти мавсуми июнь ойининг иккинчи ярмида бошланади) Ўзбекистон жами 213,6 минг тонна (145,7 млн долларлик) хўраки узум экспорт қилди. 2020 йилнинг шу даврига нисбатан узум экспорти ҳажми жисмоний жиҳатдан 63 фоизга, экспорт тушуми эса 16 фоизга ошди.

Жисмоний ҳажм ва тушум ўсишидаги бундай жиддий фарқ 2021 йилда Ўзбекистон хўраки узумини ташқи бозорларга жўнатиш нархи 2020 йилнинг шу даврига нисбатан қарийб 30 фоиз арзонлашгани билан изоҳланади. 2021 йилда логистика харажатлари кескин ошганини инобатга олсак, узум етиштирувчиларнинг бундай экспортдан тушган даромади янада камайди, деб тахмин қилиш мумкин.  Бу эса ўз навбатида, бутун узумчилик тармоғини модернизация қилиш зарурлигини англатади, хусусан, навларни алмаштиришдан тортиб, ишлов бериш, совутиш, қадоқлаш ва логистика таъминотини такомиллаштиришгача бўлган жараёнларни қамраб олган ҳолда.

Сообщение Ўзбекистон – 2021: мева, ёнғоқ, узум – нархлар, маҳсулот етиштириш ва экспорт бўйича якуний таҳлил появились сначала на EastFruit.

2016 йилдан 2019 йилгача бўлган даврда Россияда ёнғоқ савдоси ҳажми (пўстлоқли, шу жумладан ерёнғоқ) 47 фоизга – 141 минг тоннадан 207 минг тоннагача ўсди.

Бу хусусда BusinesStat агентлиги 2021 йилда тайёрлаган “Россия ёнғоқ бозорининг таҳлили” номли тадқиқотда айтилди, деб ёзмоқда FruitNews.

Ёнғоқ савдосининг ўсиши қандолатчилик соҳасида харидлар ортиши билан бирга чакана савдо тармоғидаги савдо ҳажми ўсиши билан ҳам боғлиқ.

2020 йили Россияда ёнғоқ, жумладан, ерёнғоқ савдоси ҳажми 208,8 минг тоннани ташкил этди. Бу 2019 йил даражасига деярли тўғри келади. Ерёнғоқ арзонлиги туфайли истеъмолчилар орасида энг машҳур ёнғоқ тури ҳисобланади. Унинг бозор умумий савдосидаги улуши 68,7%ни ташкил этди.

“Сўнгги йилларда дўконлар ёнғоқ ва унинг аралашмалари бўйича катта танлов таклиф қилмоқда. Ёнғоқ ҳам тортилган ҳолатда, ҳам  кичик ўрамларда сотилади. Кичик ҳажмлар туфайли ёнғоқ нархи кўпчилик харидорларга жуда мос келди. Бундан ташқари, табиий озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилиш ва соғлом турмуш тарзи тенденцияси ёнғоқлар савдоси ҳажмини оширди», дейди BusinesStat.

2020 йили Россия аҳолиси сони камайиши ва даромадлари пасайиши туфайли ёнғоқ истеъмоли камайди. Шу билан бирга, қандолатчилик корхоналари ёнғоқ харидини кўпайтирди, бу эса мамлакатда ушбу турдаги маҳсулотнинг умумий савдосини 2019 йил даражасида сақлаб қолиш имконини берди.

Сообщение Россияда уч йил давомида ёнғоқ савдоси деярли 50 фоизга ошди появились сначала на EastFruit.

EastFruit мутахассислари ёнғоқ етиштиришда унга замонавий услубда ишлов бермаслик қатор муаммоларга олиб келишини бир неча бор таъкидлашган. Замонавий ёнғоқзорлар майдонини фаоллик билан кенгайтираётган Грузия буни аллақачон тушуниб етган ва ёнғоқни қайта ишлашга кўплаб сармоялар киритмоқда. Биздаги маълумотларга кўра, айни дамда Грузияда ёнғоқни қуритиш ва бўлаклаш бўйича учта йирик корхона фаолият кўрсатяпти, уларнинг умумий қуввати соатига 14 тонна ёнғоқни қайта ишлашга етади.

Улардан бири, ёнғоқни қайта ишлашга мўлжалланган замонавий завод яқиндагина – 2021/22 йилги мавсумда иш бошлади. Анна Кевхишвили «Анигози» компаниясининг ҳаммуассиси ва директори. У ўз заводини ёнғоқ йиғим-терими вақтида қуриб битказиб, ишга туширди. “Анигози” муассислари бизга ушбу корхона фаолияти билан танишиш имконини яратиб беришди. Қолаверса, заводда қандай ускуналар қай тарзда ишлайди, ёнғоқ заводга олиб кирилгач, истеъмолчига етиб боргунига қадар қайси босқичлардан ўтади – буларнинг барини батафсил айтиб беришди ва кўрсатишди ҳам.

Корхона фаолияти ҳақидаги мастер-класс видеосини қуйида кўриш мумкин. Матн тавсифи учун қуйидаги видеони кўринг.

EastFruit илгари ёзганидек, «Анигози»нинг Телави минтақаси (Шарқий Грузия)да «Чандлер» навли грек ёнғоғи етиштириладиган боғи бор.

2020 йилги йиғим-теримдан кейин ёнғоқнинг биринчи ҳосили олингач, уни саноат усулида қайта ишламай туриб, экиш ишларини кенгайтиришнинг маъноси йўқлиги аён бўлди. 2020 йили Грузияда фақат биттагина ёнғоқни қайта ишлаш заводи фаолият юритди, унинг иш жараёни билан бу ерда танишиш мумкин. Бундан ташқари, қайта ишлаш ва сақлаш корхоналарини қўшма молиялаштириш бўйича давлат дастури, шунингдек, Европа тикланиш ва тараққиёт банки ҳамда Европа Иттифоқи дастури кўмагида лойиҳани молиялаштириш учун тегишли тузилма яратиш, грант ёрдамида асбоб-ускуналар харажатларини қисман қоплаш мумкин бўлди.

«Анигози» компаниясининг ёнғоқни қайта ишлаш заводи Тбилисидан 30 км узоқликда, Лило яқинида жойлашган. У ўз хомашёси асосида ишлашга мўлжалланган, шунингдек, ёнғоқни фермерлардан қайта ишлаш учун маҳсулот қабул қилади. Аммо, бу йил ёнғоқ ҳосилини йиғиб олиш вақтида кучли ёғингарчилик бўлгани учун фермерларнинг аксарияти ёнғоқни йиғиб олгач, табиий равишда қуритишга ҳаракат қилгани туфайли сифат анча ёмонлашган. Маълумки, кучли ёғингарчилик ва юқори намликда замбуруғ жуда тез ривожланади ва ёнғоқ йиғиб олингач, 72-80 соатдан кечиктирмай, махсус ускуналар ёрдамида уни қуритиб олиш керак.

Анна Кевхишвилининг сўзларига кўра, ёнғоқ боғининг майдони қанчалик катта бўлса, мева сифати шунчалик юқори бўлади. У буни йирик сармоядорлар боғни парваришлаши ва тажрибали агрономларнинг маслаҳатлари учун пулни аямаслиги билан изоҳлайди.

«Анигози» заводида француз ускуналарини ишлаб чиқарувчи АМВ Roussetнинг  ювиш, қуритиш ва калибрлаш линияси мавжуд. Европа типидаги ускунанинг афзаллиги унда алоҳида бункерлар мавжудлиги бўлиб, ҳатто турли етказиб берувчилардан ёки турли боғлардан келадиган ёнғоқларнинг кичик партияларини ҳам алоҳида  қуритиш имкони бор. Қуритгич бир кунда 18 тонна пўстлоқли ёнғоқни қайта ишлаши мумкин.

Ёнғоқнинг намлигини 8% га етказиш учун максимал 3 сутка керак бўлади. Ёнғоқни қайта ишлашнинг ушбу босқичи ҳатто ишлаб чиқарувчи келажакда уни пўстлоғи билан сотмоқчи бўлса ҳам сифатини сақлаб қолиш учун мутлақ заруратдир. Чунки, табиий усул билан маҳсулотнинг ҳаммасини бир хил даражада қуритиш ва жараённи назорат қилиш имконсиз. Ёнғоқ тўлиқ қуритилмагани сабабли намлик юқори бўлиши сақлаш вақтида сифат  бузилишига олиб келади. Лекин ортиқча қуритиш ҳам  сифатга салбий таъсир кўрсатади ва ёнғоқнинг оғирлиги камайиб, бу орқали фермернинг даромади ҳам пасаяди.

Қиймат занжиридаги энг катта қиймат ёнғоқни бўлаклаш жараёнига тўғри келади. Айниқса, грек ёнғоғида «капалак» деб аталмиш, мағизнинг ярми қимматлидир. Ва бундай маҳсулотни саноат миқёсида етиштириш учун бўлаклаш жараёнидан аввал пўстлоқли ёнғоқни имкон қадар  аниқроқ калибрлаш керак.

Шунинг учун қуритилгач,  ёнғоқни қайта ишлашнинг кейинги босқичи уни калибрлашдир. Ушбу компанияда грек ёнғоғи етти ўлчамда – 28 дан 38 + миллиметргача калибрланади. Корхонада ёнғоқни калибрлаш тезлиги соатига бир тоннани ташкил этади. Кейин қуритилган ва калибрланган пўстлоқли ёнғоқни бир йилгача сақлаш мумкин ва буюртмаларга қараб, унинг бўлаклангани ишлаб чиқарилади.

«Анигози» раҳбарияти бўлаклаш линиясини ўрнатиш учун АКY Теchnology компаниясини танлади. У нарх ва сифатнинг энг яхши уйғунлигини, шунингдек, линия учун савдодан кейинги хизматни таклиф қилади. Бошқа ишлаб чиқарувчиларнинг ҳам компания ҳақидаги фикрлари ижобий бўлди. Корхонада ўрнатилган ёнғоқ бўлаклаш линиясининг қуввати соатига 800-1000 кгни ташкил этади. Шундай қилиб, битта юк машинасини тўлдириш учун заводга фақат икки кун керак. Гарчи, ускуналар пўстлоқни мағиздан самарали ажратса-да, охирги босқичда ёнғоқ қўлда сараланади. Қўлда саралаш линиясида 12 кишигача ишлаши мумкин. Ёнғоқнинг ярим палласини олиш 80-85%ни ташкил қилади. Юқори сифатни максимал даражада сақлаш учун мағиз азотли вакуум-халтага ўралади. Халтанинг оғирлиги харидор хоҳишига қараб, 4 кгдан 15 кг гача бўлиши мумкин.

«Анигози» мижозларига 100% ёнғоқнинг ярим палласи, 80% капалак ва 20% ярим палла ҳамда чорак палла, 100% бўлак ҳамда ярим палла (бу маҳсулотни, асосан, ресторанлар, шоколад ишлаб чиқарувчилар харид қилади), шунингдек, кейинги қайта ишлаш учун 100% тўқ рангли мағизларни таклиф қилади. Корхонада ёнғоқни сотиш нархлари ҳозирги пайтда кг учун 7 дан 10 долларгачадир.

Корхона бир мавсумда 500 тоннагача ёнғоқни қайта ишлаш имкониятига эга. Айни пайтда «Анигози» бозорга 100 тоннага яқин қайта ишланган ёнғоқни таклиф қила олади.

EastFruit жамоаси «Анигози» компаниясига ёнғоқни қайта ишлашнинг энг замонавий технологиялари билан яқиндан танишиш имкониятини яратиб бергани учун миннатдорлик билдиради!

Компания билан боғланиш: тел: +995 592 700 010 (WhatsApp, Viber), Ana@anigozi.com

Гардабани муниципалитети, Марткопи қишлоғи

Сообщение Грузиядаги «Анигози» компаниясининг ёнғоқни қайта ишлаш заводи фаолияти билан яқиндан танишамиз (видео) появились сначала на EastFruit.

Украинада қўл меҳнати ишлатилмайдиган саноат миқёсидаги ягона ёнғоқ боғи Измаил (Одесса вилояти) яқинида жойлашган. Бу «ВОЛ-НАТ» компаниясининг боғидир. Илгари корхона фаолиятининг асосий йўналиши донли экинлар етиштириш эди. Минтақа рискли деҳқончилик зонаси саналади, шунинг учун йўналиш танлашга масъулият билан ёндашув зарур. Компания раҳбари Андрей Гук векторни ўзгартириш ва боғдорчилик йўналишига ўтишга қарор қилди. Улар грек ёнғоғини танлашди, чунки, Украина жанубидаги иқлим шароити бу экин учун жуда мос келади, деб хабар берди SEEDS нашри.

Боғнинг умумий майдони –  тахминан 91 гектар. Бу француз селекциясининг «Лара» ва «Фернор» номли навларидан иборат 17,5 минг дарахтдир.

Боғни барпо этиш жараёни 2013 йилдан то 2015 йилга қадар давом этди. Грек ёнғоғининг биринчи тўлиқ ҳосили (125 тонна)ни «ВОЛ-НАТ» компанияси ўтган йили йиғди. Ўшанда уларда қўл меҳнати устувор эди. Бу йил эса ҳосил шохлардаги ёнғоқларни силкитувчи шейкер ва махсус комбайн ёрдамида йиғиб олинмоқда.

Қайта ишлашга қолдирилган ҳосил ҳажми 100 тоннани ташкил этади. Жорий йил боғда жами 200 тонна ёнғоқ ҳосилини йиғиб олиш режалаштирилган. Боғ ҳали ёш, ривожланишда давом этмоқда, шунинг учун келгуси йили ҳосил янада катта бўлиши керак. Боғнинг максимал мева бериш даври 25-30 йил давом этади.

Мевалар катта ва чиройли кўринишга эга бўлиши учун боғдаги тупроқ намлиги 80% даражада ушлаб турилиши керак, шунинг учун дарахтлар мунтазам суғорилади. Қайд этиш жоизки, «Лара» нави совуққа чидамли эмас, шу боис, у фақат жанубда етиштириш учун мўлжалланган. Умуман олганда, грек ёнғоғининг навлари боғни барпо этиш режалаштирилган иқлим шароитига қараб танланиши керак.

“ВОЛ-НАТ” компанияси ходимлари ёнғоқни териб бўлгач, тозалашади, калибрлашади ва қуритишади. Компания ўз маҳсулотларини ташқи бозорга сотади – Италияга экспорт қилади. Ушбу маҳсулотни ёнғоқ миксларини ишлаб чиқаришга ихтисослашган компания харид қилади.

Фотосуратлар манбаси: “Думская” газетаси

Сообщение Украина боғбонлари грек ёнғоғини механик йиғиш усулига ўтишмоқда появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчилари Россияга кешью ва макадамия каби  истеъмолчилар учун ноанъанавий ёнғоқларнинг   юқори суръатлар билан импорт қилинаётганига  эътибор қаратишмоқда. Бу шуни англатадики, Россия бозорида анъанавий ёнғоқ турлари, биринчи навбатда, грек ёнғоғи учун кўпроқ рақобатчилар пайдо бўлмоқда, истеъмолчилар эса ғайриоддий, илгари таниш бўлмаган ёнғоқларга кўпроқ эътибор қаратишмоқда.

Хусусан, 2021 йилнинг саккиз ойида Россия Федерациясига макадамия импорти 2020 йилнинг шу даврига нисбатан бирданига олти баробар ошиб, 457 тоннага етди. Бу нечоғли аҳамиятли ҳажм эканига аниқлик киритиш учун биз уни Россиядаги анъанавий қуруқ мева –  хандон писта импорти билан солиштиришимиз мумкин. Шундай қилиб, Россияга хандон писта импорти ўша даврда атиги 586 тоннага етди. Яъни, бу макадамия ёнғоғи импортидан бироз кўпроқ эди. Ваҳоланки, бундан атиги 4 йил аввал Россия Федерациясига макадамия импорти нолга яқин бўлган ва атиги 19 тоннани ташкил этарди.

Макадамия ёнғоғи нимаси билан истеъмолчиларга манзур? Энг аввало, ёқимли ширин таъми уни бошқа ёнғоқлардан ажратиб туради. Кўпчилик учун макадамия ёнғоғи таъми қаймоқ ва ҳатто ванил таъмига яқин бўлгани ва ёғи кўплиги туфайли «пломбир» музқаймоғини эслатади. Шунинг учун, бу ёнғоқни ҳам газак, ҳам десерт сифатида қўллаш мумкин. Ширин таъмига қарамай, бу ёнғоқ витаминлар, фойдали элементлар ва яримтўйинмаган ёғ кислоталарига бойлиги туфайли энг фойдали ёнғоқлардан бири ҳисобланади.

Биз икки йил аввал макадамия ёнғоғини етиштириш ва халқаро савдонинг жадал ривожланиши ҳақида батафсил ёзган эдик. Ўшандаёқ, бу турдаги ёнғоқнинг истеъмолдаги улуши ўсишини прогноз қилганмиз. Айни пайтда мазкур прогнознинг тасдиғини кўриб турибмиз.

Айтганча, макадамия Россияга етказиб бериш ҳажми бўйича Бразилия ёнғоғига деярли етиб олди, лекин у ҳали ҳам кешью, бодом, фундук каби ёнғоқ турларидан ортда қолмоқда.

Сообщение Россия аҳолиси хандон пистани ортда қолдираётган экзотик ёнғоқ – макадамия истеъмолини кескин кўпайтирмоқда! появились сначала на EastFruit.

EastFruit таҳлилчиларининг маълумотларига кўра, 2021 йилнинг биринчи чорагида Эрон Россияга рекорд миқдордаги мева ва ёнғоқ экспорт қилган (196 миллион доллар миқдорида). Эрон меваларининг Россияга экспорти қиймат ўлчовида 2021 йилнинг тўққиз ойида 2020 йилнинг шу даврига нисбатан бир ярим баробар ўсди.

«Эрондан Россияга мева ва ёнғоқ етказиб беришнинг ўсиши – бу ўтган йили Молдова ва Ўзбекистондан мева етказиб берувчилар Россия бозорида бошдан кечира бошлаган қийинчиликларнинг сабабларидан биридир. Эрон меваларнинг кенг ассортиментини таклиф қилиши ва уларни деярли йил бўйи етказиб бериши мумкин. Бу эса уни рақобатчилардан ажратиб туради. Шунингдек, эронлик етказиб берувчилар ўз меваларини реклама қилишда ўта фаолдир. Молдовалик экспортёрлар эса камдан-кам ҳолларда  маҳсулотларини реклама қилишади. Теlegram базасида ишловчи EF Тradе Platform – мева-сабзавот савдоси бўйича энг йирик гуруҳда Эрон энг фаол бешталикка тез-тез кириб туради. Молдова эса ҳатто топ-10 таликка ҳам кирмайди», дейди БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги (ФАО) инвестицион департаменти бўлими иқтисодчиси Андрий Ярмак.

Олма – Эрондан Россияга экспортнинг асосий позицияси. 2021 йилнинг 9 ойида Эрон Россияга олма экспортини 2,5 баробар, яъни 125 минг тоннагача оширди. Ундан кейин киви – ушбу меванинг 37 минг тоннадан ортиғи шу даврда Эрондан Россияга экспорт қилинди, тарвуз (27,4 минг тонна), шафтоли ва нектарин (26,6 минг тонна), майиз (12,2 минг тонна), хурмо (7,4 минг тонна), гилос (7,3 минг тонна), хандон писта (7,1 минг тонна), олча (6,8 минг тонна), хўраки узум (4,1 минг тонна) ва олхўри (3,4 минг тонна)дир. Мутахассисларнинг қайд этишича, мазкур ҳажмлар бироз пастроқ бўлиши мумкин, яъни, маҳсулотларнинг бир қисми Эрондан Россияга учинчи мамлакатлар орқали экспорт қилинади.

Россияга Эрон мевасининг деярли барча позициялари бўйича экспорт 2021 йилда кескин ўсди. Фақат шафтоли, гилос, олхўри ва хўраки узум етказиб бериш камайди. Шубҳасиз, Ўзбекистонда данакли мевалар ҳосилига зарар етказган баҳорги совуқ Эронда ҳам ушбу мевалар ҳосилига  салбий таъсир кўрсатди. Россияга Эрондан экспортнинг кескин ўсиш суръатлари эса киви сегментида кузатилди. Уни етказиб бериш даражаси жисмоний жиҳатдан 2,7 баробар ўсди. Шунингдек, Эрон узуми экспорти икки баробардан ошди.

Шундай қилиб, 2021 йилнинг 9 ойидан сўнг Россия Эрон учун энг муҳим мева ва ёнғоқ бозорлари орасида учинчи ўринни эгаллади. Биринчи ўринда Ироқ, у ерга бошқаларга нисбатан катта фарқ билан 370 миллион долларлик мева ва ёнғоқ экспорт қилинган. Ҳиндистон эса Эрон учун иккинчи муҳим мева бозори саналади.

Дарвоқе, минтақамизнинг бошқа давлатлари ҳам Эрон меваларининг муҳим бозорлари қаторига киради. Бу кўрсаткич бўйича Қозоғистон 10-ўринни, Қирғизистон 11-ўринни ва Украина 13-ўринни эгаллади. Эрон мева ва ёнғоқларининг йирик импортёрлари орасида ҳозирча 18-ўринни эгаллаб турган Ўзбекистон  харидларнинг юқори ўсиш суръатлари билан ажралиб турди – 2021 йилда бу мамлакатга экспорт 11 баробар ошди!

Сообщение Эрон 2021 йилда Россияга мева экспортини бир ярим баробар оширди появились сначала на EastFruit.

Америка Қўшма Штатлари Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (USDА)нинг прогнозларига кўра, Хитойда ёнғоқ (пўстлоқсиз)ни тижорат мақсадларида етиштириш  2021/22 маркетинг йилида (сентябрь-август) 1,1 млн. метрик тонна даражасида бўлади. Ва 2020/21 маркетинг йили учун тахмин қилинган ёнғоқ етиштириш ҳажмига нисбатан ўзгаришсиз қолади. Баҳорги совуқ ёнғоқ етиштириладиган энг йирик провинция – Шинжонда ишлаб чиқаришни ўтган йилга нисбатан 20 фоизга қисқартириши мумкин. Аммо бошқа йирик ёнғоқ етиштирувчи провинциялар,  жумладан, иккинчи ўринда турадиган Юньнанда маҳсулот етиштириш даражасининг ўсиши Шинжондаги йўқотишлар ўрнини қоплайди.

Хитой энг йирик ёнғоқ етиштирувчи мамлакат бўлиб, жаҳондаги ёнғоқ етиштириш ҳажмининг деярли ярми унинг ҳиссасига тўғри келади. Бу хусусда EastFruit FreshPlaza материалларига асосланиб ёзмоқда. Янги боғлар мева бера бошлагач, Хитойда ёнғоқ етиштиришнинг умумий ҳажми келгуси бир неча йил ичида ўсишда давом этади, лекин уларнинг бозорга кириб бориши нархга боғлиқ бўлади.

Хитойда ёнғоқ етиштиришнинг умумий ҳажми номаълум, лекин у тижорат ишлаб чиқариш ҳажмидан сезиларли даражада ошади. Кўплаб ёнғоқ дарахтлари қияликларга экилган бўлиб,  у қадар машҳур бўлмаган навлар саналади ва уларни парваришлаш, механик йиғиш қийин. Грек ёнғоғи савдогарларининг фикрича, нархлар пастлиги сабаб, фермерлар бу дарахтларни йиғиш учун сарфланадиган меҳнат харажатларини қоплай олмайди. Бироқ, Шинжон жанубида грек ёнғоғи текисликларда ўстирилади ва уни етиштириш, асосан, механизациялашган.

Бодом

Шинжон мутахассисларининг маълумотларига кўра, 2021/22 маркетинг йилида (август-июль)да Хитойда бодом мағзи етиштириш ҳажми 42 минг тоннани ташкил этиши прогноз қилинмоқда. Бу ўтган йилгидан деярли 7 фоиз паст. Чунки, баҳорда бодом гуллаш пайтида совуқдан зарар кўрди. Шинжон жанубидаги Шаче округи бутун мамлакат бўйича бодомнинг 95% дан ортиғини етиштиради.

Бодом ҳосилдорлиги паст – гектарига 3,0 – 3,8 тонна. Бунга сабаб, номақбул парвариш ва маҳсулдорлиги паст навлардан фойдаланилганидир. Натижада, Шинжон бодомлари, асосан, шу ҳудуднинг ўзида сотилади. Хитой ички истеъмол учун импорт қилинган бодомга таянади.

Шинжонда бодом майдони барқарорлигича қолмоқда ва тахминан 63 минг гектарни ташкил этади. Хабар беришларича, Хэнань  марказий провинциясидаги хусусий компания тажриба сифатида 50 гектарга яқин майдонга бодом эккан. Ушбу эксперимент муваффақиятли бўладими-йўқми, ҳали номаълум.

Сообщение Жорий мавсумда Хитой 2020 йилдагидек кам бодом ва ёнғоқ ҳосилини йиғади появились сначала на EastFruit.